یلدا فواره سرماست

حرف آنلاین- سیروس مهدوی: دیرینگی یلدا که واژه ای سریانی است به معنی زایش سوز است، به چند هزاره پیش باز می گردد و نزد کسانی که آیین مهر می ورزیده اند رایج بود.

مهر در اوستا بزرگترین ایزد است. در مقدمه مهریشت آمده است که اهورامزدا او را در بزرگی ، شکوه و توانایی ، هم سنگ خود آفرید. این واژه مهر در سانسکریت، میترا و در اوستا، میثرا و در پهلوی یا فارسی میانه MITR گفته می شد و رابطه ای داشت با پیوند اوستایی و نور و فروغ پاینده .

بدینسان مهر با خورشید متفاوت است . ما در اوستا ایزد خورشید را جداگانه داریم . مهر پرتو خورشید است . در اوستا به خورشید HVAKE خشئیة  khshaete می گفتند. این رسم نه به واسطه اعتقاد که برای گاه شناسی و نه گاه شماری به کار می رفت. البته به گونه ای با گاه شماری هم رابطه می یافت. ایرانیان آنرا شب چلّه می گفتند . نخستین روز زمستان و بلند ترین شب سال از نظر ناپدید بودن گرمای خورشید و بیداری تا صبحگاهان و گرد هم بودن  برای غلبه نیافتن تاریکی بر روشنایی .

وقتی از این درازی شب سخن می رود، به یاد این مَثَل می افتم که فواره چون بلند شود سرنگون می شود . پس یلدا فواره سرماست . و به نوعی آغاز سرنگونی تاریکی و غلبه آرام روز و خورشید و مهر سرزمین است.  پایان پیروزی و کشمکش تاریکی و آغاز شکست آن است.

چلّه بزرگ از اول دی تا دهم بهمن چهل روز و چله کوچک از دهم بهمن تا 20 اسفند بدرازا می کشد. پس در مهر زایندگی روی می دهد و این یلدا و میلاد را همین معنی است. ابوریحان بیرونی در آثار الباقیه می فرماید که دی ماه و آن را خورماه نیز می گویند. نخستین روز آن خرم روز {=خُره روز} است و این روز و این ماه به نام خداست .

و می افزاید که اول دی را 90 روز می گویند چون تا نوروز 90 روز فاصله است ( آثار الباقیه 295)

هنگامی که آیین مهری از ایران به جهان متمدن کهن رفت، رومیان و اروپاییان آن را جشن گرفتند و 21 دسامبر را که برابر با اول روز دی می شد به عنوان روز تولد مهر شکست ناپذیر یا میترای پیروز نام کردند.