فوک‌های خزری در لیست قرمز

۲۱ مردادماه روز ملی دریای خزر است؛ دریا یا به عبارت دقیق‌تر دریاچه‌ای که پنج کشور را در همسایگی‌ خود دارد؛ همسایگانی که رفتار مناسبی با آن ندارند و پستاندار کمیاب آن یعنی فوک خزری را در معرض خطر انقراض قرار داده‌اند و آنقدر اوضاع این حیوان وخیم شده است که به گفته مدیر مرکز حفاظت فوک خزری مکان زادآوری آن در شمال دریاچه شرایط مناسبی را ندارد بنابراین لازم است به این موضوع در برنامه عمل حفاظت از فوک خزری توجه و این برنامه زودتر تدوین و اجرا شود.

امیر صیاد شیرازی در گفت و گو با ایسنا افزود: شرایط دریای خزر به‌ویژه برای گونه‌ای مانند فوک خزری بسیار بد است  چون در فصل زادآوری نیاز به مهاجرت به شمال دریای خزر دارد  تا در سطح یخ‌زده آب توله‌های خود را به دنیا بیاورد اما گرمایش باعث شده آب دریاچه کمتر یخ بزند علاوه بر آن پایین آمدن سطح آب دریا موجب شده که دسترسی فوک‌ها به مناطق مناسب برای زادآوری کمتر شود.

وی در ادامه گفت: این وضعیت باعث شده است که در یکی دو سال گذشته مرکز حفاظت فوک خزری برای اولین بار تولد توله‌های فوک خزری را در سواحل ایران ثبت کند؛ جایی که اصلا مناسب این کار نیست.  این موضوع نشان می‌دهد که مناطق شمالی امنیت و شرایط لازم را برای تولید مثل فوک خزری ندارند و فوک‌ها به‌ناچار مکان‌های دیگری را برای زادآوری انتخاب کرده‌اند.

مدیر مرکز حفاظت فوک خزری تاکید کرد: اگر قرار باشد این وضعیت استمرار داشته باشد ، باید در برنامه عمل حفاظت از فوک خزری این مساله مدنظر قرار بگیرند و مناطق حفاظت شده برای زادآوری فوک خزری تعریف شود؛ همانگونه که در جنوب کشور سایت‌هایی برای تخمگذاری لاکپشت‌ها  در نظر گرفته شده است والا فوک‌های خزری با شرایط بسیار بدی مواجه می‌شوند و فضایی برای تولید مثل و زادآوری در دریای خزر نخواهند داشت.

 کاهش شدید جمعیت فوک خزری

وی درباره آخرین آمار از جمعیت فوک‌های خزری گفت: آخرین آمار مربوط به سال ۲۰۱۵ است که جمعیت فوک خزری حدود ۷۰ هزار قلاده تخمین زده شده است و بیش  از ۹۵ درصد از جمعیت این گونه کاسته شده است و با توجه به شرایط اسفبار دریای خزر متاسفانه برای فوک خزری و سایر موجودات این دریاچه شرایط خوبی پیش‌بینی نمی‌شود.

شیرازی درباره آمارگیری فوک خزری اظهارکرد: مشکل اصلی ما این است که دریاچه خزر بین پنج کشور قرار گرفته است که متاسفانه هیچ هماهنگی برای مسایل محیط زیستی با هم ندارند. گونه‌ای مثل فوک خزری که سال‌ها دور از دسترس بود و دیده نمی‌شد و کاملا مهجور بود از سال ۲۰۰۸ نام آن در لیست قرمز  اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت به عنوان یک گونه در خطر انقراض قرار گرفت.

وی اضافه کرد: از آن زمان محققانی شروع به کار کردند و جای تاسف دارد که اغلب کسانی که درباره این گونه فعالیت علمی انجام می‌دهند، از کشورهای حاشیه دربای خزر نیستند و محققانی از کشورهایی مانند ژاپن ، هلند و انگلستان در این زمینه فعال هستند.

