عطش تالاب ها در مازندران

 احتمال حذف تالاب های میانکاله و فریدون‌کنار از کنوانسیون رامسر

پسروی آب دریا و رشد بی رویه آب بندان ها، خشک شدن تدریجی تالاب‌های میانکاله و فریدون‌کنار احتمال حذف این ذخیرگاه های ژنتیکی از کنوانسیون رامسر را افزایش داده است.

کاهش دبی آب شیرین ورودی، پس‌روی آب دریای خزر، ایجاد آب‌بندان و ایستگاه‌های پرورش ماهی در مسیر ورودی آب‌های شیرین به تالاب میانکاله، رد پای خشک‌سالی را در این ذخیره‌گاه مهم بین‌المللی و زیست‌کره عمیق‌تر کرده است.

به تأکید کارشناسان، اگر احیای سریع این تالاب در دستور کار قرار نگیرد، سرنوشتی همچون دریاچه ارومیه برای میانکاله رقم خواهد خورد و نجات این تالاب بین‌المللی نیازمند همت همگانی است.

تالاب‌ها ازجمله مولدترین محیط‌های جهان هستند، این اکوسیستم‌ها گهواره‌های تنوع زیستی دنیا هستند که با فراهم ساختن آب و قابلیت زادآوری اولیه نقش مهمی در بقای گونه‌های بشماری از گیاهان و جانوران وابسته به خود ایفا می‌کنند.

تالاب‌ها از اجتماعات انبوه گونه‌های پرندگان، پستانداران، خزندگان، دوزیستان، ماهیان و بی‌مهرگان حمایت می‌کنند. از بین ۲۰ هزار گونه مختلف ماهی در سطح جهان، بیش از ۴۰ درصد آن‌ها در آب‌های شیرین (تالاب‌ها) زندگی می‌کنند، از اینرو تالاب‌ها ذخیره‌گاه‌های بسیار مهمی از مواد ژنتیکی (وراثتی) گیاهی نیز محسوب می‌شوند.

اقتصاددانان و دانشمندان به‌طور روزافزون درزمینهٔ ارزیابی و مطالعه ارزش‌ها و خدمات اکوسیستمی محیط‌های طبیعی ازجمله تالاب‌ها مشغول به کار هستند، این وظیفه دشوار با تقریب‌ها و تردیدهای فراوانی همراه است. برخی از مطالعات اخیر نشان می‌دهد که اکوسیستم‌ها سالیانه حداقل ۳۳ تریلیون دلار ارزش خدماتی به وجود می‌آورند که ۴.۹ تریلیون دلار آن از طریق تالاب‌ها تأمین می‌شود.یک فعال محیط‌زیست در گفتگو با مهر می‌گوید: تأثیر و تأثر متقابل اجزای فیزیکی، بیولوژیکی و شیمیایی یک تالاب مثل خاک، آب و گیاهان و جانوران، عملکردهای حیاتی متعددی برای تالاب ایجاد می‌کند. که شامل ذخیره‌سازی آب، حفاظت در مقابل طوفان و کاهش تخریب سیل، تثبیت خطوط ساحلی و مهار فرسایش، تزریق مجدد آب‌های زیرزمینی (جابجائی آب از تالاب به درون سفره‌های زیرزمینی)، تخلیه آب‌های زیرزمینی (جابجائی آب به‌سوی بالا و تبدیل آن به آب‌های سطحی)، پالایش آب از طریق تثبیت عناصر محلول، رسوبات و دیگر آلودگی‌ها و تعدیل آب‌وهوای محلی است.

محمد منصوری اظهار داشت: از میان ارزش‌های اقتصادی متعدد تالاب‌ها، می‌توان به حفظ ذخایر ژنی گیاهی و جانوری،‌ تأمین آب (کیفی و کمی)، آبزی‌پروری (بیش از دوسوم از برداشت محصول ماهی جهان به‌سلامت مناطق تالابی بستگی دارد)، تولید محصولات کشاورزی (از طریق تأمین آب و عناصر غذایی)، تولید چوب، تأمین انرژی، تولید مواد لجنی و گیاهی، حمل‌ونقل و کاربردهای تفریحی و گردشگری (توریستی) اشاره کرد.

