رها شده در زیر پای کوهنوردان و متولیان بی‌مسئولیت

ساری-گروه اجتماعی|هفته گذشته 13 تیرماه روز ملی دماوند بود، در بحبوحه اخبار سیاسی و انتخابات گم شد، یادآوری هایی که می توانست این غول زیبای مازندران را نجات بدهد. دماوند تنها میراث طبیعی ملی، در دامنه البرز جا خوش کرده است اما وسعت زیبایی آن هر ساله بر روند تخریب آن می افزاید.

بی برنامگی زیست محیطی و نیز نبود برنامه بلندمدت و پایدار برای حفظ زیست طبیعی این اثر ملی هر ساله روند تخریب در این قله را با چالش های بسیاری مواجه کرده است.

دماوند اثری طبیعی و بی مانند است اما در یک دهه اخیر روند ساخت و ساز غیرمجاز در روستاها اطراف آن، صعودهای بی ضابطه، نبود متولی برای حفاظت از این زیستگاه حیاتی، انباشته شدن زباله در مسیرها و در پای قله دماوند، آسفالت شدن مسیرهای دسترسی به آن، محدود کردن رودخانه های در مسیر و بسیاری مسائل دیگر از دماوند به عنوان اثری طبیعی رو به نابودی ساخته است.

همان طور که در روزهای گذشته همشهری آنلاین به آن پرداخته است، با گرم‌تر شدن هوا، به فرصت کوتاه صعود تابستانه قله دماوند نزدیک می‌شویم، در ماه‌های تیر و مرداد شرایط جوی مطلوب‌تر است و مسیرها برای صعود، مهیا و ایمن‌تر است، در این ماه‌ها صعود از مسیر جنوبی قله دماوند به ‌دلیل دسترسی آسان، پناهگاه‌های بیشتر و شرایط جوی مساعدتر، محبوبیت بیشتری دارد. تردد بی‌حساب کوهنوردان، مسائل بی‌شماری را برای بلندترین قله ایران ایجاد کرده است. مصایب دماوند محدود به قله نیست؛ درد و رنج‌های این قله از همان دامنه شروع می‌شود.

کوهنوردان بی‌شمار و بی‌مسئولیت

تخمین زده می‌شود که سالانه حدود ۱۵تا ۲۰هزار نفر به قله دماوند صعود می‌کنند. این تعداد گردشگر می‌تواند به ‌شدت بر فرسایش خاک، تخریب پوشش گیاهی و آلودگی محیط‌زیست منطقه تأثیر بگذارد. جاده‌کشی‌ تا دل کوه، انباشت زباله، معدن کاوی، چرای بی رویه دام، برداشت بی رویه گیاهان دارویی حیات این قله را با چالش مواجه کرده است. امروز تا ارتفاع حدود ۳ هزار متری از سطح دریا در قله دماوند جاده تردد خودرو وجود دارد. این جاده‌ها پیش‌تر برای معدنکاوی و حالا برای فتح قله استفاده می‌شود. از آنجا به بعد نیز تا ارتفاع ۴ هزار متری کوهنوردان به وسیله اسب و قاطر وسایلشان را حمل می‌کنند که خود عامل مضاعفی بر تخریب کوهستان شده است.

همه کوهنوردان و گردشگران، افراد متعهدی نیستند که زباله خود را به پایین قله بازگردانند. بسیاری از آنها تصور می‌کنند شهرداری ساعت ۹شب به آنجا هم سر می‌زند. براساس برآوردهای فدراسیون کوهنوردی در فصل صعود تابستانی، کوهنوردان، بیش از ۷تن پسماند از خود در قله برجای می‌گذارند. در سال‌های اخیر فعالیت معادن سنگ لاشه و پوکه معدنی در دامنه دماوند متوقف شده است. سال ۱۴۰۰آخرین معدن نیز تعطیل شد، ولی هیچ‌گاه محوطه این معادن به نفع اکوسیستم منطقه احیا نشد. معدنکاوی جای خود را به برداشت آب معدنی از چشمه‌های طبیعی دامنه دماوند داده است. محوطه‌های معدنی نیز کم‌کم به محل دپوی زباله روستاها و شهرهای اطراف تبدیل می‌شوند.

