گزارش حرف از رشد تولید زباله در پنهان‌کاری مسئولان؛ کوه زباله می‌سازیم!

الناز پاک‌نیا || یکی از مهم ترین موارد در بررسی وضعیت ایجاد شده در حوزه پسماند در استان‌های شمالی به ویژه در استان مازندران، عدم توجه به حوزه تولید زباله یعنی همان سرانه تولید زباله برای هر شهروند و نیز در مرحله بعدی تفکیک زباله از مبدا می باشد. اگرچه امروز نوک پیکان معضلات پسماند و زباله در استان مازندران به سمت مسئولانی است که زباله ها را در میان کوه و جنگل دپو کرده اند، در طی 30سال گذشته فکری برای دفن بهداشتی و از میان بردن این میزان حجم زباله نکرده اند اما باید واقعیت های دیگری را نیز در این حوزه بررسی کرد.

در حوزه مدیریت پسماند مهم ترین نکته و مساله حائز اهمیت، میزان تولید زباله و سپس میزان زباله تفکیک شده است. در حوزه تولید زباله مساله اصلی متوجه شهروندان است، مصرف گرایی و اسراف در کنار عدم توجه به وضعیت تفکیک زباله در خانواده ها موجب شده است در طی دهه های اخیر، حجم زباله تولیدی در استان مازندران به شدت افزایش یابد.

مهم ترین کاهلی دستگاه های متولی در حوزه پسماند عدم توجه به فرهنگ سازی در زمینه کاهش مصرف، کاهش تولید زباله در خانواده ها و نیز تفکیک زباله از مبدا است. امروز به خوبی مشخص است که آمار مشخصی از میزان تولید زباله، سرانه تولید زباله، میزان تفکیک زباله از مبدا از سوی دستگاه های متولی وجود ندارد.

طبق آمار 75 درصد از زباله مازندران از نوع تر و مابقی آن خشک است که باید همگام با فرهنگ سازی در این زمینه، الگوی مصرف نیز در استان تغییر یابد. زباله های مسکونی نیز 80 درصد پسماندها را تشکیل می دهند که 70 درصد آن قابل تبدیل به کمپوست است. اما نکات دیگری بر سر راه رفع نشدن معضل زباله استان به صورت ریشه ای و اساسی وجود دارد.

“فربد فخاری” مسئول پسماند اداره کل محیط زیست مازندران اما به خوبی به نکات مغفول در حوزه پسماند استان به عنوان دستگاه ناظر پاسخ می دهد.

واقعیت های آماری پسماند مازندران

دبیرخانه کارگره پسماند استان در اداره کل محیط زیست به عنوان دستگاه ناظر براساس ماده 23 قانون مدیریت پسماند به عنوان ناظر عالی در حسن اجرای قانون فعالیت می کند، در بحث تفکیک زباله از مبدا نیز طبق ماده 4آیین نامه اجرایی پسماندها و در حوزه های مختلف مدیریت پسماند به آن اشاره شده است.

ما هم معتقدیم تفکیک زباله از مبدا، هزینه های جمع آوری را کاهش می دهد اما امروز در مازندران بخش مهمی از این زباله تفکیک نمی شود که به عنوان سرمایه است و وقتی که جداسازی نشوند مکانی هم برای دفن اختصاص خواهند داد که هم آلودگی ایجاد می کند و هم هدر رفت سرمایه است. از 28 مرکز دفن زباله استان مازندران همه مراکز تکمیل ظرفیت شده اند و به نوعی امروز زباله را در ارتفاع تلمبار می کنیم. زباله مازندران در مراکز دفن نیز امروز بیش از 80درصد به شکل سنتی دفن می شود تا پروژه های زباله سوز استان راه اندازی شود.

آمار میزان تولید زباله در استان براساس آماری که به تفکیک و به ریز در دو حوزه پسماندهای عادی شهری و روستایی و پسماند پزشکی، صنعتی موضوعات مهمی است که باید بررسی شود.

زباله های روستایی و شهری در دو قسمت باید اطلاعات آنها جمع آوری شود، بحث پسماندهای حوزه شهری که شهرداری ها متولی آن هستند و بخشی هم در حوزه روستایی توسط دهیاری ها و فاصله بین دو نقطه شهری و روستایی نیز متولی آن بخشداری ها هستند. محیط زیست به عنوان دستگاه نظارتی، مکاتبات متعددی با دو دفتر شهری و روستایی استانداری انجام داده است که باید میزان این زباله ها و نحوه تفکیک آنها مشخص شود.

