از فرصت‌های نخبگانی تا ضعف تمرکز

استان مازندران در سال‌های اخیر همواره به‌عنوان یکی از قطب‌های علمی و دانشگاهی کشور شناخته شده است. حضور دانشگاه‌های معتبر، ظرفیت بالای نیروی انسانی تحصیل‌کرده و جایگاه علمی مناسب، این استان را در زمره مناطق مستعد توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان قرار داده است. با این حال، بررسی وضعیت موجود نشان می‌دهد که مسیر شکوفایی این ظرفیت‌ها با چالش‌هایی جدی مواجه است؛ چالش‌هایی که اگر به آن‌ها توجه نشود، بخش مهمی از توان نخبگانی استان بلااستفاده خواهد ماند.

یکی از اصلی‌ترین مسائل، ضعف تمرکز شرکت‌های دانش‌بنیان در خود استان است. به دلیل نزدیکی مازندران به تهران، بسیاری از شرکت‌های فناور ترجیح داده‌اند فعالیت‌های اصلی خود را در پایتخت متمرکز کنند و تنها ارتباطات فرعی با استان داشته باشند. این موضوع باعث شده که بخش مهمی از سرمایه انسانی و اقتصادی استان در عمل به بیرون منتقل شود و مازندران نتواند به‌طور کامل از مزایای زیست‌بوم نوآوری خود بهره ببرد.

چالش دیگر، کمبود زیرساخت‌های فناورانه و نوآورانه است. اگرچه حدود ۴۰۰ شرکت دانش‌بنیان در مازندران ثبت و فعال هستند، اما این رقم نسبت به ظرفیت استان پایین است و مهم‌تر از آن، کیفیت و توان رقابتی بسیاری از این شرکت‌ها در سطح ملی و بین‌المللی کافی نیست. نبود مراکز نوآوری مجهز و حمایت هدفمند، یکی از دلایل اصلی ضعف رشد کیفی این شرکت‌ها به شمار می‌رود.

از دیگر مسائل کلیدی می‌توان به مشکل نگهداشت نخبگان در استان اشاره کرد. مازندران به دلیل مجاورت با تهران، همواره در معرض مهاجرت نخبگان قرار دارد. بسیاری از اعضای هیئت علمی جوان یا کارآفرینان فناور، پس از مدتی فعالیت در استان، جذب فرصت‌های بهتر در پایتخت یا دیگر مراکز صنعتی کشور می‌شوند. نبود حمایت کافی در زمینه مسکن و تأمین معیشت نخبگان این روند را تشدید کرده است. به همین دلیل، اقدام دولت و استانداری در زمینه تأمین مسکن برای اعضای هیئت علمی و نخبگان جوان، اگر به‌طور عملیاتی و سریع پیش برود، می‌تواند نقش مهمی در جلوگیری از خروج سرمایه انسانی ایفا کند.

از زاویه دیگر، اقتصاد بومی استان هنوز پیوند مؤثری با زیست‌بوم دانش‌بنیان برقرار نکرده است. بخش عمده اقتصاد مازندران بر کشاورزی، دامپروری و گردشگری استوار است، اما شرکت‌های دانش‌بنیان کمتر توانسته‌اند در این حوزه‌ها به‌طور جدی ورود کنند. این در حالی است که فناوری‌های نوین کشاورزی، مدیریت منابع آب، صنایع تبدیلی و گردشگری هوشمند، می‌تواند مسیر جدیدی برای توسعه اقتصادی استان بگشاید. ضعف در برقراری ارتباط میان دانشگاه، صنعت و بخش خصوصی باعث شده ظرفیت‌های بالقوه در این زمینه بالفعل نشوند.

در سطح کلان‌تر، کمبود سرمایه‌گذاری و حمایت مالی پایدار نیز از جمله چالش‌های اساسی است. بسیاری از شرکت‌های دانش‌بنیان استان از نبود سرمایه‌گذار خطرپذیر (VC) و شبکه‌های مالی حمایتی رنج می‌برند. همین مسئله باعث می‌شود نوآوری‌ها در مراحل اولیه باقی بمانند و کمتر به سطح تولید صنعتی و تجاری‌سازی برسند.

با وجود این چالش‌ها، مازندران همچنان از ظرفیت بالایی برخوردار است. تأکید معاون علمی رئیس‌جمهور بر تجهیز مراکز نوآوری و استفاده از ظرفیت ماده ۱۱ قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، نشانه‌ای از عزم دولت برای تقویت این حوزه در استان است. اگر این حمایت‌ها به شکل هدفمند و مبتنی بر نیازهای واقعی استان اجرایی شود، می‌توان انتظار داشت که مازندران به یکی از قطب‌های نوآوری کشور بدل شود.

