برداشت بی رویه ماسه در سواحل و چالش‌های زیست محیطی

 

گزارش-مریم یخکشی : در چند دهه اخیر برداشت بی رویه شن و ماسه از سواحل دریای خزر در مازندران به صورت غیرمجاز توسط متخلفان و اکثرا در منطقه غرب مازندارن صورت گرفته است که موجب ایجاد خطرات زیست محیطی و بهم زدن تعادل اکوسیستم دریایی می شود.

اینکه چند فقره برداشت غیرقانونی ماسه از سواحل مازندران صورت گرفته فقط مواردی هستند که مشاهده و گزارش شده و برای آن تخلفات؛ پرونده قضایی تشکیل شده است و حال اینکه چند فقره دیگر برداشت غیرقانونی ماسه انجام و از چشم متولیان امر پنهان مانده؛ خدا می داند.

از سوی دیگر آمارهای اعلام شده از اینکه در طی 5 یا 10 سال اخیر چند فقره برداشت ماسه به صورت قانونی یا غیرمجاز از سواحل دریای مازندران صورت گرفته فقط مربوط به اراضی ساحلی آزاد است و اما اینکه در اراضی ساحلی خصوصی سازی شده که تحت تصرف اشخاص، سازمان ها و نهادها قرار دارد چه اتفاقاتی رخ می دهد و چه میزان ماسه برداشت می شود؛ هیچ نظارتی صورت نگرفته و به تبع آن آماری موجود نیست.

*339 فقره برداشت غیرمجاز شن و ماسه در طی 10 سال

سید وجیه‌الله موسوی مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران منطقه نوشهر اظهار کرد: از سال 1387 تا 1396 یعنی در طی 10 سال اخیر 339 فقره برداشت غیرمجاز شن و ماسه به حجم 24 هزار و 498 مترمکعب از سواحل دریای شهرهای رویان، نوشهر، تنکابن، عباس آباد، چالوس و رامسر در منطقه غرب مازندران برداشت صورت گرفته است.

*11 فقره برداشت قانونی در 6 سال اخیر

ستار بابایی مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران منطقه ساری  اظهار کرد: از سال 90 تا 94 تعداد 11 فقره برداشت قانونی ماسه به مساحت 6.4 هکتار از سواحل شهرهای ساری، قائمشهر، بهنمیر انجام شد و در سال های 95 و 96 هیچ مجوزی برای برداشت قانونی ماسه صادر نشده است.بابایی افزود: همچنین 4 فقره برداشت ماسه به صورت غیرمجاز در سال های 95 و 96 در شهرهای نور، فریدونکنار و بهنمیر صورت گرفته است که ادوات و دستگاه های جرم توقیف و برای آن ها پرونده قضایی تشکیل شده است.

*برداشت ماسه های سواحل مساوی با تخریب زیستگاه کفزیان دریا

«مریم آخوندیان» دکترای تخصصی زیست شناسی دریا گرایش جانوران دریایی و عضو هیات علمی دانشکده علوم دریایی دانشگاه مازندران در گفت و گو با ایسنا، اظهار کرد: از آنجایی که در خط ساحلی ماسه ها زیستگاه اصلی کفزیان بستر دریا است بزرگ ترین آسیبی که برداشت بی رویه ماسه از سواحل به زیست بوم دریای خزر وارد می کند تخریب زیستگاه موجودات ریز کفزی است که آسیب جبران ناپذیری به اکوسیستم وارد می کند.

وی افزود: کفزیان به عنوان موجودات زنده در بستر دریا نقش بسیار اساسی در چرخه های زیستی دریا دارند که از جمله فواید کفزیان؛ دفع آلاینده ها، معدنی کردن مواد عالی، برگرداندن مواد معدنی به چرخه های زیستی دریا و منابع تغذیه آبزیان است.این استاد دانشگاه مازندران خاطرنشان کرد: موجودات کفزی یکی از مهم ترین منابع غذایی گونه های تجاری بسیار مهم ماهیان دریای خزر است و هنگامی که ماسه های ساحل دریا به عنوان بستر زیست کفزیان برداشته شود همه لاروها، بالغین و جمعیت جوان موجودات کفزی همراه ماسه جمع آوری می شود و همچنین پرنده هایی که در حاشیه سواحل دریای مازندران زندگی می کنند و بسیاری دیگر از موجودات زنده از کفزیان تغذیه می کنند و اگر این منبع غذایی آسیب ببیند قطعا در درازمدت بر کاهش جمعیت ماهیان و پرندگان تاثیرگذار است.

