تقابل شهرسازی مدرن با هویت های بومی

شهرسازی معاصر با نداشتن درک صحیح از ماهیت برون گرای معماری غرب، از مبانی معماری بومی و اصیل دور شده و در تقابل با هویت های فرهنگی قرار گرفته است.

ساختمان‌ها و تابلوها که روح را از جان شهرهای کشور گرفته است و درختان و فضاهای سبزی که جای خود را به ترافیک، شلوغی و زشتی‌های بصری ناشی از بی‌توجهی مسئولان به مدیریت شهری داده است.

بررسی‌ها و کاوش‌های باستان‌شناسی نشان‌دهنده پیشینه معماری ایران ( هزاره هفتم پیش از میلاد) است که این هنر در ارتباط با مسائل گوناگون اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، مذهبی توسعه و تکامل‌یافته و ویژگی‌های منحصربه‌فرد آن ازجمله توجه به منطق ریاضی و عرفان سبب شده که در مقایسه با معماری کشورهای دیگر جهان از ارزشی ویژه برخوردار شود.امروزه با ظهور مدرنیسم و معماری مدرن که تأکید ویژه‌ای بر کیفیت مصالح ساختمانی، نمایاندن سازه و تطابق فرم با کارکرد دارد، منطقه‌گرایی چالش‌های فراوانی را در خصوص تعامل یا تقابل معماری مدرن و هویت‌های فرهنگی منطقه پیش روی تئوری‌های نوین معماری قرار داده است که برای رفع این مشکل باید نوعی از معماری مدرن و درعین‌حال منطقه‌گرا را ترسیم کرد. واقعیت این است که شهرسازی معاصر ایران با نداشتن درک صحیح از ماهیت برون‌گرای معماری غرب، به مبانی معماری و شهرسازی خود پشت کرد و موجب پیدایش شهرهایی نامتناسب شده است که نه‌تنها اصول مدرنیته را رعایت نکرده بلکه از اصول معماری ایرانی نیز فاصله گرفته است به‌طوری‌که شهرهای ایران به‌تدریج از هویت کالبدی خود فاصله گرفته است. سیاست‌گذاری‌های کشور نیز در حوزه توسعه شهری در مسیر درست خود قرار نگرفت و به گردشگری به‌عنوان درآمد پایدار شهری توجه زیادی نشده است و بسیاری از بناهای تاریخی گرد فراموشی گرفته یا در حال نابودی است. همچنین غفلت از مناسب‌سازی شهری و عدم پاسخگویی به نیازهای روانی، عاطفی، فرهنگی و رفاهی شهروندآن‌یکی از ضعف‌های اساسی طرح‌های توسعه شهری در کشور ما است که موجب نابسامانی و بروز انواع بیماری‌های روحی و روانی شده است.دانشجوی دکترای شهرسازی معتقد است شرایط محیطی، ویژگی‌های انسانی و فرهنگی از عوامل شکل‌گیری شهرهاست که در آن افراد باریشه‌های فرهنگی مختلف زندگی می‌کنند؛ این افراد درعین‌حال تفاوت‌ها در برخی از عقاید و سنت‌ها مشترک و تنها در خرده‌فرهنگ‌ها متفاوت هستند که با برگزاری مراسم‌های مختلف آیینی می‌توان این افراد را به هم نزدیک کرد.

رستم علی پاک‌دامن ادامه می‌دهد: در حوزه تاریخی شهرها، بناهای مختلف ارزشمند هستند و دولت و شهرداری‌ها باید برای حفظ و مرمت این آثار تلاش کنند زیرا هویت یک شهر در این بناها نهفته است که در بلندمدت علاوه بر هویت بخشی به شهر با جذب گردشگر هزینه‌های آن جبران می‌شود.

همچنین استفاده از نمادهای تاریخی در ساختمان‌های جدید در هویت بخشی شهر بسیار مؤثر است به‌طوری‌که در کشور ژاپن از نمادهای سنتی در احداث ساختمان‌های بلند استفاده می‌شود و در فرهنگ و تفکر ایرانی و اسلامی نور مقدس است که به‌صورت پراکنده در بعضی از بناها استفاده‌شده، اما در سطح کلی شهرهای ما به دلیل بی‌توجهی به ساختارهای مناسب و الگوهای مطلوبی که از نیاکان ما به ارث رسیده‌اند، خسته‌کننده و یک‌شکل شده‌اند و ذهن نمی‌تواند این بی‌نظمی‌ها را به هم ارتباط دهد.

*انسان، اولویت اصلی در طراحی فضای شهری

وی اولویت اصلی را در طراحی فضای شهری انسان می‌داند و می‌گوید: برای طراحی طرح تفصیلی نیز باید مسئله را با دیدن و پرسیدن از مردم، شناخت نیازها، مطالعه منابع و اسناد برنامه‌ریزی لازم را انجام داد. زمانی که طرح بدون کار کارشناسی و تنها پشت میز انجام شود مشکلاتی را در شهر به وجود می‌آورد که امروز مشکل طرح‌های تفصیلی ما بی‌توجهی به این مسائل است که به دلیل ماهیت تهیه طرح تفصیلی و نگاه صرف عقلانیت و مدرنیسم  در درون طرح‌های تفصیلی کشور وجود دارد .

پاک‌دامن اقتصاد شهری مبتنی بر توسعه پایدار را درهویت شهر مؤثر می‌داند و ادامه می‌دهد: متأسفانه در استان مازندران سرمایه‌گذاری خاصی در بسترهای تاریخی برای ایجاد درآمد پایدار انجام‌نشده است و تنها به سخن بسنده می‌کنند البته در چند سال اخیر برگزاری جشنواره‌ها تا حدودی توانسته هویت مازندران را به گردشگران بشناساند اما این کافی نیست.