به‌طور خلاصه، مسیر رشد شرکت‌های دانش‌بنیان در مازندران نیازمند سه رویکرد مکمل است: نخست، ایجاد زیرساخت‌های فناورانه و نوآورانه با تمرکز واقعی در استان؛ دوم، حمایت پایدار از نخبگان به‌ویژه در حوزه معیشت و مسکن؛ و سوم، اتصال زیست‌بوم دانش‌بنیان به اقتصاد بومی استان در بخش‌های کشاورزی و گردشگری. تحقق این موارد می‌تواند هم از مهاجرت نخبگان جلوگیری کند و هم مازندران را از یک استان مصرف‌کننده فناوری به استانی تولیدکننده و صادرکننده فناوری بدل سازد.

افشین: مازندران باید به قطب فناوری و نوآوری کشور تبدیل شود

حسین افشین، معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهور، در نشست مشترک با مسئولان علمی و دانشگاهی مازندران، ضمن تأکید بر ظرفیت‌های بالقوه استان، خواستار هم‌افزایی دانشگاه‌ها، صنایع و نخبگان برای توسعه زیرساخت‌های فناورانه و ارتقای سهم استان در اقتصاد دانش‌بنیان کشور شد. ‎

در نشست مشترک معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهور با پارک علم و فناوری مازندران، رئیس بنیاد نخبگان استان و روسای دانشگاه‌های مازندران، ظرفیت‌های علمی و اقتصادی استان مورد بررسی قرار گرفت.

حسین افشین با اشاره به جمعیت ۳.۶ میلیون نفری استان مازندران، گفت: مازندران با داشتن حدود ۴ درصد جمعیت کشور، باید سهم بیشتری در اقتصاد دانش‌بنیان داشته باشد.

وی افزود: اگر دانشگاه‌های استان بتوانند ارتباط مؤثری با صنایع برقرار کنند، می‌توانند از ظرفیت‌های ملی بهره‌مند شوند. وزارت علوم نیز آمادگی دارد تا با تخصیص اعتباری بالغ بر ۶ هزار میلیارد ریال، زیرساخت‌های دانشگاهی استان را بهسازی کند.

افشین با تأکید بر لزوم حرکت استان به سمت فناوری، گفت: مازندران باید از ظرفیت‌های کشاورزی و منابع طبیعی خود در مسیر توسعه فناورانه بهره ببرد. این استان می‌تواند با پمپاژ امید و نوآوری، به الگویی برای سایر استان‌ها تبدیل شود.

در ادامه این نشست، معاون رئیس‌جمهور از تمدید ساختمان بنیاد نخبگان استان برای ۲۰ سال آینده خبر داد و گفت: این اقدام نشان‌دهنده اهمیت نیروی انسانی نخبه در توسعه کشور است. مازندران تنها استانی بوده که بدون درخواست رسمی، امکاناتی برای نخبگان فراهم کرده و این جای قدردانی دارد.

افشین همچنین به حل مشکل استخدامی نخبگان اشاره کرد و گفت: از سال ۱۳۹۹ تا یک ماه پیش، کد استخدامی برای ۱۷۰ نخبه دانشگاهی صادر نشده بود. خوشبختانه با پیگیری‌های انجام‌شده، این مشکل برطرف شد و همه افراد مذکور، پست‌های استخدامی خود را دریافت کردند.

وی با اشاره به نقش بنیاد ملی علم، بنیاد ملی نخبگان و معاونت علمی ریاست‌جمهوری، گفت: وظیفه بنیاد علم، ارتباط با اساتید و تولید مقالات و پتنت‌هاست. بنیاد نخبگان بر حمایت از دانشجویان و اساتید جوان تمرکز دارد. معاونت علمی نیز مأموریت دارد علم را به فناوری، نوآوری و در نهایت ثروت تبدیل کند.

در پایان، معاون رئیس‌جمهور خواستار آسیب‌شناسی اکوسیستم نوآوری استان شد و گفت: بخش خصوصی باید با حمایت دولت فعال شود. اهداف مشخص، مهارت‌های تخصصی و تعامل با دستگاه‌های اجرایی می‌تواند مسیر توسعه را هموار کند. ما در خدمت دانشگاه‌ها و نخبگان هستیم تا این مسیر را با هم طی کنیم