نفت خزر درراه ایران

گروه اقتصادی: باوجوداینکه دریاچه خزر به‌عنوان بزرگ‌ترین دریاچه جهان و با در اختیار داشتن حجم وسیعی از ذخایر هیدروکربنی دنیا، از مناطق بکر نفت و گاز به شمار می‌رود اما تا چند ماه پیش هیچ شرکتی به‌طور رسمی برای ورود به توسعه خزر اعلام آمادگی نکرده بود تا اینکه در فروردین‌ماه سال جاری ایران و جمهوری آذربایجان به‌منظور انجام فعالیت‌های مشترک در بلوک‌های اکتشافی خزر، سند همکاری امضا کردند. امضای قرارداد مذکور امید به باز شدن دریچه‌های توسعه روی منابع نفتی و گازی خزر را گشود. به طوریکه محسن دلاویز، مدیرعامل شرکت نفت خزر اعلام کرد شرکت نفت خزر به‌زودی شاهد فصل تازه‎ای از فعالیت‎های توسعه‌ای خواهد بود. 

البته در خزر تنها برداشت منابع نفتی و گازی حائز اهمیت نیست، بلکه انتقال و سوآپ نفتی نیز می‌تواند نقش مهمی را بازی کند؛ موضوعی که حسن روحانی، رئیس‌جمهور در نشست سران کشورهای ساحلی دریای خزر در قزاقستان به آن اشاره کرد و گفت: همکاری در حوزه انرژی ازجمله انتقال و سوآپ انرژی، از دیگر موضوع‌های مهم همکاری در دریای خزر است. ما فعالیت در این زمینه را با برخی کشورهای ساحلی آغاز کرده‌ایم و به جدیت آن را ادامه و گسترش خواهیم داد.

بااین‌حال نمی‌توان مشکلات موجود در این حوزه را نادیده گرفت. عمق زیاد آب، بسته بودن دریای خزر و ارتباط نداشتن با آب‌های آزاد، محدودیت‌های عملیاتی در ارتباط با حمل‌ونقل تجهیزات، شرایط جوی و اقلیمی متغیر، پشتیبانی بسیار سخت و پیچیده ناشی از فاصله زیاد از ساحل، هزینه و ریسک بالای عملیات اکتشاف، نبود زمینه مناسب برای انجام فعالیت‌های تعمیراتی و سرویس‌های دوره‌ای ناوگان دریایی و تحریم‌های فناورانه از چالش‌های اصلی کار در خزر بوده و است. البته ایران دارای تجربه‌ زیادی درزمینهٔ توسعه و تولید از میدان‌های هیدروکربنی در بخش فراساحل است، اما این تجارب مربوط به بخش‌های کم‌عمق جنوبی کشور (خلیج‌فارس) است. دریای خزر (به علت عمق زیاد) شرایط ویژه‌ای را در همه مراحل مربوط به حفاری، توسعه، تولید و انتقال ایجاب می‌کند.

آخرین وضعیت بررسی مأموریت‌ها در خزر

در نخستین  نشست هیئت‌مدیره شرکت نفت خزر که چندی پیش با حضور اعضای جدید باهدف بررسی فعالیت‎های انجام‌شده در سال ۱۳۹۷، اهداف و برنامه‌های آینده این شرکت برگزار شد، سید عماد حسینی، رئیس جدید هیئت‌مدیره شرکت نفت خزر ضمن تأکید بر تداوم و ضرورت توسعه فعالیت‌های اکتشافی در دریای خزر و استان‌های شمالی کشور، گفت: توسعه و پیشرفت در بخش نفت و گاز دریای خزر و استان‌های شمالی هم از منظر ملی و منطقه‌ای و هم از بعد اقتصادی برای کشور اهمیت ویژه‌ای دارد.

در این نشست مطرح شد که باید با رعایت همه ملاحظات، فعالیت‌های اکتشافی در حوزه خزر به‌عنوان یک پروژه ملی با پیگیری و جدیت دنبال شود تا به اهداف موردنظر دست‌یابیم.

نفت خزر اهمیت دارد؟

حجم ذخایر نفت و گاز خزر در قیاس با ذخایر جنوبی ایران چندان بالا نیست اما به این حال به دلیل وجود بی‌ثباتی در منطقه خاورمیانه به دلیل حضور داعش در عراق و سوریه، جنگ یمن، تنش‌های ایران و عربستان سعودی به‌عنوان منبع اصلی نفت و گاز و تمایل کشورهای واردکننده انرژی به متنوع سازی مبادی انرژی، ذخایر نفت و گاز منطقه دریای خزر موردتوجه بازیگران بازار نفت و گاز ازجمله چین و اتحادیه اروپا قرارگرفته است. نمونه‌ای بارز توجه این بازیگران به استفاده از انرژی منطقه دریای خزر را می‌توان در طرح‌هایی همچون طرح کریدور  گازی جنوبی SGC و احداث خط لوله آسیای مرکزی به چین (CACGP) را مشاهده کرد.

