بحران در بحران

گروه اجتماعی-زهرا اشکیود/

اینکه استان مازندران دچار کمبود آب شده است بر کسی پوشیده نیست، انتقال آب بین حوزه‌ای در سطح کشور در مناطق مختلف اجرا  و در آن مناطق مشکلات زیست محیطی ایجاد شده است، مسئولان خود نیز می‌دانند که تمامی تالاب‌های استان مازندران در حال خشک شدن است و انتقال آب به سمنان نیز در آینده تقاضای آب را نیز افزایش می‌دهد که در این حالت نیز مازندران دچار مشکلات مختلف شده و نیز سمنان را نیز در آینده دچار بحران خواهد کرد اما باز هم این اقدام بدون نظرات کارشناسانه و تنها با منافع سیاسی در حال انجام است.

* مردم نگران نباشند

در این میان سخنان نماینده مردم بهشهر، نکا و گلوگاه در مجلس شورای اسلامی در این زمینه جالب توجه است، وی می گوید: مردم شرق مازندران نگران تامین آب شرب و کشاورزی از سد گلورد نباشند.

علی محمد شاعری اظهار می کند: آورد رودخانه نکارود سالانه حدود 170 میلیون مترمکعب آب بوده که قرار است طبق حق آبه و قانون و بر اساس بررسی های کارشناسی حدود 15 درصد آن برای تامین آب شرب و حدود ۸۵ درصد آن به آب کشاورزی شرق مازندران اختصاص یابد. هرچند که از ابتدا قرار بود سد گلورد فقط آب کشاورزی را تامین کند اما به دلیل بحران شدید کمبود آب شرب و بالا بودن میزان آلودگی آب های زیرزمینی شرق مازندران به نیترات و سایر آلاینده ها؛ از پنج سال گذشته یعنی سال ۱۳۹۲ مطالعات تامین آب شرب مردم شرق مازندران از محل سد گلورد آغاز شد و در سال ۱۳۹۳ قرار داد تعیین مسیر انتقال آب با یک شرکت معتبر و صاحب صلاحیت منعقد شد و پس از مطالعات صورت گرفته مقرر شد حدود ۱۵ درصد از آب رودخانه نکارود برای تامین آب شرب و حدود ۸۵ درصد به تامین آب کشاورزی اختصاص یابد.

نماینده مردم شرق مازندران در مجلس شورای اسلامی خاطرنشان می کند: طبق مطالعات و بررسی های انجام شده توسط شرکت پیمانکاری در سال های گذشته تاکنون پنج مسیر مختلف مورد بررسی کارشناسان قرار گرفت که پس از بررسی دقیق و کارشناسی توسط وزارت نیرو، سازمان آب منطقه ای مازندران و شرکت آب و فاضلاب شهری و روستایی بهترین مسیر با توجه به هزينه اجراى طرح و ملاحظات اجتماعی، زیست محیطی و فنی انتخاب می شود.

شاعری اظهار می کند: مسووليت انتخاب محل احداث تصفیه خانه، تعیین مسیر انتقال آب و میزان حقابه کشاورزی، آب شرب، آب مورد نیاز بخش صنعت و حق آبه محیط زیست از محل سد گلورد بر اساس قانون به عهده وزارت نیرو است. وزارت نیرو مکلف است پس از مطالعات دقیق فنی و کارشناسی و با رعایت ملاحظات اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی تصمیم عادلانه و قانونی بگیرد.

نماینده مردم شرق مازندران در مجلس شورای اسلامی تاکید می کند: قطعا مسیر انتقال آب سد گلورد از هر شهری که بگذرد هیچ تاثیری در کاهش یا افزایش میزان حق آبه تعیین شده برای شهرستان های دیگر ندارد و به مردم منطقه شرق مازندران اطمینان می دهیم حق هیچ کسی نادیده گرفته نمی شود و هیچ گونه دغدغه در تامین آب کشاورزی و آب شرب نداشته باشند و به مسوولان و کارشناسان اعتماد کنند.

شاعری عنوان می کند: به وزارت نیرو و سازمان آب منطقه ای مازندران تاکید شده که برای تعیین مسیر انتقال آب شرب سد گلورد و احداث تصفیه خانه صرفا بر اساس نظرات کارشناسی، قانون و با رعایت حقوق حقابه داران، ملاحظات زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی؛ تصمیم عادلانه بگیرند.