بسیاری از این دستگاه ها مجاب شدند که اطلاعات را جمع آوری کرده و ارائه دهند اما متاسفانه اطلاعاتی که امروز وجود دارد کلی است و مستند، به روز، علمی و دقیق نیست. زمانی این آمار به روز خواهد بود که تمامی عوامل و مولفه های مورد نیاز مانند تاثیرات گردشگران در تولید زباله استان سنجیده شود. براساس آماری که مذاکرات با شهرداری های مناطق مختلف حاصل شده است، در برخی موارد در غرب استان تا سه برابر افزایش میزان تولید زباله در تابستان و تعطیلات نوروز ثبت شده است اما این میزان در شش ماهه دوم سال عدد بالایی نیست اما در شش ماه نخست در برخی شهرستان ها قابل توجه است.

تاثیر حضور گردشگران در تولید زباله شهرهای شرقی استان کمتر است اما در برخی شهرهای غرب استان دو تا 4برابر افزایش تولید زباله صورت می گیرد. با جلساتی که داشتیم بارها اعلام شد که باید میزان تولید زباله گردشگران به صورت اطلاعات اولیه در اختیار نهادهای متولی قرار داشته باشد. این اطلاعات باید به صورت منطقه ای و سیستمی برای مدیریت پسماند استان در اختیار باشد اما متاسفانه در این باره آمار رسمی نداریم.

سرانه تولید زباله در مازندران چقدر است؟

درباره سرانه تولید زباله در مازندران باید اطلاعات علمی باشد و براساس آن اعلام شود اما طبق آماری که فعلا شهرداری ها و نهادهای دیگر ارائه می دهند، سرانه تولید زباله بین 900تا یک کیلوگرم در مازندران است، متوسط سرانه کشوری مثلا در تهران 700تا 800 گرم اما در مناطق روستایی کمتر و در مراکز شهری بالاتر است. متوسط جهانی تولید زباله به ازای هر شهروند نیز 300 تا 400گرم است.

معمولات استان های دیگر میزان تولید زباله کمتری از مازندران است شاید به این دلیل که مازندران در چند سال اخیر، استان اول در گردشگری در کشور است و این افزایش به دلیل حضور گردشگران قلمداد می شود. مسافری که وارد مازندران می شود حتی اگر بحث اقامت هم مطرح نباشد و از مازندران عبور هم می کنند زباله از خود بر جای می گذارند که این اتفاق در شش ماه نخست سال بیشتر نمود دارد. تمامی آمار زباله استان و سرانه تولید زباله حدودی است چون شهرداری ها و دهیاری ها این آمار را نمی دهند اما از دفتر شهری و روستایی استانداری خواسته ایم آمار و اطلاعات را شفاف ارائه دهند.

شهرداری‌ها در تفکیک زباله از مبدا چه می کنند؟

در مجموع در تفکیک زباله از مبدا در مازندران بسیار کمتر از 3درصد آمار وجود دارد، در دو شهر ساری و آمل سال هاست سازمان پسماند وجود دارد، نیرو و بودجه مستقل دارند اما عملکرد هیچ کدام مورد تایید نیست و مورد قبول واقع نشده است، به ویژه در حوزه آموزش ها اقدامات موثری صورت نگرفته است. سیستم های تشویقی برای تفکیک زباله توسط شهروندان چندان درست نیست و مشوق ها آنقدر پایین است که مردم استقبال نمی کنند.

در مجموع از عملکرد تفکیک زباله در استان راضی نیستیم، اگرچه در این حوزه هم آمار دقیقی ارائه نمی کنم به این دلیل که دستگاه ها آمار واقعی و دقیقی ارائه نمی دهند، به عنوان مثال در حوزه تفکیک زباله از مبدا، قرار بود تا پایان سال 98 تا 5 درصد از نظر وزنی جداسازی زباله در استان صورت گیرد؛ اما هیچ مستنداتی از سوی شهرداری ها، دهیاری ها و بخشداری ها ارائه نمی شود. از سویی اگر این میزان هم صورت بگیرد باید در میزان زباله تولیدی استان کاهشی به این میزان انجام شود و چون این ارقام در دسترس نیست به صورت رسمی و کلی نمی توان دراین باره صحبت کرد. در جلسات متعدد گفته ایم باید از سرانه تولید زباله شهری براساس فصول مختلف باید آمار گرفته شود اما این همکاری را انجام نمی دهند، در بحث تفکیک زباله نیز مدام تاکید می کنم که باید ارقام مستند باشد مثلا تفکیک را انجام می دهند اما نمی گویند چه میزان از میزان زباله تولیدی آنها کم شده است.