چرای بی‌رویه دام یکی از مهم‌ترین عوامل تخریب پوشش گیاهی، فرسایش خاک، ایجاد سیل، تخریب تنوع زیستی، تغییر در چرخه آب، آلودگی آبهای سطحی و تغییر در ترکیب گیاهان است. سال گذشته یگان حفاظت محیط‌زیست توانسته بود از ورود ۳هزار دام به مراتع دماوند جلوگیری کند. این در حالی است که بین ۱۰تا ۱۵هزار رأس دام به‌صورت تقریبی در این مراتع حضور دارند.

میزان برداشت گیاهان دارویی از مناطق مختلف ایران به‌ طور کلی بین۳۰ تا ۵۰ هزار تن در سال برآورد می‌شود که دماوند هم در این بین مستثنی نیست. برداشت بی‌ورویه گیاهان دارویی باعث از بین رفتن گونه‌های نادری می‌شود که گاها فقط در ایران رشد می‌کنند. هرگونه برداشت بی‌رویه منجر به فرسایش خاک و بروز سیلاب در پایین‌دست می‌شود. کاهش منابع گیاهان دارویی می‌تواند تأثیرات منفی بر اقتصاد محلی داشته باشد.

هفت تن حجم سالانه تولید زباله گردشگران و کوهنوردان آماتور در دماوند است، یک تن حجم زباله جمع‌آوری شده در دماوند در فصل صعود برآورد شده است و ۲۰هزار نفر تعداد کوهنوردان صعودکننده به دماوند در سال ثبت شده است. ۱۸معدن غیرفعال در دماوند وجود دارد و تنها از   ۴۲۰۰متر به بعد شروع ارتفاع منطقه حفاظت شده دماوند است. گفته می شود 15 هزار رأس دام موجود در مراتع دماوند یک تهدید جدی برای طبیعت این قله به شمار می رود.

یک فعال محیط زیست در این زمینه به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفته بود: دماوند با چالش های محیط زیستی زیادی همراه است که اگر ساماندهی نشوند شاید این کوه باشکوه نابود شود و مولفه های زیستی خود را از دست بدهد.

حسین عبیری گلپایگانی افزود: اگر بخواهیم برای رفع مشکلات کوه دماوند اقدامی جدی انجام دهیم، چاره‌ای نداریم جز اینکه نهادهای دولتی، سازمان‌های مردم نهاد و افراد بومی به کمک هم بیایند و با هم‌اندیشی برای رفع این مشکلات اقدام کنند؛ لذا پیشنهاد می‌شود کارگروهی با حضور نیروهای مردمی و تشکل‌های مختلف علاقه‌مند به حفظ دماوند، نهادهای دولتی ذیربط از قبیل سازمان حفاظت محیط‌زیست، سازمان جنگل‌ها و مراتع و سازمان میراث فرهنگی تشکیل شود.

وی اظهار داشت: این کارگروه که تمام ذی‌نفعان کوه دماوند در آن حضور دارند، می‌تواند دستورالعملی تهیه کند که از سوی همه لازم‌الاجرا باشد؛ در این کارگروه، نهادهای دولتی با تهیه امکانات مادی، لوازم سخت افزاری و انجام کارهای کارشناسی برای شناسایی مشکلات منطقه کمک کنند و سازمان‌های مردم‌نهاد نیز به ‌عنوان خط ارتباطی بین دولت و مردم بومی منطقه به آموزش و فرهنگ سازی در میان مردم اقدام کنند. در این کارگروه می‌توان از نیروی‌های مردمی و بومی منطقه برای حفاظت از دماوند کمک گرفت. وقتی حفاظت از محیط‌ زیست برای مردم منطقه به یک فرهنگ تبدیل شود دیگر تخریب و تجاوز به محیط‌زیست بی‌مفهوم می‌شود و به حداقل ممکن می‌رسد.

کمرنگ شدن نقش فعالان زیست محیطی و دوستداران دماوند از مدیریت این قله، بی توجهی متولیان استانی و شهرستانی به وضعیت این منطقه در بخش لاریجان شهرستان آن از مهم ترین آسیب های اجتماعی و مدیریتی است که می تواند در دهه های آینده افسوس از نهاد ایرانی ها برآورد.