نـاصـرالـدیـن‌شـاه در قـائـمـ‌‌‌شـهـر!

حرف آنلاین، یادداشت| مهدی خلیلی (دانشجوی دورۀ دکتری باستان‌شناسی دانشگاه مازندران): ناصرالدین‌شاه قاجار که از خوش‌گذران‌ترین پادشاهان تاریخ بود، در مدّت سلطنت پنجاه‌ساله‌اش گشت‌وگذارهای بسیاری در ایران و فرنگ داشت. این پادشاه قاجار علاوه‌بر سفرهای متعدد کوتاه به مازندران، در دو سفر، کل مازندران را سیاحت کرد.

قصد و نیّت اصلی در سفر نخست، بازدید از کشتی‌های روسی در فرح‌آباد بود، امّا در بین راه، فرصت شکار و تفریح و شناسایی مزارع و روستاها را نیز از دست نداد و شرح خوبی از همۀ آنها به رشتۀ تحریر درآورد. این سفر هفتادروزه از هفدهم ذیقعده ۱۲۸۲ تا ۲۸ محرم ۱۲۸۳ هـ.ق به‌طول انجامید.

سفر دوم از هفدهم شعبان ۱۲۹۲ از غرب مازندران آغاز شد و در پنجم ذیقعده همان سال شرق استان به پایان رسید. شاه در ساری پنج روز اقامت کرد. در ادامۀ سفر، اردوی شاهی راه علی‌آباد (قائم‌شهر)، بارفروش (بابل) و آمل را در پیش گرفت و در نهایت از راه نوساختۀ لاریجان به دارالخلافه رسید. طبق گزارش سفر ناصرالدین‌شاه، او در دو سفر خود ( ۱۶۰ و ۱۵۰ سال پیش)، هر بار، شبی را در قائم‌شهر امروزی، به صبح رساند.

ناصرالدین‌شاه در سفر نخست، روز جمعه چهارم ذی‌الحجه (۳۱ فروردین‌ماه)، پس از عبور از شیرگاه، وارد علی‌آباد شد. در شیرگاه، علاوه‌بر شکار شوکای نر به‌دست رعایا، نظاره‌گر جنگ مهیج دو گاو «ورزا» بود. سپس از روستای هفت‌تن عبور کرده، ناهار آن روز را در تپه‌های روستای مَتان‌کلا صرف کرد. هوا به‌ قدری مساعد بود که از آن ارتفاع، شاه می‌توانست به وضوح کوه دماوند و مناطق لاریجان آمل و کجور را تماشا کند. شاه همچنین در توصیفات خود به خانه‌های سفال‌پوش و درختان مرکبات روستای واسکَس اشاره کرد.

در هنگام استراحت شاه، عباس‌خان بیگلربیگی به همراه دَه پسرش و سرکرده‌های شهر اشرف (بهشهر) به خدمت شاه رسیدند و قرقاول شکارشده به او اهدا کردند. مواکب شاه پس از صرف ناهار و استراحت، به روستای بزرگ علی‌آباد (قائم‌شهر) رسیدند. شاه از بنای امامزاده یوسف‌رضا(ع) واقع در مرکز روستا بازدید کرد و در نوشته‌های خود از سردر عظیم و سرو بلند محوطه آن یاد کرد امّا امروزه درخت اِزار (آزاد) در فضای بقعه وجود دارد. چون از عباس‌قلی‌خان لاریجانی شنیده بود قلعۀ شیخ‌طبرسی که در دو فرسخی علی‌آباد واقع است، قرقاول بسیاری دارد، محمّدرحیم‌خان و عباس‌قلی‌خان را برای شکار به آنجا فرستاد.

در علی‌آباد، اتراقگاه مخصوصی برای شاه وجود داشت که آن را منزل نامید. در منزل علی‌آباد، نامه‌های دولت عثمانی را که وزیر خارجه دریافت و ارسال کرده‌بود، خواند. ساعاتی بعد در هوای گرم بعدازظهر، محمّد‌رحیم‌خان و عباس‌قلی‌خان از شکار اطراف قلعۀ شیخ ‌طبرسی برگشتند و چند قرقاول شکارشده آوردند. نام قلعۀ طبرسی حدود سه دهه پیش از این سفر، در ماجرای نبرد بابیان به سرکردگی ملّاحسین بشرویه و نیروهای ناصرالدین‌شاه بر سر زبان‌ها افتاد.

باید اشاره کنم که طبرسی از محدثان موثّق و علمای بزرگ نیمۀ اوّل قرن ششم هجری‌قمری بود و کتاب «الاحتجاج» از مهم‌ترین آثار اوست. امروزه اثری از این قلعه بر جای نیست و فقط بنای نوساز بقعۀ طبرسی در آنجا به چشم می‌خورد. آن شب، شاه در علی‌آباد در حالی‌که شغال‌ها زوزه می‌کشیدند، بیتوته کرد. روز بعد شنبه، در هوای صاف که باد تند و خنکی می‌وزدید، عازم ساری شد. آقاسلمان‌خان رخت سوار و شمشیر مرصع شاه را آماده کرد.

در علی‌آباد، روی رودخانۀ سیاهرود پل سه‌چشمه‌ای وجود داشت که ناصرالدین‌شاه، بانی ساخت پل را محمّدحسن‌خان مرحوم نامید که احتمالاً مقصودش نیای قاجار بود. پس از تخریب طاق‌های پل در دهة ۱۳۵۰ پل جدیدی روی آن بنا شد امّا بقایای دیوار این پل قدیمی هنوز پابرجاست. این پل جنب بیمارستان ولیعصر واقع است. شاه در مسیر از خرابی برخی قسمت‌های راه، از جنگل نیمه‌انبوه و تراشیده‌شده و کشت گندم و شالی در آن منطقه خبر داد. در حین عبور، مردمان بسیاری ازجمله اهالی اَرطه (شهر ارطه کنونی) به کناره جاده آمدند تا به شاه سلام دهند.