به گفته وی، علاوه بر این تالاب‌ها به‌عنوان بخشی از میراث فرهنگی بشر اهمیت ویژه‌ای دارند، با باورهای جهان‌شناسی و مذهبی رابطه داشته، منشاء تعالی زیبایی‌شناختی می‌شوند، پناهگاه‌هایی برای حیات‌وحش ایجاد کرده و شالوده سنن مهم بومی را شکل می‌دهند.مدیر آموزش تالاب بین‌المللی میانکاله کاهش آب‌های ورودی، پس‌روی و کاهش سطح آب دریای خزر، صدور مجوز برای ایجاد ایستگاه‌های پرورش ماهی به روستاهای اطراف و ایجاد بیش از ۳۰۰ آب‌بندان را از دلایل اصلی در معرض خشک‌سالی قرار گرفتن این تالاب دانست.

علی ابوطالبی گفت: براثر کاهش میزان ورودی آب به تالاب میانکاله حدود ۱۰ درصد از مساحت این ذخیرگاه زیست‌کره خشک شد و به همین میزان ورود پرندگان مهاجر به این زیستگاه نیز کاهش‌یافته است.

وی اضافه کرد: اگر خشکی و پس‌روی آب میانکاله با روند فعلی ادامه داشته باشد، در دو تا سه دهه آینده اثری از این زیست‌کره نخواهد بود و ریزگردهای ناشی از خشکی تالاب، منطقه را فرامی‌گیرد.

فاطمه عاشوری از فعالان زیست‌محیطی منطقه نیز با اشاره به ظرفیت‌های مختلف موجود در تالاب و شبه‌جزیره میانکاله گفت: چیزی که برای ما و جهان به‌عنوان میراث ماندگار مهم است، وجود تالاب و حفاظت از آن است که دراین‌بین جوامع محلی و بومی نقش مهمی در نگهبانی و حراست از تالاب‌ها بر عهده‌دارند.

وی افزود: شبه‌جزیره میانکاله در سال‌های اخیر با توجه به آتش‌سوزی‌های متعددی که عمداً یا سهواً اتفاق افتاد، بخش‌هایی از مراتع و درختان خود را از دست داد اما در همه این شرایط این جوامع محلی بودند که در کنار مسئولان برای نجات میانکاله وارد صحنه شدند.عاشوری گفت: مسئولان باید مردم و بومی‌های منطقه را به‌عنوان امین و کمک‌کار خود نگه‌داشته و برای حفاظت و حراست از این منابع عظیم خدادادی با کمک مردم تلاش کنند..

علی محمد شاعری رئیس کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه بیش از ۱۰ درصد از مساحت تالاب بین‌المللی میانکاله خشک‌شده است،  هشدار داد: اگر احیای سریع این تالاب در دستور کار قرار نگیرد، سرنوشتی همچون دریاچه ارومیه برای میانکاله رقم خواهد خورد.

وی افزود: محیط‌زیست با تمام توان برای احیای تالاب میانکاله وارد عمل شده و برنامه‌های مختلفی در دست اجرا دارد، ولی نجات این تالاب بین‌المللی نیازمند همت همگانی است.

طبق گزارش محیط‌زیست مازندران، در دهه‌های اخیر حدود ۱۰ درصد از مساحت ۶۸ هزار هکتاری تالاب میانکاله به دلیل کاهش آب‌های ورودی خشک‌شده است ودر صورت اجرا نشدن طرح‌های احیاء برای جلوگیری از پیشروی خشک‌سالی، این منطقه به کانون اصلی ریز گردها در این خطه از شمال کشور تبدیل می‌شود.

کوروس ربیعی رئیس اداره حیات‌وحش محیط‌زیست بابیان اینکه از سال ۱۳۵۴ معاهدهٔ بین‌المللی محیط‌زیست ایجادشده است، اظهار داشت: امروز ۱۵۴ کشور به عضویت این معاهده بوده و تعداد تالاب‌ها به دو هزار و ۲۵۲ تالاب رسیده است.وی افزود: از همان سال اول تعداد تالاب‌ها در ایران ۱۸ تالاب بوده و امروزه به ۲۲ تالاب رسیده است که معمولاً یک نام تالاب دربرگیرندهٔ چند تالاب کوچک‌تر است.