آیین نامه اجرایی قانون مدیریت پسماند در سال 84 اجرایی شده است، اگر قرار بود به این بخش که تفکیک زباله در آن نیز قید شده است عمل می شد امروز پس از 15 سال حداقل  12 درصد تا 13 درصد وزنی و شاید 30درصد از حجم زباله های استان کاسته شده بود. فکر می کنم اگر این امر درست انجام می شد شاید بخش مهمی از مشکل زباله استان رفع می شد.

شهرداری ها با زباله چه می کنند؟

براساس قانون، شهرداری ها مسئول تفکیک زباله هستند اما شاید یکی از دلایل اینکه شهرداری ها به حوزه آمار و تفکیک زباله از مبدا وارد نمی شوند، درآمدهای غیرشفاف برخی شهرداری های استان در این حوزه است؛ امروز در مراکز دفن زباله در برخی شهرها، 70تا 100 میلیون تومان به صورت ماهانه درآمد تفکیک در مرکز دفن حاصل می شود که حساب آن نیز شفاف نیست و مشخص نیست در اختیار چه کسانی قرار می گیرد.

محیط زیست با تفکیک زباله در مرکز دفن مخالف است، تفکیک باید در مبدا صورت گیرد اگر هم ناچارا برخی مراکز دفن می باید تفکیک را انجام ندهند این امر نباید سنتی باشد بلکه باید با استفاده خطوط پردازش مکانیزه نه به شکل سنتی صورت گیرد. امروز افرادی در شرایط غیربهداشتی در مراکز دفن زباله فعالیت می کنند که مورد تایید هیچ نهادی نیست.

ماجرای واقعی مافیای زباله

معتقدیم تفکیک زباله در مقصد یعنی مرکز دفن باید تعطیل شود زیرا شهرداری ها در این بخش درآمدهای غیرشفاف دارند و آن باند و مافیای زباله که نام می برند شاید به این شکل صورت می گیرد.  ممکن است در برخی شهرها، پیمانکاران ناسالم باشند و رانتی هم باشد و میزان زباله را بیشتر اعلام کنند اما نمی توان بدون سند افرادی را متهم کرد.

برخی از شهرداری ها در مرکز دفن زباله درآمد دارند و تفکیک از مبدا را جدی نمی گیرند.  آمارهایی هم می دهند اما آمارها صحیح نیست. در این حوزه تاکید می کنم که باید بانک اطلاعاتی پسماند که بسیار مهم است در مازندران تشکیل شود.

اقداماتی با همکاری استانداری مازندران و دفتر شهری استانداری صورت گرفته است و برنامه برای کاهش اثرات زیست محیطی مراکز دفن تهیه شده است هرچند زیر ساخت مراکز دفن زباله مطابق بااستانداردهای زیست محیطی نیست. زهکشی برای جلوگیری از نفوذ شیرابه و تصفیه آن و جلوگیری از خروح گازهای تولیدی باید در مراکز دفن وجود داشته باشد که نیست.

برنامه ای با هماهنگی استانداری به شهرداری ها ابلاغ کرده ایم و یک سال هم مهلت داده ایم تا یک سری الزامات در این مراکز رعایت شود تا شرایط بهبود یابد. “طرح تیام” “تفکیک یکپارچه از مبدا” توسط کمیته تخصصی پسماند استان تدوین شده و دستورالعمل استانی است که شهرداری هایی که در این حوزه موفق نیستند طبق دستورالعمل استانی فعالیت کنند، این دستورالعمل به شهرداری ها ابلاغ شده و باید در قرارداد با پیمانکاران این الزامات رعایت شود. پراکندگی در عقد قرارداد با پیمانکاران در شهرداری های استان وجود دارد و درآمدهای تفکیک زباله مشخص نیست تمام این موارد باید دسته بندی می شود تا به نحوی بتوان در این حوزه اقدامات موثری انجام داد.