وی تصریح می کند: شرق مازندران زمانی به پیشرفت و توسعه دست می یابد که تمامی برنامه ریزی ها، تصمیم گیری ها، تصمیم سازی ها و اقدامات مسوولان و مردم صرفا بر اساس بررسی های کارشناسی، رعایت قانون و با همدلی و وحدت صورت پذیرد.

نماینده مردم شرق مازندران در مجلس شورای اسلامی در پایان گفت: در حال حاضر بیش از هر زمان دیگری منطقه شرق مازندران نیاز به آرامش، وحدت و همدلی دارد به همین دلیل همه مردم و مسوولان باید یک صدا باشند و به سمت هدف مشترک یعنی پیشرفت و توسعه منطقه گام های بلندتری بردارند.

*پذیرفتنی نیست

“علی طبقه آستانی فعال و پژوهشگر محیط‌زیست و توسعه پایدار” اما در این خصوص نظرات جالبی دارد.

وی می گوید: اظهارات علی‌محمد شاعری نماینده شهرستان‌های نکا، بهشهر و گلوگاه در مورد سد گلورد و اطمینان به مردم شرق مازندران پذیرفتنی نیست. مردم شهرستان‌های بهشهر و گلوگاه مشکل و نگرانی از بابت تأمین آب ندارند و بزرگنمایی مسئله آب شرب با عنوان بحران آب شرب و نادیده گرفتن مخالفت مردم نکا با طرح انتقال آب سد گلورد به سمت بهشهر و حواله دادن به کارشناسی و قانون، صحیح نیست. آنچه جناب شاعری از حقابه این سه شهر نام می‌برد، آبی است که متعلق به مردم نکا بوده و نباید نام حقابه را بر آن گذاشت زیرا در تعریف حقابه، اسناد رسمی یا سنتی گذشته مدنظر است نه آنچه در طرح‌های جدید شکل می‌گیرد. همه طرح‌های تهاجمی مدیریت منابع آبی در ایران که در نهایت به تخریب و نابودی و خسارت منجر شده، دارای مطالعات کارشناسی بوده اما چون همیشه محیط‌زیست قربانی بوده، اکثر این طرح‌ها با شکست یا توسعه ناپایدار خسارت‌بار منجر شده؛ بنابراین کارشناسی شرکت‌های مشاور در منابع آب قابل‌اطمینان نیست.

در خلاصه گزارش آب منطقه‌ای مازندران منتشر شده در سال ۹۰ که موجود است و در زمانی که هنوز رودخانه نکارود به کاهش شدید آبدهی خود نرسیده بود، متوسط آبدهی سالانه رودخانه در بازه دراز مدت، ۱۱۶ میلیون متر مکعب ذکر شده، عددی که جناب آقای شاعری اظهار کردند ۱۸۰ میلیون مترمکعب، تقریباً «حداکثر آبدهی رودخانه» بود. رودخانه نکارود در چند سال اخیر کاهش شدید حدود پنجاه درصدی آبدهی در مقایسه با بازه دراز مدت داشته است. (گزارش آب منطقه‌ای در زمستان ۹6). همچنین کاهش بارندگی حدود ۱۶ درصدی مازندران و گلستان در مقایسه با بازه دراز مدت را داشته‌ایم. (گزارش مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران، اردیبهشت ۹۷). عدد ۱۱۶ میلیون متر مکعب نیز در آینده محقق نخواهد شد، مگر تنها در سالی که سیلی معادل سیل سال ۷۸ نکا رخ دهد و احتمال بروز آن حداقل سی سال دیگر است.