مدیر مرکز حفاظت فوک خزری تصریح کرد: چنین وضعیتی باعث شده است که برنامه مدونی برای حفاظت از فوک خزری تدوین نشود. هرچند هر ساله ممکن است کنفرانس‌هایی برگزار و صحبت‌هایی درباره حفاظت از فوک خزری و سایر گونه‌های در معرض خطر انقراض دریاچه خزر شود ولی این اظهارات هیچگونه ضمانت اجرایی ندارد و همین امر باعث شده است برنامه مدونی برای تخمین و سرشماری جمعیت و حفاظت این گونه وجود نداشته باشد.

فعالیت‌های سازمان‌های مردم‌نهاد برای حفاظت از فوک خزری

وی با اشاره به فعالیت سازمان‌های مردم‌نهاد برای حفاظت از فوک خزری گفت: به‌صورت پراکنده گروه‌هایی مردم‌نهاد مانند مرکز حفاظت از فوک خزری در کشورهایی مثل ایران، روسیه، ترکمنستان و قزاقستان برای حفاظت از این گونه شروع به کار کرده‌اند اما اجماع مسوولان و دولت‌های پنج کشور در این زمینه محقق نشده است چون هزینه‌های کارهای تحقیقاتی به‌ویژه سرشماری بالاست بنابراین دولت‌ها باید به فکر باشند ولی این اجماع تاکنون اتفاق نیفتاده است.

شیرازی یکی از دستاوردهای مهم سازمان‌های مردم‌نهاد در جهت حفاظت از فوک خزری را  لغو شکار قانونی فوک خزری در کشور روسیه به‌ویژه در قسمت شمالی دریای خزر ذکر و اظهارکرد: این شکار قانونی سالانه باعث از بین رفتن هزاران فوک خزری می‌شد.

وی درباره اقدامات انجام شده در کشورمان برای حفاظت از فوک خزری گفت: از سال ۲۰۰۶ یک گروه هلندی به سرپرستی خانم «لنی هارت» درباره اطلاع‌رسانی و آموزش گروه‌هایی از پنج کشور حاشیه دریاچه خزر به منظور حفاظت از فوک خزری اقداماتی انجام دادند و درنهایت به این نتیجه رسیدند که فعالیت حفاظت از فوک خزری را از یکی از کشورها شروع کنند و ایران انتخاب شد. گروه‌هایی که  در حال حاضر در ایران در زمینه فوک خزری کار می‌کند،‌آموزش‌های اولیه را در کشور هلند و زیر نظر مجموعه لنی هارت دیده‌اند.

مدیر مرکز حفاظت فوک خزری تصریح اضافه کرد: در حد بضاعت خود تلاش کرده‌ایم فعالیت حفاظتی از فوک خزری را انجام و گسترش دهیم که منجر به تاسیس دومین مرکز حفاظت فوک خزری در کشور قزاقستان در سال ۲۰۱۹ شد. در کشور روسیه به‌ویژه در منطقه داغستان افراد علاقه‌مند توسط مجموعه‌های هلندی و ایرانی آموزش‌هایی دیده‌ و گروهی را تشکیل داده‌اند البته هنوز منجر به احداث مرکز نشده است. با این حال گروهی برای حفاظت شکل گرفته است و کمپینی برای توقف شکار قانونی فوک خزری در روسیه به وجود آمد.

چه خبر از برنامه عمل حفاظت از فوک‌های خزری

وی با بیان اینکه ایران پیش‌رو در زمینه حفاظت از فوک خزری است چون توانسته است دولتمردان را تاحدودی با خود همراه کند، گفت: پایه اصلی نگارش برنامه عمل حفاظت فوک خزری سازمان محیط زیست و مرکز حفاظت فوک خزری هستند و سازمان‌ها و نهادهای مختلف را برای حضور در جلسات نگارش برنامه عمل حفاظت از فوک خزری دعوت می‌کنند.

