راهکار کاهش خسارت مرکبات در یخبندان

حرف آنلاین – ابوالقاسم فرجی : وجود گرمای کره زمین برای محصولات باغی در این سال‌ها محیط مساعد را به وجود آورده و حال سرمای ناگهانی نوعی شوک به آن وارد می‌کند.پاییز هزار رنگ آمد و با آمدنش بسیاری از مشکلات را با ایجاد سرمای نا به‌هنگام خود برای باغداران و مردم ایجاد کرد.با توجه به هشدارهای هواشناسی اما کشاورزان توجه زیادی به آن نکردند و همین امر موجب خسارت‌های بسیاری شد.البته ناگفته نماند که برای جلوگیری از خسارت برای میوه‌های پاییزه قبل از رسیدن فصل سرما باید اقدامات اجرایی و آموزش‌های کاربردی به کشاورزان داده شود.

طی چندین مرحله این سرماهای نا به‌هنگام تکرار می‌شود اما دستگاه‌های اجرایی همانند جهاد کشاورزی در ارائه خدمات اجرایی همچنان لنگ می‌زند و هر بار مشکلات اقتصادی فراوانی برای مردم ایجاد می‌شود.تولید مرکبات در جهان امروز از اهمیت به‌سزائی برخوردار است و یکی از منابع بسیار مهم تولید ثروت، مبادلات تجاری و اشتغال به‌کار ساکنین حدود ۱۲۵ کشورمرکبات خیز جهان شده است.یکی از عوامل مهم محدود کننده کشت مرکبات در شمال ایران سرمازدگی است. اصولا از نظر اقلیمی کشت مرکبات در شمال ایران توصیه نشده است ولی به علت صرفه اقتصادی که این محصول داشته است، سطح بزرگی از اراضی مازندران به کشت مرکبات اخنصاص دارد.

سرما یکی از عوامل طبیعی است که هر چند سال یک بار سلامتی درختان مرکبات را در شمال ایران تهدید می‌کند.

در سال ۱۳۴۲ در اثر سرما قسمت اعظم باغ مرکبات در سواحل دریای خزر از بین رفت و خسارت جبران ناپذیری بر باغداران وارد شد.مرکباتی که به سرما مقاوم هستند به ترتیب شامل پونسیروس، انواع فورچونلای، نارنگی، پرتقال، دارابی، گریپ فروت، سلطان مرکبات، تو سرخ، لیموترش ایتالیا، لیمو مازندران، لیموترش آب و بالنگ است.

عواملی همچون سن و سلامت گیاه، ارتفاع باغ از سطح دریا، وجود رس شدید یا آبدار بودن خاک می‌تواند بر شدت آسیب های وارده بر اثر سرمازدگی تأثیر داشته باشد.انجماد زمانی اتفاق می‌افتد که دما به زیر صفر درجه برسد و اگردرختان به مدت چندین ساعت درمعرض دمای ۳- درجه سانتی‌گراد قرار گیرند صدمه دیده و درصورتی که درجه حرارت به ۸- تا ۹- درجه سانتی‌گراد برسد شاخه‌ها خشک شده و در ۱۰- درجه سانتی‌گراد و کمتر از آن ممکن است تمامی درخت از بین برود.

در سرمای ۸ تا ۱۲ درجه زیر صفر، شیره نباتی و آب داخل سلول یخ می‌زند و بلورهای یخ باعث ازدیاد حجم سلول و بافت‌ها می‌شود و در اثر ازدیاد حجم، سلول پاره شده و پوست تنه ترک خورده و خشک می‌شود.گیاه زمانی دچار آسیب می‌شود که هوا گرم شود چراکه با ذوب شدن یخ با توجه به اینکه سلول‌ها برای تنظیم فشار باید آب جذب کنند و این جذب آب باعث بالا رفتن فشار اسمزی می‌شود، این فشار به غشاء سیتوپلاسمی آسیب رسانده و لذا سلول بر اثر پارگی غشاء از بین می‌رود.

محمدعلی بهمن‌یار عضو هیئت علمی علوم خاک دانشکده کشاورزی ساری و رئیس دانشکده کشاورزی استان مازندران، در گفت‌وگو با خبرنگار ما، درباره راه‌های مقابله با سرما در مرکبات از طریق تغذیه گیاهی، اظهار کرد: وجود گرمای کره زمین برای محصولات باغی در این سال‌ها محیط مساعد را به وجود آورده و حال سرمای ناگهانی نوعی شوک به آن وارد می‌کند.

