رتبه‌بندی مدارس و یادگیری دانش‌آموزان

زکریا حسینی
وزیر آموزش و پرورش خبر از راه اندازی سامانه رتبه بندی مدارس در روزهای آینده داد. ضروری است در این رتبه بندی میزان یادگیری دانش آموزان به عنوان مهم ترین شاخص مورد توجه قرار بگیرد.در روزهای گذشته وزیر آموزش‌ و پرورش به راه‌اندازی سامانه‌ای برای «رتبه‌بندی مدارس» اشاره کرده است که طی روزهای آینده مورد بهره‌برداری قرار خواهد گرفت. ایشان کارکرد این سامانه را نمایش مستمر کیفیت مدارس در دید مخاطب و ذی نفعان یعنی اولیای دانش‌آموزان عنوان کردند. وزیر آموزش‌ و پرورش همچنین یکی دیگر از دلایل بهره‌برداری از این سامانه را «ایجاد رقابت سالم و مؤثر» میان مدارس عنوان کردند. به اعتقاد ایشان تا زمانی که نظام رقابتی مؤثر وجود نداشته نباشد، مدارس برای تعالی شاخص‌های کیفیت تلاشی نمی‌کنند.
راه‌اندازی سامانۀ فوق کاملاً منطبق با بند ۳/۱۹ سند تحول بنیادین آموزش‌ و پرورش است. در این بند بر ضرورت «ایجاد نظام رتبه‌بندی مدارس و مؤسسات آموزش‌ و پرورش به‌ منظور شفاف‌سازی عملکرد و ارتقاء کیفیت و تقویت انگیزه‌های رقابت منطقی و علمی بین آنان» تأکید شده است.تصمیم به راه‌اندازی این سامانه اقدامی شایستۀ تقدیر است و می‌تواند شاهد معتبری دال بر تلاش وزارتخانه برای ارتقای کیفیت مدارس باشد. بعد از این مرحله، آنچه در ادامه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است شاخص‌های این رتبه‌بندی است؛ در واقع این شاخص‌ها به‌مثابه نشانگرهایی عمل خواهند کرد که سمت‌وسوی کلی حرکت مدارس در آینده را رقم می‌زند و هرگونه انحراف در تعیین آن‌ها می‌تواند عملکرد کلی نظام آموزشی را با چالش مواجه سازد.با توجه به عدم انتشار شاخص‌های رتبه‌بندی مدارس، بررسی و ارزیابی بیشتر این سامانه میسر نیست؛ با این‌وجود می‌توان به چند نکته مهم اشاره کرد:
مدرسه واحدی است که وظیفۀ تحقق یادگیری دانش‌آموزان متناظر با مجموعۀ اهداف تعیین‌شده را بر عهده دارد. بر این اساس می‌توان گفت در این رتبه‌بندی، مدرسه‌ای باید موفق‌تر نشان داده شود که در تحقق یادگیری موفق‌تر عمل کرده است. لذا ضروری است یادگیری دانش‌آموزان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین شاخص‌های رتبه‌بندی مدارس مورد توجه قرار بگیرد.
به استناد یکی از مهم‌ترین کارکردهای این سامانه یعنی ایجاد «رقابت مؤثر» میان مدارس می‌توان ادعا کرد که مدارس، ذی نفعان اصلی نتایج ارزیابی خواهند بود. بر این اساس امکان مداخلۀ مدارس در فرآیند ارزیابی می‌تواند عملاً اعتبار نتایج آن را مخدوش سازد. بنابراین ضروری است تمهیدات لازم برای عدم مداخلۀ مدارس در فرآیند ارزیابی پیش‌بینی شود.بند ۲/۱۹ سند تحول بنیادین بر ضرورت «طراحی و اجرای نظام ارزشیابی نتیجه محور بر اساس استانداردهای ملی برای گذر از دوره‌های تحصیلی» تأکید دارد. اجرای این بند به معنای سنجش ملی میزان یادگیری دانش‌آموزان در پایه‌های تحصیلی ۳، ۶، ۹ و ۱۲ است. تأکید این بند بر «سنجش یادگیری دانش‌آموزان» و نیز «ملی بودن (مستقل از مدرسه بودن) این سنجش» مؤید دو نکتۀ فوق است و تسریع فرآیند اجرای آن می‌تواند راهبردی برای تقویت این سامانه باشد.
وضعیت عملکرد مدارس علاوه بر اولیای دانش‌آموزان، برای گروه‌های متعدد دیگری نظیر نمایندگان مجلس و پژوهشگران حوزۀ آموزش‌ و پرورش حائز اهمیت است. از این‌رو ضروری است وضعیت رتبه‌بندی مدارس به صورت «عمومی» منتشر شود. این مهم انگیزۀ مدارس برای رقابت را نیز بیشتر تقویت می کند. در فرآیند طراحی و ارتقاء این سامانه می‌توان از تجربۀ کشورهای پیشرو در این زمینه بهره‌برداری کرد.امید است عزم وزارتخانه برای راه‌اندازی سامانه رتبه‌بندی مدارس، ضمن توجه به ملاحظات فوق، گامی بلند در جهت ارتقای کیفیت مدارس باشد.

*پژوهشگر حوزه آموزش