سدسازی، بلای جان تالاب‌ها

فوریه ۱۹۷۱ مطابق با بهمن ماه ۱۳۴۹، رامسر عروس شهرهای ایران، شاهد معامله ای با یک مقدمه و دوازده بند بین ۱۸ کشور برای حفاظت از تالابهای جهان بود.ماموریت کنوانسیون رامسر، حفاظت و استفاده معقول از کلیه تا لابها از طریق اقدامات محلی، منطقه ای، ملی و همکاری بین المللی به منظور کمک  به دستیابی به توسعه پایدار در سراسر جهان است.مشکلات تالابهای ایران از ۲۲ تالاب ایران ثبت شده در فهرست تالابهای بین المللی، ۱۳ تالاب در لیست در معرض خطر قرار دارد که این از نظر وسعت ۴۱ در صد و از نظر تعداد ۵۹ درصد تالابها را برمی گیرد.کارشناسان علل آن را شاخصه های غیر مدیریتی غیر کار آمد، بهره برداری نامعقول، تغییر و تبدیل کاربری زمین  های تالابها، سد سازی، شکار و صید غیر قانونی و صدور مجوزهای بیش از حد توان  تحمل، کم آبی، اجرای طرح های عمرانی در حوضه های آبخیز تا لابها، وارد کردن گونه های گیاهی و جانوری غیر بومی به بهانه ی تکثیر و پرورش از جمله مواردی است که حیات تالابها را مورد تهدید قرار می دهد. بسیاری از کارشناسان زیست محیطی کشورمان علت خشک شدن تالاب ها را خشکسالی و فعالیت های انسانی می دانند ولی مهمترین عامل مرگ تالابها ساختن سد بر روی رودخانه های بالادستی آن ها است،که بسیاری از آنها دراثر بهره برداری بی رویه انسان و انجام طرح های راهسازی و همچنین فعالیت های نفتی و عوامل اقلیمی در معرض خشک شدن ، نابودی و یا تغییرات اکولوژیکی قابل توجهی هستند به نحوی که در اثر این تغییرات هفت تالاب از تالاب های بین المللی ایران درفهرست مونترو به عنوان تالاب هایی که دارای تغییرات اکولوژیک بوده ، ثبت شده اند.!ساختن سدها در بالادست باعث می شود تا آب ورودی به تالاب های پایین دستی کاهش یابد از این رو تالاب ها با خطر نابودی مواجه می شوند،این وضعیت بر تالاب های بخش فلات مرکزی مانند تالاب پریشان ، بختگان و گاوخونی تاثیر بیشتری داشته است.در سال های اخیر شاهد کاهش بخشهایی از مساحت تالابها و دریاچه ها در سراسر کشور هستیم، در کنار عوامل جوی و خشکسالی بر خلاف نظر مسئولان وزارت نیرو همچنان بسیاری از کارشناسان و متخصصان، سدسازی در بالادست تالابها را اصلی ترین عامل خشک شدن آنها عنوان می کنند.مدیرطرح حفاظت از تالاب های ایران سازمان حفاظت محیط زیست گفت: برداشت های آبی در کشور بیشتر از دریافت آن است که این بحران در مدیریت آب و محیط زیست است.ابوالفضل آبشت با اشاره به تالاب و حوضه های آبریز در کشور اظهار داشت: معمولا تالاب ها در انتهای حوزه آبریز قرار دارند و سدها بیشتر در کنار آبریزها ساخته می شوند به همین دلیل طبیعتا آب کمتری به تالاب ها و طبیعت می رسد.وی با بیان اینکه تالاب های خزر با ساخت سد دچار مشکل شده اند، افزود:در منطقه خزری به نسبت مناطق دیگر کشور به علت بارش های منظم سدها پر آب تر هستند.