طبق استانداردهای جهانی، در شرایط مطلوب، حداکثر ۴۰ درصد از آب‌های تجدیدپذیر را می‌توان مورد بهره ‌برداری قرار داد و بقیه باید برای تغذیه دریا ویا تالاب و آبخوان‌ها رهاسازی شود وگرنه پیامدهای محیط‌زیستی همچون خشک‌ شدن آبخوان‌ها و بروز فروچاله‌ها و خسارات کشاورزی واقع می‌شود. این رقم در ژاپن ۱۹، در اسپانیا ۲۵، در چین ۲۹ و در هند ۳۳ درصد است اما در ایران این رقم معین نشده و بی‌حساب بهره‌برداری شده لذا اکثر تالاب‌های ایران خشک ‌شده و نیمی از آبخوان‌های دشت‌های کشور تهی از آب شده و یا دچار نشست و فروچاله شده‌اند. اگر ۱۱۶ میلیون مترمکعب را مبنا قرار دهیم که مسلماً در سال‌های اخیر کمتر از این شده، حدود ۴۷ میلیون متر مکعب را می‌توان از این رودخانه برداشت کرد و این در حالی است که تنها حقابه قانونی حقابه‌بران دشت نکا ۴۷ میلیون متر مکعب است! بنابراین هرگونه برداشت دیگری از این رودخانه به مقاصد خارج از حوضه آبخیز این رودخانه موجب خسارات محیط‌زیستی خواهد شد. در ثانی طبق قانون حفاظت، احیای و مدیریت تالاب‌های کشور، مصوب اردیبهشت ۹۶، وزارت نیرو مکلف است ضمن تدوین و اجرای برنامه مدون نسبت به تخصیص و تأمین نیاز آبی تالاب‌های کشور اقدام نماید. در تابستان پارسال فقط با آبگیری اولیه سد گلورد، تالاب لپو که بزرگ‌ترین تالاب تغذیه‌شده از روان آب‌های نکارود بود به‌طور کامل خشک شد.

این بررسی آبدهی رودخانه بود، اما تخمین واقعی مخزن سد نیز با اعدادی که توسط کارشناسان طرح بر روی کاغذ مطرح می‌شود تفاوت زیادی دارد. سد شهید رجایی ساری در همسایگی نکا با ظرفیت ۱۶۲ میلیون مترمکعب در چند سال اخیر با کمتر از یک‌سوم ظرفیت خود توانسته آب جمع کند. هم‌اکنون ۵۰ میلیون مترمکعب آب در این سد وجود دارد که ۲۲ میلیون مترمکعب (۴۴ درصد) آن برای پایداری سد ازلحاظ حفظ توربین‌های ژنراتور و کاهش اثر رسوبات، غیرقابل برداشت است. (گزارش زمستان ۹۶ آب منطقه‌ای)؛ یعنی فقط ۱۳ درصد از ظرفیت اسمی سد قابل استفاده هست.

در محاسبات آب منطقه‌ای و شرکت مطالعه کننده، ظرفیت پر شده سد گلورد مبنای کار قرارگرفته و شرایط تغییرات اقلیمی چند سال اخیر در نظر گرفته نشده است. اگر در خوش‌بینانه‌ترین وضع، نصف ظرفیت سد گلورد پر شود و حجم آب برای حفظ پایداری سد را نیز در نظر نگیریم، از ۱۰۷ میلیون مترمکعب آب قابل تنظیم سد، ۵۳ میلیون مترمکعب در دسترس قرار می‌گیرد و اگر طرح انتقال آب برای شرب به سمت بهشهر با ظرفیت ۳۰ میلیون مترمکعب، تکمیل شود و مصارف آن تثبیت شود، تنها ۲۳ میلیون متر مکعب باقی می‌ماند که جوابگوی دشت نکا هم نیست و در حالت تخمین‌های دیگر با در نظر گرفتن پر شدن یک‌سوم ظرفیت سد و منظور کردن حجم حفظ پایداری سد، دیگر هیچ آبی از سمت رودخانه به دشت نکا جاری نخواهد شد و سرنوشتی که در دیگر مناطق ایران بر اثر سدسازی و طرح‌های انتقال آب، به وجود آمد در انتظار شهر نکا نیز خواهد بود.

نه‌ تنها طرح انتقال آب شرب به سمت بهشهر بلکه انتقال آب برای مصارف کشاورزی از طریق شبکه آب‌رسانی به دشت بهشهر نیز برای محیط‌زیست رودخانه و جنگل و آبزیان و حیات‌وحش نکارود و برای دشت نکا و کشاورزان و آبخوان‌ها و شهر نکا بحران‌آفرین است. چنانچه حق آبه کشاورزان و حقابه محیط‌زیستی رودخانه نکارود به ‌طور کامل در بستر رودخانه جاری نشود و مطالعه و نظارتی بر حجم برداشت‌های آب از چاه‌های دشت نکا نگردد، بروز خسارات ذکر شده قریب‌الوقوع خواهد بود.

به گزارش حرف، به نظر می رسد تفاوت زیادی در میان سخنان مسئولان و نمایندگان مجلس و فعالان زیست محیطی وجود دارد اما در این میان سرنوشت کشاورزی و باغداری مازندران است که باید منتظر ماند دید باید نگران بود یا نبود.