*با برداشت تپه های ماسه ای؛ موج شکن های طبیعی از بین می روند

این دکترای زیست شناسی دریا اظهار کرد: با برداشت تپه های ماسه ای همه درختچه ها و گیاهانی که بر روی آن روییدند؛ جمع آوری و از بین می روند و همچنین این تپه های ماسه ای در واقع موج شکن های طبیعی در سواحل هستند که اگر از بین بروند قطعا در دوره ای که با پیشروی آب دریای خزر مواجه می شویم ساحل آسیب می بیند.وی افزود: دریای خزر بدون در نظر گرفتن اینکه چه اتفاقی در ساحل آن صورت می گیرد به صورت متناوب دوره پیشروی و پسروی خود را سپری می کند اما زمانی که برداشت ماسه بیش از حد از سواحل انجام شود تعادل اکوسیستم دریایی را بر هم می زند.

*خصوصی سازی، بزرگ ترین مشکل دریای مازندران 

این عضو هیات علمی دانشکده علوم دریایی دانشگاه مازندران یادآور شد: بزرگ ترین مشکل زیست محیطی که در سواحل دریای مازندران وجود دارد خصوصی سازی ساحل است چراکه بخش زیادی از سواحل مازندران به گونه ای به سازمان ها و ارگان ها واگذار شده که امکان هیچ نظارت و دسترسی به آن ها وجود ندارد و نمی دانیم که چه اتفاقی در آن قسمت از نواحی ساحلی صورت می گیرد و چه مقدار ماسه برداشت شده و تا چه میزان به طبیعت و اکوسیستم ساحل و دریا خسارت وارد شده است؟

*برداشت بی رویه ماسه معضلات گوناگونی ایجاد می کند

«محمد اکبری نسب» عضو هیات علمی علوم دریایی دانشگاه مازندران اظهار کرد: امروزه به طور آشکار برداشت شن و ماسه از حد بستر و حریم دریای خزر در سواحل مازندران برای مصارف صنعت ساخت و ساز به شدت در حال توسعه است که این امر معضلاتی در زمینه های مختلف زیست محیطی ایجاد می کند.

وی عنوان کرد: کاهش جوامع بنتیک و بیوماس(بخش فعال)، کاهش جمعیت گیاهان آبزی مانند جلبک ها و ماکروفیت ها، افزایش سیلاب و وقوع مخاطرات طبیعی، افزایش تراکم بار معلق رسوبات و در نتیجه مرگ آبزیان، کاهش و تنزیل کیفیت آب رودخانه و دریا و تعلیق مواد رسوبی از جمله پیامدهای برداشت بی رویه شن و ماسه از سواحل دریای خزر است.

*دخل و تصرف ها در طبیعت با مطالعه علمی باشد

«حمید عمونیا» دکترای ژئومورفولوژی جغرافیای طبیعی و مدرس دانشگاه مازندران اظهار کرد: در دریای خزر به دلیل شرایط دریاچه ای جزر و مد صورت نمی گیرد بلکه دارای نوسانات نامنظم است که بیشتر تحت تاثیر شرایط اقلیمی حاکم بر حوضه های آبریز آن به ویژه رودخانه ولگا بوده و البته دخالت های انسانی مانند احداث سد نیز در کاهش تراز دریا تاثیرگذار است.وی افزود: هر عملی که تعادل طبیعی منطقه را بر هم زند می تواند برای محیط زیست مضر باشد اما به ناچار انسان ها برای رفع برخی از نیازمندی ها مانند ساخت و سازها اقدام به تغییرات در محیط طبیعی خود می کنند که این موضوع تقریبا در برخی موارد غیر قابل جلوگیری است اما باید با مطالعه علمی و سیستماتیک به نوعی این تغییرات مدیریت شود تا کمترین آسیب به اکوسیستم برسد و در صورت تخریب در اسرع وقت ترمیم شود.

*برداشت ماسه از سواحل دریا؛ فرسایش رودخانه ای را تشدید می کند

وی افزود: از آنجا که رسوبات از خشکی به درون دریا حمل می شوند بنابراین خود دریا منبع تامین رسوبات نیست بلکه در کناره های خط ساحلی با توجه به جریانات غرب به شرق که در سواحل جنوبی دریای خزر حاکم است جابه جایی هایی صورت می گیرد و اگر در یک منطقه بر اثر برداشت ماسه؛ منطقه کم باری از لحاظ رسوبی باشد مکانیزم خط ساحلی سعی می کند با سیستم خود تعادلی با حمل رسوبات از قسمت های غربی؛ منطقه کم رسوب را پر کند اما در نهایت رسوبات برداشت شده باید از طریق روخانه که خود رسوبات را از مناطق بالاتر حمل می کند تامین کند.

این مدرس دانشگاه مازندران تصریح کرد: از آنجا که با برداشت رسوبات در منطقه ساحلی کم رسوب در مصب ها شکل می گیرد که رودخانه را وادار می کند برای حفظ تعادل به مرور رسوبات را از مناطق بالاتر که نواحی فرسایش پذیر هستند تامین کند تا رسوبات از دست رفته جایگزین شود به همین دلیل برداشت ماسه ها به خصوص در مصب ها؛ فرسایش رودخانه ای را تشدید می کند.