چالش دامداری و حیات‌وحش در جنگل‌ های مازندران

آموزش و آگاهی بخشی به دامداران و حاشیه نشینان جنگل ها و عدم رفتار قهرآمیز با وحوش، اصلی مهم اما فراموش شده است که هیچگاه مورد توجه قرار نمی گیرد. هرازگاهی اخبار حمله حیوانات وحشی و پلنگ به روستاییان و دامها در گوشه و کنار کشور از جمله مازندران شنیده می شود و به اعتقاد کارشناسان، رفتارشناسی حیوانات وحشی و چگونگی برخورد با آن، احتمال حمله آنان را کاهش می دهد چرا که آموزش و آگاهی‌بخشی دامداران برای پیشگیری از آسیب و عدم رفتار قهرآمیز با حیات‌وحش امری اساسی است.

امامعلی اسدی دامدار سوادکوهی که اخیراً موردحمله پلنگ قرارگرفته است و دوران نقاهت و درمان را در بیمارستان سپری می‌کند، می‌گوید: یکی از دامداران منطقه بایع‌کلا شهرستان سوادکوه هستم و همراه دام در داخل جنگل بودم که متوجه سروصدای سگ‌ها شدم، نزدیک رفتم تا ببینم که چه اتفاقی افتاده، ناگهان پلنگ بزرگی از فاصله حدوداً پنج‌متری به سمتم پرید و به‌صورت و گردنم چنگ انداخت و مرا پرت کرد و رفت.

این دامدار بابیان اینکه تاکنون در منطقه بایع‌کلا کسی پلنگ ندیده بود و اصلاً گمان نمی‌کرد که سروصدای سگ‌ها به خاطر پلنگ باشد، ادامه داد: فکر می‌کردم گرگ یا تشی است و اگر می‌دانستم که پلنگ است هرگز به آنجا نمی‌رفتم.

این دامدار بابیان اینکه مکانی که آسیب‌دیده، سه کیلومتر با روستا فاصله داشته است، افزود: ما چند خانوار هستیم که ۹ ماه از سال را در این دامداری زندگی می‌کنیم و هنوز نمی‌دانم که آیا خسارتی به دام‌هایم واردشده است یا خیر.

ابراهیم فلاحی رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست سوادکوه گفت: هرچند ما خروج دام را نقد نمی‌کنیم اما یکی از علل ورود پلنگ به روستاها خروج دام از قعر جنگل‌ها بوده است، چراکه با خروج دام از جنگل‌ها، برخی دامداران دام خود را در کنار روستا نگهداری می‌کنند.وی بابیان اینکه برخی نگران بیماری هاری پلنگ هستند، گفت: تاکنون گزارشی در رابطه با هار شدن گربه‌سانان نداشته‌ایم اما باز این امر در تخصص اداره دام‌پزشکی است و یکی از اولین اقداماتی که برای این فرد که موردحمله پلنگ قرارگرفته، تزریق واکسن هاری بوده است.

فلاحی با بیان اینکه کنترل پلنگ هم امکان‌پذیر نیست، خاطرنشان کرد: ما حتی نمی‌توانیم جمعیت آن را به‌صورت مطلق آماربرداری کنیم چراکه منطقه تحت قلمرو پلنگ با توجه به توپوگرافی و میزان غذای منطقه انتخاب می‌شود و ممکن است تا ۴ هزار هکتار هم باشد.

وی افزود: گاهی اوقات اگر وضعیت بسیار حاد شود و پلنگی به ساکنان یک منطقه آزار بسیار برساند، ما تله گذاشته و آن را به‌جای دیگر انتقال می‌دهیم نه اینکه آن را نگهداری و سپس رهاسازی کنیم و شاید در این زمان تنها بتوان پلنگ را نشانه‌گذاری و به آن جی.پی.اس وصل کرد.

وی بابیان اینکه وقتی حیوان وحشی به دام کسی حمله می‌کند ازنظر حقوقی و کیفری اداره محیط‌زیست تبرئه می‌شود، گفت: چراکه دامی که خارج از پروانه وارد قعر جنگل می‌شود، به زیستگاه حیات‌وحش وارد می‌شود و رفتار حیوان وحشی قابل‌کنترل نیست.

وی با اشاره به ماده ۹ قانون شکار و صید، گفت: اگر صاحبان مزارع و باغات تمام تمهیدات را برای باغ خود در نظر گرفتند و میرشکاران محلی نتوانستند از خسارت حیات‌وحش به باغات و مزارع و افراد جلوگیری کنند، سازمان محیط‌زیست خسارت را به آن‌ها پرداخت خواهد کرد اما پرداخت خسارت برای دام آسیب‌دیده پیش‌بینی‌نشده است.

رئیس حفاظت محیط‌زیست سوادکوه ادامه داد: در رابطه با این فرد آسیب‌دیده، کلیه دیه پزشکی قانونی و تمام هزینه بیمارستان را پرداخت می‌کنیم اما بحث دام در قانون نیامده است.

انسان‌شناسان بر این عقیده‌اند که انسان نیز مانند دیگر صورت‌های حیات، بخشی از اکوسیستم هستند اما وضعیتشان به‌واسطه توانایی زندگی در زیست‌بوم‌های مختلف و گرایش به تسلط بر اکوسیستم با دیگر جانداران متفاوت است و درنتیجه، پایبندی یک نوع جانوری به موقعیت زندگی‌اش، شدیدتر از پایبندی یک گروه انسانی به آن است. ازاین‌رو، آموزش و آگاهی‌بخشی دامداران برای پیشگیری از آسیب و عدم رفتار قهرآمیز با حیات‌وحش مسئله‌ای شایان توجه است چراکه حیات‌وحش به‌طور عام و پلنگ به‌طور خاص بخشی از اکوسیستم کل منطقه هستند که زیستگاهشان به دلیل مداخله انسان دستخوش تغییرات جدی شده و باید در نظر گرفت که مراقبت از یک دام برای عدم ورود به زیستگاه حیوانات وحشی به‌مراتب آسان‌تر از کنترل رفتار پلنگ در زیستگاهش است.

از دیگر سوی، عموماً این قوانین هستند که می‌توانند تعادل و عدالت میان دو سوی یک پیوستار را تأمین کنند تا توجه به یکی موجب ایجاد خسران به دیگری نگردد. با توجه به این امر، لزوم به‌روزآوری قوانین با توجه به مسائل روز یک مسئله شایان توجه در همه عرصه‌ها ازجمله عرصه محیط‌زیست است تا بتوان تعادلی میان معیشت دامدار روستایی و حفظ گونه‌های حیات‌وحش ایجاد کرد.