وی اضافه کرد: این برنامه در سال گذشته در حال نگارش بود ولی به علت برگزاری انتخابات و تغییر دولت وقفه‌ای در آن ایجاد شده است. امیدوارم در سال آینده این برنامه اجرا شود که در صورت تحقق این امر و قرارگیری سازمان‌های مختلف و مرتبط  با فوک خزری در کنار هم می‌توانیم گام‌های موثری را برای حفاظت از این گونه برداریم البته به شرط آنکه دولت‌ها این برنامه را به‌صورت منطقه‌ای و بین‌المللی اجرا کنند والا تنها برداشتن گام در یکی از این کشورها نتیجه بخش نخواهد بود.

شیرازی با اشاره مشارکت همه سازمان‌ها و نهادهای دولتی مرتبط با دریا و حفاظت از فوک خزری در تدوین و اجرای برنامه عمل گفت: شیلات و بنادر و کشتیرانی از جمله این سازمان‌ها هستند البته وزارت آموزش و پرورش هم مشارکت دارد تا با اجرای برنامه‌های آموزشی به‌ویژه در مناطق ساحل‌نشین روی فرهنگ زیست‌محیطی بچه‌ها کار شود چون ممکن است آنان در آینده به مشاغل مرتبط با دریا مثل صیادی وارد شوند بنابراین آموزش کودکان بسیار مهم است.

وی اضافه کرد: سازمان هلال احمر هم یکی دیگر از این دستگاه‌هاست که می‌تواند برای امداد و نجات کمک کنند علاوه بر آن نیروهای نظامی که در سواحل شمالی مناطقی را در اختیار دارند، در این برنامه عمل مشارکت می‌کنند.

شیرازی در پایان با اشاره اینکه به منظور مشخص کردن مسیر درست حفاظتی بسیار نیازمند انجام فعالیت‌های تحقیقاتی و مطالعات کافی هستیم، اظهارکرد: در این شرایط به کمک جوامع دانشگاهی نیاز است بنابراین یکی از گروه‌های فعال در زمینه نگارش برنامه عملیاتی حفاظت از فوک خزری دانشگاه‌ها هستند که در مناطق ساحلی استان‌های مازندران، گلستان و گیلان قرار دارند.

به گزارش ایسنا فک خزری با نام علمی (Pusa caspica) یک گونه پستاندار دریایی کمیاب است که تنها در دریای خزر و رودخانه‌های منتهی به آن مانند ولگا و اورال زندگی می‌کند. فک خزری به‌طور میانگین ۱.۵ متر طول و ۸۰ کیلوگرم وزن دارد و یکی از کوچک‌ترین انواع فک به‌شمار می‌رود. ساحل‌نشینان شمال کشور به این جانور سگ آبی می‌گویند. این گونه در دنیا منحصر به فرد است. این حیوانات زندگی اجتماعی دارند و اغلب در دسته‌های بزرگ دیده می‌شوند. فک‌ها جانورانی دارای اهمیت برای اکوسیستم دریای خزر به شمار می‌آیند و نابودی این جانوران می‌تواند اکوسیستم خزر را به خطر ‌اندازد.

فک‌های دریای خزر مهاجرت سالانهٔ منظمی دارند. آن‌ها به دمای آب بسیار وابسته‌ هستند. وقتی دمای آب افزایش می‌یابد، آن‌ها به بخش‌هایی که آب عمیق‌تر و سردتر است، مهاجرت می‌کنند. حدود ماه بهمن ماه فک‌های بالغ به سواحل شمالی خزر (روسیه و قزاقستان) سفر می‌کنند تا ماده‌های باردار توله‌هایشان را روی سطوح یخ‌زده‌ آب به دنیا بیاورند. زندگی فک خزری را می‌توان به سه دوره تقسیم کرد؛ دوره اول مربوط به جفت‌گیری و فعالیت‌های تولید مثلی است. دوره دوم زمان موریزی این حیوانات و دوره آخر فصل مهاجرت و جست و جوی غذا است. فک‌های خزری معمولاً به دنبال غذا به بخش‌های میانی و جنوبی دریای خزر از جمله آب‌های ایران، ترکمنستان و جمهوری آذربایجان مهاجرت می‌کنند.