ربیعی بابیان اینکه در حال حاضر در مازندران دو تالاب داریم، افزود: این تالاب‌ها شامل تالاب میانکاله و زاغمرز و مجموعهٔ دام گاه‌های منطقهٔ فریدون‌کنار است که خود شامل پنج دام گاه فریدون‌کنار، سرخ‌رود، سرخ‌رود غربی، سرخ‌رود شرقی و ازباران است و تالاب فریدون‌کنار جزو تالاب‌های فصلی به شمار می‌رود و به دلیل اینکه در مسیر مهاجرت پرندگان واقع‌شده به‌عنوان بیست و دومین تالاب ایران به ثبت رسیده است.

ربیعی با اشاره به اینکه تالاب‌های ایران از وضعیت خوبی برخوردار نیستند، اظهار داشت: شش تالاب ایران در فهرست تالاب‌های در ردهٔ تهدید قرار دارند و این تهدیدات در منطقهٔ میانکاله در عرض جنوبی سبب بحث تغییر کاربری و تصرف در تالاب شده و در منطقهٔ فریدون‌کنار نوع برداشت و نوع بهره‌برداری تهدیدی برای پرندگان است.

رئیس اداره حیات‌وحش محیط‌زیست گفت: تالاب‌های فریدون‌کنار از نوع تالاب‌های سنتی و دست‌ساز است که خود باعث ایجاد نوعی دوگانگی شده و اگر بهره‌برداری از آن همچنان صورت پذیرد تالابی دیگر وجود نخواهد داشت.

وی ادامه داد: از سال ۹۲ درصدد اجرای طرحی که حدود پنج سال طول می‌کشد هستیم تا از فشارها کاسته و مردم این منطقه به فکر شکار نباشند و تنها از یک روش بهره‌برداری دوما شکار انجام‌پذیرید و سایر گزینش‌ها غیرمجاز اعلام شود و این کار در صورتی محقق خواهد شد که با مسئولین و دوما داران نشستی صورت گرفته مشکلات بررسی شود.

وی همچنین از مهاجرت پرندگان به‌طور متناوب بین دو هزار و ۵۰۰ تا ۱۰ هزار قطعه پرنده به این منطقه خبر داد و گفت: از سال ۸۶ قوهایی تحت عنوان قوهای بخش خزر و بخش مرکزی سیبری به علت سرمای شدید این منطقه را برای مهاجرت انتخاب کردند و جمعیت این قوها در دنیا شناخته‌شده است.

هرچند در حال حاضر علیرغم وجود میثاق‌های بین‌المللی محیط‌زیستی، اکوسیستم‌های طبیعی و انسان‌ساخت با انواع مشکلات روبرو هستند، ولی اگر همین تعداد محدود از توافق و قراردادهای بین‌المللی زیست‌محیطی وجود نداشت، عمل حفاظت و نگهداری از محیط‌زیست به‌مراتب مشکل‌تر ازآنچه امروز با آن مواجه هستیم، می‌بود.

قوانین و معاهدات بین‌المللی پایه اجرا و به عمل درآوردن اصول و قواعد زیست‌محیطی در سطح جهانی می‌باشند. آن‌ها نه‌تنها استانداردهای جهانی را تعیین می‌کنند بلکه صرف وجود آن‌ها درصحنه جهانی اغلب دولت‌ها را به امضا معاهدات و یا تدوین قوانین داخلی خود ترغیب می‌کنند.کنوانسیون رامسر قدیمی‌ترین معاهده بین‌المللی، با تأکید بر حفاظت از طبیعت در جهان است. آغاز آن در دوم ماه فوریه ۱۹۷۱ (۱۳ بهمن ۱۳۴۹) در شهر رامسر ایران بوده که  کنوانسیون نام خود را از این شهر اقتباس کرده است و کنوانسیون رامسر در سال ۱۹۷۵ جنبه قانونی یافت.این معاهده ۱۵۸ کشور عضو را ملزم به تعیین و حفظ تالاب‌های بااهمیت بین‌المللی و تشویق به استفاده خردمندانه از آن‌ها می‌نماید. بیش از ۱۷۰۰ سایت با مساحت کل حدود ۱۵۰ میلیون هکتار در سراسر جهان در حال حاضر در این کنوانسیون به ثبت رسیده‌اند.

گرچه نام رسمی کنوانسیون: «کنوانسیون تالاب‌های بین‌المللی به‌ویژه به‌عنوان زیستگاه پرندگان آبزی» یا به‌اختصار «کنوانسیـون تالاب‌ها (رامسـر، ایــران، ۱۹۷۱)» نوشتـه می‌شود، ولی به‌طورمعمول به «کنوانسیون رامسر» شهرت دارد.