وی ادامه داد: سالانه در منطقه خزر حدود یک متر بارندگی را شاهد هستیم که در این منطقه از کشور نسبت به سایر مناطق می توانیم مدیریت درست تر و همچنین برنامه ریزی برای منابع آبی داشته باشیم.مدیرطرح حفاظت از تالاب های ایران سازمان حفاظت محیط زیست اظهار کرد: به علت استفاده زیاد ازمنابع آبی در شمال کشور به طبیعت و محیط زیست آسیب رسیده است.وی با بیان اینکه منابع آبی در کل کشور بیش از حد استاندارد جهانی مصرف می شود، افزود:آب مصرفی کشور 2 برابر کل جهان است.آبشت با بیان اینکه 40 درصد آبها در جهان تجدید پذیر هستند،ادامه داد:در کشور ایران 100درصد بارش ها را برداشت می کنیم یعنی برداشت های آبی کشور بیشتر از دریافت آن است که این بحران در مدیریت آب و محیط زیست است.وی افزود:اگر تالاب ها را ازدست بدهیم تنوع زیستی از بین می رود چرا که به هم مرتبط هستند بنابراین موضوع بحران منابع آبی و مدیریت آب در تمام حوضه های آبی دیده می شود.وی با بیان اینکه تالاب ها همیشه مانند یک زنگ خطر عمل می کند، گفت:اگر تالابی خشک و بی آب باشد به معنی مدیریت اشتباه در حوضه آبریز آن است .آبشت گفت: در سال های اخیر به موضوع مدیریت آبریز تالاب ها بسیار پرداخته ایم و اولویت محیط زیست و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست نیز مساله آب است.مدیرطرح حفاظت از تالاب های ایران سازمان حفاظت محیط زیست تصریح کرد: معاونت محیط زیست طبیعی یک مجموعه مستقلی به نام مدیریت اکوسیستم های رودخانه ای و تالابی کشور دارد چرا که موضوع مدیریت آبی بسیار مهم است. یک فعال محیط‌زیست نیز می‌گوید: تأثیر و تأثر متقابل اجزای فیزیکی، بیولوژیکی و شیمیایی یک تالاب مثل خاک، آب و گیاهان و جانوران، عملکردهای حیاتی متعددی برای تالاب ایجاد می‌کند. که شامل ذخیره‌سازی آب، حفاظت در مقابل طوفان و کاهش تخریب سیل، تثبیت خطوط ساحلی و مهار فرسایش، تزریق مجدد آب‌های زیرزمینی (جابجائی آب از تالاب به درون سفره‌های زیرزمینی)، تخلیه آب‌های زیرزمینی (جابجائی آب به‌سوی بالا و تبدیل آن به آب‌های سطحی)، پالایش آب از طریق تثبیت عناصر محلول، رسوبات و دیگر آلودگی‌ها و تعدیل آب‌وهوای محلی است.محمد منصوری اظهار داشت: از میان ارزش‌های اقتصادی متعدد تالاب‌ها، می‌توان به حفظ ذخایر ژنی گیاهی و جانوری،‌ تأمین آب (کیفی و کمی)، آبزی‌پروری (بیش از دوسوم از برداشت محصول ماهی جهان به‌سلامت مناطق تالابی بستگی دارد)، تولید محصولات کشاورزی (از طریق تأمین آب و عناصر غذایی)، تولید چوب، تأمین انرژی، تولید مواد لجنی و گیاهی، حمل‌ونقل و کاربردهای تفریحی و گردشگری (توریستی) اشاره کرد.هرچند در حال حاضر علیرغم وجود میثاق‌های بین‌المللی محیط‌زیستی، اکوسیستم‌های طبیعی و انسان‌ساخت با انواع مشکلات روبرو هستند، ولی اگر همین تعداد محدود از توافق و قراردادهای بین‌المللی زیست‌محیطی وجود نداشت، عمل حفاظت و نگهداری از محیط‌زیست به‌مراتب مشکل‌تر ازآنچه امروز با آن مواجه هستیم، می‌بود