وی افزود: هرچه گیاه شاداب‌تر باشد آسیب‌پذیری آن در برابر برف و سرما افزایش می‌یابد چراکه گیاه شاداب دارای آب فراوان است که دیواره‌های سلولی آن را به هم متصل می‌کند و داخل سول هر چه آب بیشتر باشد نقطه انجماد آن به صفر نزدیک تر می‌شود.

رئیس دانشکده کشاورزی استان مازندران تصریح کرد: اگر در آب املاح وجود داشته باشد میزان انجماد کاهش می‌یابد و به کمتر از صفر می‌رسد و میزان یخ‌زدگی کاهش پیدا می‌کند، مثلا برای اینکه یخ ذوب شود در جاده نمک‌پاشی می‌کنند تا ضریب نقطه انجماد به کمتر از صفر برسد تا دیرتر یخ بزند.

بهمن‌یار یادآور شد: اگر در درون سلول‌های گیاه غلظت املاح افزایش یابد میزان انجماد منفی‌تر و میزان یخ‌زدگی کمتر می‌شود.

وی درباره عناصری که در کاهش انجماد نقش دارند، افزود: مصرف زیاد نیترون تأثیر عکس بر روی انجماد دارد یعنی موجب جذب آب زیاد و بزرگ‌تر شدن سلول‌ها و افزایش انجماد سلول‌های گیاهی می‌شود و اما فسفر در افزایش و پتاسیم با افزایش غلظت سلول می‌تواند نقش مؤثر در کاهش انجماد ایفا کند، بنابراین برای رشد گیاهان تعادل عناصر غذایی بیش از خود عنصر مؤثر است.

این مسئول، با اشاره به اینکه پتاسیم علاوه بر تأثیر بر انجماد در باز و بسته شدن روزنه و عملکرد آن بسیار مفید است، گفت: گیاهانی که نیتروژن بستری دریافت کرده باشند غلظت املاح آن‌ها در سلول‌هایشان افزایش می‌یابد زیرا نیتروژن موجب رشد بیش از حد گیاه و اثر رقت در سلول‌ها می‌شود.

رئیس دانشکده کشاورزی استان مازندران افزود: برای رشد گیاه باید از بهار در زمینه مصرف کودهای آن برنامه‌ریزی شود یعنی رشد متناسب و متعادل را ایجاد کنیم و باید عناصر مختلف را متناسب با فصل رشد به گیاه داده شود.

بهمن‌یار تصریح کرد: علاوه بر عناصر توصیه شده کلسیم نبز نقش بسیار مهمی در دیواره سلولی دارد و اگر دیواره سلولی گیاه مستحکم‌تر شود آسیب‌پذیری سلول کاهش می‌یابد پس کلسیم نیز مؤثر است.وی توصیه کرد: تعادل تغذیه‌ای باید در اواخر فصل رشد اعمال شود بنابراین باید از کودپاشی نیتروژن در اواخر فصل رشد خودداری شود و میزان مصرف را کنترل کرد.عضو هیئت علمی علوم خاک و تغذیه گیاه، گفت: از آنجایی که فسفر و پتاسیم و کلسیم در اسکلت گیاه وجود دارد در کاهش انجماد مؤثر است مثلا انسان وقتی سیر باشد دارای انرژی است و در سرما مشکلی ندارد بنابراین گیاهان هم اگر از نظر عناصر غذایی انرژی لازم برای آنان تأمین شود در برابر سرما مقاوم می‌شوند.

زهرا اشکیود کارشناس تغذیه در گفت‌وگو با خبرنگار ما، درباره سرمازدگی گیاهان با اشاره به اینکه با شروع فصل سرما و کوتاه شدن روزها در پاییز، به تدریج تغییراتی در گیاهان مقاوم به سرما ایجاد می‌شود که مهمترین آنها تغییر در مقدار آب سلول‌ها و وضعیت آب است، اظهار کرد: با توجه به اینکه ویسکوزیته آب در دمای ۲۵ درجه سانتی‌گراد نصف مقدار آن در دمای صفر درجه سانتی‌گراد است طی این جریان، سلول‌ها قسمت اعظم آب خود را از دست می‌دهند و غلظت مواد قندی سلول‌ها اضافه می‌شود تا پتانسیل اسمزی کاهش یافته و نقطه انجماد آب پایین رود.

