صنایع تکمیلی؛ گنج پنهان در سایه خام‌فروشی

ساری گروه اقتصادی: استان مازندران به‌واسطه موقعیت جغرافیایی ممتاز، تنوع اقلیمی، دسترسی هم‌زمان به دریا، جنگل و دشت، و سهم قابل‌توجه در تولید محصولات کشاورزی و شیلاتی کشور، از ظرفیت‌های بالقوه کم‌نظیری برای توسعه صنایع تکمیلی برخوردار است. با این حال، آنچه امروز به‌عنوان یکی از چالش‌های اصلی اقتصاد استان مطرح می‌شود، ضعف در تکمیل زنجیره ارزش و خام‌فروشی گسترده محصولات است؛ مسئله‌ای که نه‌تنها فرصت‌های اشتغال را محدود کرده، بلکه مانع از تحقق توسعه پایدار منطقه‌ای شده است.

مازندران در تولید محصولاتی نظیر برنج، مرکبات، کیوی، گل‌وگیاه، دام و طیور، آبزیان و چوب جایگاه ممتازی در سطح ملی دارد. اما سهم صنایع تبدیلی و تکمیلی در کنار این تولیدات، متناسب با حجم و تنوع مواد اولیه نیست. به‌عنوان نمونه، بخش قابل‌توجهی از مرکبات استان به‌صورت خام یا با حداقل فرآوری به بازار عرضه می‌شود؛ در حالی که ایجاد صنایع تکمیلی مانند تولید کنسانتره، آبمیوه، اسانس، پکتین و محصولات جانبی می‌تواند ارزش افزوده چندبرابری ایجاد کند.

در حوزه کشاورزی، صنایع بسته‌بندی، فرآوری، سردخانه‌ای و برندینگ محصولات محلی، همچنان از ضعف ساختاری رنج می‌برد. این در حالی است که توسعه صنایع تکمیلی می‌تواند علاوه بر کاهش ضایعات، به تثبیت قیمت محصولات، افزایش درآمد کشاورزان و ایجاد اشتغال پایدار به‌ویژه برای جوانان تحصیل‌کرده کمک کند. پیوند میان کشاورزی دانش‌بنیان و صنایع تکمیلی، یکی از مسیرهای اصلی عبور از اقتصاد سنتی به اقتصاد رقابت‌پذیر است.

بخش شیلات و آبزی‌پروری نیز از دیگر مزیت‌های راهبردی مازندران محسوب می‌شود. وجود دریای خزر، بنادر فعال و مراکز پرورش ماهی، زمینه مناسبی برای توسعه صنایع تکمیلی شیلاتی مانند فیله‌سازی، کنسروسازی، تولید پودر ماهی، خوراک آبزیان و محصولات صادرات‌محور فراهم کرده است. با این حال، نبود سرمایه‌گذاری هدفمند، مشکلات زیرساختی و ضعف در بازارسازی بین‌المللی، مانع بهره‌برداری کامل از این ظرفیت‌ها شده است.

صنایع چوب و سلولزی، با وجود محدودیت‌های زیست‌محیطی، همچنان می‌توانند با رویکرد بهره‌گیری از ضایعات، چوب‌های صنعتی و واردات هدفمند مواد اولیه، نقش مؤثری در توسعه صنایع تکمیلی استان ایفا کنند. تولید مصنوعات چوبی با ارزش افزوده بالا، مبلمان، صنایع دستی مدرن و محصولات سلولزی، در صورت رعایت ملاحظات محیط‌زیستی، می‌تواند به یکی از محورهای اشتغال‌زایی تبدیل شود.

نکته کلیدی در توسعه صنایع تکمیلی مازندران، عبور از نگاه جزیره‌ای و حرکت به‌سوی برنامه‌ریزی یکپارچه است. حمایت از سرمایه‌گذاران، تسهیل فرآیندهای اداری، توسعه شهرک‌های تخصصی صنایع تکمیلی، تقویت زیرساخت‌های حمل‌ونقل و لجستیک، و مهم‌تر از همه، پیوند دانشگاه، صنعت و بخش کشاورزی، از الزامات این مسیر به‌شمار می‌رود.

در نهایت، صنایع تکمیلی می‌توانند موتور محرک اقتصاد مازندران باشند؛ به شرط آنکه سیاست‌گذاری‌ها از سطح شعار فراتر رفته و به اقدام عملی، مبتنی بر مزیت‌های بومی و نیازهای بازار، منجر شود. آینده توسعه استان، نه در افزایش تولید خام، بلکه در تکمیل هوشمندانه زنجیره ارزش نهفته است.