خشکسالی در شمال ایران؛ زنگ خطر برای مازندران

 در سال‌های گذشته، خشکسالی بیشتر با استان‌های مرکزی و شرقی ایران پیوند خورده بود، اما حالا نشانه‌های آن به قلب شمال کشور نیز رسیده است. گزارش اخیر مدیرکل هواشناسی مازندران نشان می‌دهد بارندگی در چهار ماهه نخست امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل ۳۰ درصد کاهش یافته و میانگین دمای هوا نیز ۱.۸ درجه افزایش داشته است. این روند تغییرات اقلیمی می‌تواند پیامدهای مهمی بر کشاورزی، منابع آب و حتی زندگی اجتماعی و اقتصادی مردم مازندران داشته باشد.

طبق آمار ارائه‌شده، در پایین‌دست جلگه‌های مازندران بارندگی بسیار ناچیز بوده و تنها در ارتفاعات شاهد رگبارهای مقطعی بوده‌ایم. این توزیع نامتوازن بارش نشان‌دهنده تغییر الگوهای اقلیمی است که سال‌ها پیش توسط کارشناسان هشدار داده می‌شد. افزایش نزدیک به دو درجه‌ای دما نیز به‌ویژه در مردادماه، همراه با تداوم روزهای گرم، باعث تبخیر شدید منابع آبی و کاهش ذخیره رطوبت خاک شده است. همین عامل نگرانی جدی برای کشاورزان به‌وجود آورده که بخش مهمی از اقتصاد مازندران را تشکیل می‌دهند.

کاهش بارندگی در استانی که به “انبار غله و برنج کشور” شهرت دارد، مستقیماً بر تولید محصولات کشاورزی تأثیر می‌گذارد. کشت برنج که به آب فراوان نیاز دارد، نخستین قربانی خشکسالی خواهد بود. در سال‌های اخیر نیز کشاورزان با چالش تأمین آب برای شالیزارها مواجه بودند و امسال کاهش ۳۰ درصدی بارش می‌تواند این مشکل را تشدید کند. از سوی دیگر باغداری مازندران – شامل مرکبات و کیوی – به شدت وابسته به منابع آبی پایدار است و افزایش دما به ریزش میوه‌ها و افت کیفیت محصولات منجر می‌شود.

ابعاد اجتماعی این پدیده نیز نباید نادیده گرفته شود. کاهش درآمد کشاورزان، مهاجرت روستاییان به شهرها و فشار بر منابع آب شرب از جمله مسائلی است که می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای بر جامعه محلی داشته باشد.

مدیرکل هواشناسی مازندران به ضعف زیرساخت‌های پایش اقلیم اشاره کرده و بر ضرورت تجهیز و نوسازی ایستگاه‌های هواشناسی تأکید کرده است. در شرایطی که تغییرات آب‌وهوایی الگوهای گذشته را دگرگون کرده، دقت پیش‌بینی‌ها برای مدیریت منابع آب و برنامه‌ریزی کشاورزی اهمیت حیاتی دارد. خطا در داده‌های هواشناسی می‌تواند منجر به تصمیمات اشتباه در سطح کلان و خسارت‌های سنگین در بخش کشاورزی شود.

بررسی داده‌های هواشناسی و روند تغییرات اخیر نشان می‌دهد مازندران نیز دیگر از تبعات تغییرات اقلیمی در امان نیست. کاهش بارش و افزایش دما تنها یک هشدار اقلیمی نیست، بلکه تهدیدی برای اقتصاد کشاورزی استان و امنیت غذایی کشور است. اگرچه به نظر می‌رسد در کوتاه‌مدت دما در نیمه دوم سال به شرایط نرمال بازگردد، اما روند کلی حکایت از گرمایش تدریجی و کاهش منابع آبی دارد.

در چنین شرایطی، مدیریت تقاضای آب و اصلاح الگوهای کشت می‌تواند از شدت بحران بکاهد. استفاده از روش‌های نوین آبیاری، کشت محصولات کم‌آب‌بر، و همچنین تقویت سیستم‌های هشدار زودهنگام از جمله اقداماتی است که باید در اولویت برنامه‌ریزان قرار گیرد.

رسیدن خشکسالی به شمال کشور نشان‌دهنده فراگیر شدن بحران تغییرات اقلیمی در ایران است. اگرچه بارش‌های مقطعی در ارتفاعات ممکن است به‌طور موقت از شدت خشکی بکاهد، اما کاهش ۳۰ درصدی بارندگی در جلگه‌ها و افزایش دما، زنگ خطری برای آینده کشاورزی مازندران است. امروز بیش از هر زمان دیگری نیاز است که مسئولان با نگاهی علمی، آینده‌نگر و مجهز به ابزارهای دقیق پیش‌بینی، برای مدیریت منابع آب و حمایت از کشاورزان اقدام کنند. در غیر این صورت، بحران خشکسالی می‌تواند به بحرانی اقتصادی و اجتماعی در قلب سرسبزترین استان کشور بدل شود.