شوروی همسایه شمالی ایران رد سال 1991 به 15 کشور تجزیه شد . این‌چنین بود که همسایگان ایران در خزر از یک کشور به 5 کشور تبدیل شد. اولین کشوری که در حاشیه خزر نسبت به بهره‌برداری از خزر اقدام کرد، آذربایجان بود. تولید نفت و گاز این کشور از سال 1997 آغاز شد . سال 2016 نیز تولید از میدان شاه دنیز نیز اجرایی شد. ترکمنستان در سال ۲۰۰۷، روسیه در سال ۲۰۱۰ و قزاقستان در سال ۲۰۱۶ بهره‌برداری از تولید نفت و گاز را کلید زدند اما ایران تنها کشوری است که هنوز تولید پهنه آبی شمالی‌اش را آغاز نکرده است.

کشورهای آذربایجان و ترکمنستان بر مالکیت میادین چراغ، آذری، کپز،که در ترکمنستان به ترتیب عثمان، عمر و سردار نامیده می‌شوند و کشورهای ایران و آذربایجان بر مالکیت میدان البرز که در آذربایجان آلوو نامیده می‌شود اختلاف دارند.

البته در اوایل فروردین‌ماه 1397 ،ایران طی مذاکراتی که با کشور آذربایجان در رابطه با توسعه میدان البرز داشته، به تفاهم‌نامه‌های رسیده است که دو کشور با همکاری یکدیگر بدون در نظر گرفتن رژیم حقوقی دریای خزر، این میدان را توسعه دهند.اگرچه اجرای این توافق در مراحل اولیه خود قرار دارد ولی می‌توان گفت که گام نخست برای حضور ایران در بهره‌برداری نفت و گاز دریای خزر است.

تفاهم ایران و آذربایجان برای استخراج از بلوک البرز

حالا وزیر نفت از تفاهم‌نامه ایران و آذربایجان برای توسعه میدان‌های نفتی و گازی خزر خبر داده و گفته که قرار است برداشت مشترک به نسبت ۵۰ -۵۰ بین دو کشور از میدان‌های خزر انجام شود. ‎

علی اصولی، مدیرعامل شرکت نفت خزر می‌گوید که این تفاهم فقط برای یک بلوک میدان البرز است و مذاکرات درباره آن همچنان ادامه دارد. مدیرعامل شرکت نفت خزر توضیح می‌دهد: «این مذاکرات طی هفته‌های آتی در کمیته مشترک ادامه خواهد داشت و به‌زودی برای انجام بررسی بیشتر این تیم به ایران می‌آیند.»

اصولی می‌افزاید که این همکاری بر مبنای تفاهم‌نامه امضاشده میان رئیس‌جمهوری دو کشور در سال 97 جریان دارد و بر اساس آن می‌توانیم با سرمایه‌گذاری مشترک، عملیات حفاری چاه و تأسیسات مشترک احداث کنیم.

وی ادامه می‌دهد: «ساختاری که ما البرز می‌نامیم، در آذربایجان معروف به آراز، آلو و شرق است و نیمی از آن متعلق به ایران و نیمه دیگر آن برای آذربایجان است، ازاین‌رو توسعه این بلوک مشترک را 50- 50 در نظر گرفته‌ایم و بررسی‌های فنی و ساختاری درباره کل میدان همچنان ادامه دارد.» اما توسعه خزر برای ایران نه‌فقط به‌منظور استخراج نفت و گاز آن بلکه برای پیشبرد اهداف کشور در این دریا نیز اهمیت دارد.

به‌طوری‌که اصولی می‌گوید: «ما پیوسته از طرق مختلف همچون توسعه و به‌روزرسانی مطالعات توسط متخصصان داخلی، انعقاد تفاهم‌نامه‌های همکاری با شرکت‌های صاحب‌نام در حوزه آب‌های عمیق و انجام همکاری‌های مشترک نفتی با کشورهای همسایه همچون آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان در جهت تحقق اهداف توسعه‌ای و تولیدی از خزر را دنبال می‌کنیم.

اقدامی که همسو با سیاست‌های کلان کشور در جهت تقویت حاکمیت جمهوری اسلامی ایران در خزر است.» برای کشورهای ایران، روسیه، قزاقستان، ترکمنستان و آذربایجان اهمیت ویژه‌ای دارد که رژیم حقوقی بستر و زیر بستر خزر در فضای همکاری و دوستی تعیین شود. خزر دارای منابع غنی نفت و گاز است اما شرایط آن‌هم خاص است. این موضوع را تمام کسانی که خزر را می‌شناسند، می‌دانند. مدیرعامل شرکت نفت خزر با اشاره به این شرایط خاص دریای خزر ازجمله محصور و بسته بودن این دریا می‌گوید که تلاش برای توسعه در خزر جریان دارد اما محدودیت‌های جغرافیایی خزر درکند شدن روند توسعه بی‌تأثیر نیست و کند بودن فعالیت‌ها ازنظر فنی، عملیاتی و فنّاورانه توجیه‌پذیر است.

اصولی می‌گوید که برای توسعه میادین نفت و گاز در خزر مذاکرات با کشورها و شرکت‌های متخصص در آب‌های عمیق که تجربه کار در این شرایط را دارند، جریان دارد و پرونده مذاکرات با آن‌ها باز است.

اخیراً امیرحسین زمانی نیا، معاون امور بین‌الملل وزیر نفت تفاهم‌نامه‌ای 27 بندی با روس‌ها به امضا رساند که مسئله توسعه در خزر را نیز شامل می‌شد. ایران به دنبال توسعه هر چه سریع‌تر میدان‌ها مشترک خزر با جلب همکاری کشورهای شریک است و تمرکز آن فعلاً روی میدان‌ها مستقل نیست..»