این کارشناس حوزه شهری بابیان اینکه امروزه نظام  و ساختار شهرهای ما بر اساس اقتصاد واسطه‌گری و دلالی زمین و بنا توسعه‌یافته است، می‌افزاید: نبود تعریف درستی از درآمد پایدار برای شهرداری‌ها و سنجش جریان زندگی شهری بر اساس افزایش صرف درآمد بسیاری از فضاهای شهری ما را بلعیده و به سمت رانت‌های اقتصادی برده است که در این خصوص  تنها دولت و حاکمیت شهرداری می‌تواند با یکسری اهرم‌های بازدارنده قانونی و تدوین سیاست‌های مالی و …  جلوی این نابسامانی را بگیرد.

*کمبود سرانه فضای سبز از دلایل خشونت و بیماری‌های روحی و روانی

کارشناس حوزه اجتماعی هم معتقد است که در کشورما به مسئله شهرسازی توجه جدی نشده است، به‌طوری‌که شهرها پس از ساخت‌وساز غیرمجاز شکل می‌گیرند بنابراین زیرساخت‌های عمرانی و فرهنگی در آن لحاظ نمی‌شود که این مسئله در درازمدت مشکلاتی را برای جامعه به وجود می‌آورد.

دکتر صادق علی رنجبر کمبود سرانه فضای سبز و داشتن ترافیک سنگین را از دلایل خشونت و بیماری‌های روحی و روانی عنوان می‌کند وادامه می‌دهد: ترافیک سنگین باعث خستگی فرد و درنتیجه عصبانیت و تنش روانی می‌شود که با مدیریت شهری می‌توان این مسائل را کاهش داد.

این استاد دانشگاه  توجه به زیرساخت‌های عمرانی و فرهنگی را از ویژگی‌های یک شهر خوب می‌داند و می‌افزاید: شهری پویاست که به فضای سبز، مراکز تفریحی، سیستم حمل‌ونقل، فضاها و سرانه آموزشی و خدمات الکترونیک در آن توجه جدی شده است.این کارشناس حوزه اجتماعی می‌گوید: با افزایش سرانه فضای سبز در ساری شاهد افزایش نشاط در جامعه هستیم، در کنار آن، برای ارتقاء فرهنگ جامعه باید امکانات مختلف، مانند؛ پارک، کتابخانه و سرانه فرهنگی به‌صورت یکسان در تمام محله‌ها وجود داشته باشد تا خانواده‌ها بتوانند از آن استفاده کنند..

دکتر بابایی، استاد دانشگاه در مازندران نیز می‌گوید: محیط زندگی انسان همانند وراثت پیچیده است و در یک نگاه سیستمی، چگونگی معماری محیط، اصول و عناصر تشکیل‌دهنده آن نظیر، تناسبات اجزا، مقیاس، نوع سازمان‌دهی فضا، رنگ، نور، صدا، فضای باز محوطه و … می‌توانند اثرات قابل‌توجهی بر افراد بگذارند. محیط زیبا یادگیری را آسان کرده، نشاط و شادابی را برای افراد جامعه به ارمغان می‌آورد و محیط نامناسب، تنگ، تاریک، خشک و بی‌روح، کسالت و افسردگی را به همراه خواهد داشت و بر میزان یادگیری و حضور فعال و بانشاط آنان تأثیر منفی دارد.

وی بیان می‌کند: دیوید دریکسل در توصیف ویژگی‌های شهر به‌عنوان محل خوبی برای کودکان، فهرستی از شاخص‌های یک مکان خوب بر مبنای ارزیابی کودکان از جوامع محلی خود ارائه می‌دهد که همبستگی اجتماعی، تنوع مکآن‌های پرجاذبه برای فعالیت، امنیت و آزادی تحرک، مکآن‌های ملاقات افراد هم سن و سال، هویت اجتماعی منسجم و محدوده‌های سبز ازجمله این شاخص‌های فضایی هستند.

این استاد دانشگاه می‌افزاید: همچنین ترافیک‌های سنگین، نداشتن چشم‌اندازهای مناسب، نداشتن فضای سبز، مبلمان شهری و… نیز سبب خستگی افراد می‌شود.

امروزه روان شناسان و جامعه شناسان معتقدند که محیط نقش مهمی در سلامت شهروندان جامعه ایفا می‌کنند و در شکل‌گیری حس مسئولیت‌پذیری و نشاط اجتماعی مؤثر است که بر اساس مطالعات صورت گرفته این امر به اثبات رسیده  که ایجاد فضاهای سبز سبب ایجاد آرامش، نشاط ، انگیزه و خلاقیت می‌شود و بسیاری از بیماری‌های روانی را درمان می‌کند.

واقعیت این است که به دلیل عدم توجه مدیران شهری به حوزه ساخت‌وسازها، ایجاد فضای سبز و فراهم کردن بسترهای مناسب برای تخلیه هیجانات، فعالیت ورزشی افراد جامعه به‌ویژه بانوان، شاهد افزایش خشونت‌های اجتماعی  و درنتیجه بیماری‌های روحی و روانی در جامعه امروزی هستیم که شهرداری‌ها وادارات مختلف با فراهم کردن امکانات لازم می‌توانند در ایجاد نشاط اجتماعی نقش ویژه‌ای ایفا کنند.