فریدونکنار میان نان و طبیعت؛ جدال همیشگی معیشت و حفاظت

ساری-خبرنگار حرف/تالاب فریدونکنار، این آینه آرامش در دل جلگه مازندران، هر سال با کوچ پرندگان مهاجر جان می‌گیرد، اما در پس این جلوه زیبا، نبردی خاموش میان بقا و بهره‌کشی در جریان است؛ نبردی که مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران بر این باور است تنها با هم‌زمانی «معیشت پایدار» و «آگاهی همگانی» می‌توان آن را به سود طبیعت تمام کرد.

در آستانه فصل حضور پرندگان مهاجر، نگاه‌ها بار دیگر به تالاب بین‌المللی فریدونکنار دوخته شده است؛ تالابی که از دیرباز مأمن هزاران پرنده مهاجر از سیبری و شمال اروپا بوده و نامش در فهرست تالاب‌های بین‌المللی رامسر می‌درخشد. اما زیر پوست این زیستگاه، دغدغه‌های جدی محیط‌زیستی جریان دارد؛ از شکار و صید غیرمجاز گرفته تا تضاد میان معیشت محلی و ضرورت‌های حفاظت از طبیعت.

محمدرضا کنعانی، مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران، در بازدید از این تالاب که با هدف ارزیابی وضعیت زیستگاهی و روند حضور پرندگان مهاجر انجام شد، گفت: «تالاب فریدونکنار در زنجیره تالاب‌های بین‌المللی کشور نقشی کلیدی دارد و حفاظت از آن نیازمند نگاهی جامع است. مدیریت این‌گونه زیستگاه‌ها تنها با دستور و قانون پیش نمی‌رود؛ باید به ریشه‌های اقتصادی و اجتماعی مردم منطقه پرداخت. معیشت پایدار و آگاهی همگانی، دو بال اصلی پرواز حفاظت از تالاب‌ها هستند.»

او با اشاره به استمرار شکار غیرمجاز در این منطقه افزود: «با وجود تلاش‌های شبانه‌روزی محیط‌بانان، همچنان صید و شکار غیرمجاز ادامه دارد. این معضل را نمی‌توان تنها با برخورد انتظامی حل کرد. باید همکاری همه‌جانبه میان دستگاه‌های اجرایی، انتظامی و قضایی و در کنار آن، مشارکت واقعی مردم محلی را داشته باشیم. تا وقتی جوامع بومی خود را شریک این حفاظت ندانند، هیچ برنامه‌ای به نتیجه نمی‌رسد.»

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان یادآور شد که در نشست‌هایی با فرماندار و دادستان فریدونکنار، بر ضرورت هم‌افزایی نهادها برای مقابله با تخلفات تأکید شده است. او گفت: «راهکارهای پیشگیری از تخلفات، بهره‌گیری از ظرفیت‌های قانونی و تقویت اطلاع‌رسانی عمومی در دستور کار است. باید از خرید و فروش غیرمجاز پرندگان جلوگیری کنیم، اما این اقدام نیازمند آگاهی و تغییر نگرش عمومی است. اگر مردم بدانند شکار یک پرنده، از بین بردن حلقه‌ای از زنجیره حیات است، دیگر تفریح یا سود اقتصادی را به بهای مرگ طبیعت انتخاب نمی‌کنند.»

در سال‌های اخیر کارشناسان محیط زیست بارها تأکید کرده‌اند که تضاد میان معیشت و محیط زیست در منطقه فریدونکنار ریشه‌ای تاریخی دارد. پرندگان مهاجر برای برخی از روستاییان منبع درآمدند و برای محیط زیست، نماد تنوع زیستی. ایجاد توازن میان این دو نگاه، تنها از مسیر توسعه معیشت‌های جایگزین ممکن است؛ همان‌گونه که کنعانی نیز تأکید می‌کند: «برای حفاظت مؤثر از تالاب، باید الگوی اقتصادی جدیدی بر پایه گردشگری طبیعی، مشاغل سبز و آموزش جوامع محلی طراحی شود. نمی‌توان انتظار داشت مردمی که نان‌شان از شکار به دست می‌آید، ناگهان از آن چشم بپوشند. باید جایگزین قابل اتکایی برایشان ساخت.»

او همچنین از نقش رسانه‌های محلی در این روند سخن گفت و افزود: «رسانه‌های استان، بازوان آگاهی‌بخشی محیط زیست هستند. آنها می‌توانند با روایت درست از ارزش‌های طبیعی تالاب، افکار عمومی را نسبت به خطرات شکار و صید غیرمجاز حساس کنند. بدون همکاری رسانه‌ها، هیچ حرکتی در جهت تغییر فرهنگ عمومی به سرانجام نمی‌رسد.»

کنعانی در پایان با تجلیل از تلاش محیط‌بانان استان، آنان را خط مقدم این نبرد آرام توصیف کرد و گفت: «محیط‌بانان شبانه‌روز در سخت‌ترین شرایط از تالاب‌ها محافظت می‌کنند. تقویت تجهیزات، آموزش‌های تخصصی و تأمین امنیت شغلی آنان از اولویت‌های اداره کل محیط زیست مازندران است، چرا که آنان نه تنها نگهبان تالاب‌ها، بلکه حافظان حافظه طبیعی ما هستند.»

تالاب فریدونکنار، همچنان میزبان پرندگان مهاجر است؛ پرندگانی که هر سال می‌آیند تا به انسان یادآوری کنند حیات، زنجیره‌ای به‌هم‌پیوسته است. اگر یکی از حلقه‌هایش گسسته شود، دیگر نه پرواز معنا دارد و نه ماندن. آینده این تالاب، در گرو تصمیم امروز ماست؛ تصمیمی میان نان و طبیعت، میان سود زودگذر و زیست پایدار.