وی افزود: میوه‌های مرکبات زمانی که درجه حرارت به پایین‌تر از منفی دو و دو دهم درجه سانتی‌گراد به مدت بیش از ۴ ساعت برسد آسیب می‌بیند.

اشکیود با اشاره به اینکه سرمازدگی باعث خروج آب و خشک شدن کیسه‌های اسانس در میوه و جدا شدن برچه‌ها از همدیگر شده و کریستال‌های سفید هسپیریدین در داخل میوه‌ها آسیب می‌بیند، تصریح کرد: در شرایط سرمازدگی میوه از نظر ظاهر تغییری نکرده اما طعم میوه کاملاً عوض شده و تلخ می‌شود.

این کارشناس کشاورزی یادآور شد: یخ زدگی اثرات شدیدی روی پوست و گوشت و تخریب داخلی غشاء و کیسه‌های ترشحی دارد.

وی با اشاره به عامل تلخی میوه‌های مرکبات که ماده‌ای به نام نارنجبین است، گفت: نارنجبین در میوه‌های جوان و نابالغ بیشتر از میوه‌های رسیده تولید می‌شود و یخبندان عامل افزایش تولید این ماده و حرکت آن از پوسته به گوشت میوه است.

اشکیود با بیان اینکه درختان برای مقاوم شدن در برابر سرما می‌توانند با تغییراتی در فرم ساختمان درونی خود از کریستال‌های یخ در سلول‌ها جلوگیری کنند، تصریح کرد: گیاهان و درختان برای اینکه بتوانند تغییراتی در ساختمان خود ایجاد و زمستان را با کمترین آسیب طی کنند به مواد غذایی احتیاج دارند.

وی با اشاره به عناصری همچون فسفر، پتاسیم، کلسیم و منیزیم که در افزایش مقاومت درختان نقش دارد، افزود: فسفر از عناصر ضروری برای گیاهان است و به دلیل نقش در تشکیل چربی قطبی در غشاء نظیر فسفولیپیدها سازگاری گیاهان را با اسیدهای چرب غیراشباع افزایش می‌دهند که این تغییرات موجب کاهش نقطه انجماد غشاء سلولی می‌شود.

این کارشناس تغذیه گیاه گفت: پتاسیم نیز باعث افزایش فشار اسمزی در سلول‌های گیاهی نقطه انجماد می‌شود و همچنین کلسیم به دلیل نقشی که در تشکیل دیواره سلولی و استحام آنها دارد اگر میزان آن در گیاه به اندازه کافی باشد می‌تواند گیاهان و درختان را در برابر سرما محافظت کند و نیز پس از برداشت محصول خاصیت انبارداری میوه‌ها را افزایش دهد.

وی درباره نقش منیزیم در افزایش مقاومت درختان در برابر سرما، تصریح کرد: در حالت کمبود عنصر منیزیم در درختان و گیاهان مواد قندی که به عنوان انرژی برای گیاهان و درختان است در برگ‌ها انباشته شده و به دیگر بخش‌ها همانند میوه انتقال پیدا نکرده و همچنین این کمبود در برخی فعالیت آنزیم‌ها اختلال ایجاد ‌می‌کند که در این حالت مقاومت گیاهان و درختان در برابر سرما کاهش می‌یابد.

به گزارش حرف، با توجه به اینکه جبهه هواي سرد دما را تا زير صفر كاهش مي‌دهد و خسارت زيادي به باغ ميوه وارد مي‌كند، در گذشته با روش‌هايی همچون آبياري دما را افزايش مي‌دادند كه موجب كاهش خطر يخبندان مي‌شود و در باغ ميوه اين روش با آبياري باراني انجام شده به طوری که آب از برگ‌ها وگل‌ها ريزش كند در نتيجه اين گونه آبياري يك لايه نازك از يخ روي اندام‌های مختلف گياه را مي‌پوشاند و رابطه بين گياه با دماي محيط قطع مي‌شود و هرگز به كمتر از صفر درجه نخواهد رسيد و خسارت پيش بيني شده كاهش خواهد يافت.

برای تولید بیشتر و همچنین کاهش آفات و بیماری‌ها و نیز مقاومت درختان و گیاهان در برابر سرما باید با توجه به علم روز دنیا و همچنین امکانات موجود استفاده کرد.