حماسۀ آمل،نقطۀعطفی در تاريخ انقلاب اسلامی

حرف آنلاین: امروز ششم بهمن، یاد آور حادثۀ عظیمی است که در سال 1360 یعنی سی و چهار سال پیش، در شهرستان هزار سنگر آمل، پدید آمد. و تا کنون صاحب نظران امر، مطالب بسیاری را به صورت کتب و مقاله  در بارۀ این واقعۀ تلخ، به نگارش در آورده اند که هر کدام به یک بعد از ابعاد مهّم این حادثه، اختصاص یافته است. بنابراین، در این نوشتار سعی گردید به ابعاد دیگرِ این حادثه از نظر  تاریخی و تحلیلی، نگریسته شود. امّا نخست باید گفت یکی از ویژگی های بنیادین انقلاب شکوهمند اسلامی ایران، مشارکت گستردۀ تمام اقشار جامعه در همۀ عرصه های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بوده است. نظر به میزان چنین مشارکت و نقش هر یک از گروه ها و نیروهای سیاسی و اجتماعی، آن چه که مهّم است، اتّفاق نظر نسبی میان آن ها به منظور تحقّق انقلاب و سرنگونی نظام سیاسی حاکم می باشد. با نگاه به انقلاب های دیگر، تفاوت چنین پدیده ای را بهتر آشکار می سازد. به جز انقلاب فرانسه1879 که شباهت زیادی از نظر روند تحولات با انقلاب اسلامی ایران دارد، سایر انقلاب ها مانند انقلاب 1907 روسیه و نظایر  آن، همواره نبرد میان گروه های مختلف در مقابل دیگری بوده است. امّا در انقلاب اسلامی، ستیز میان جامعه و حکومت را شاهدیم. پس از پیروزی، هم جریانات و گروه های سیاسی زیادی از قبیل مجاهدین،کمونیست‌ها، لیبرال‌ها و غیره با گرایشات مختلف به دنبال حصول سهم بیشتر در قدرت بودند. این‌ها همان گروه هایی بودند که تا پیش از انقلاب، همراه با سایر انقلابیون با حکومت شاه مبارزه می کردند، امّا با پیروزی انقلاب اسلامی،گروه های مزبور به مبارزۀ سیاسی مسلحانه علیه نظام سیاسی نوپا دست زدند. نمونۀ چنین حرکتی واقعۀ ششم بهمن آمل می باشد که مقاومت مردم به حماسه‌ای در دفاع از نظام اسلامی خود را نشان داد.  امّا پرسش اساسی این است که اتحادیۀ کمونیست های ایران چه نوع تشکیلاتی بود و هدفش چه بود؟ چه نشریه ای را منتشر می نمود و ایدئولوژی آن چگونه بود؟ و رهبران او چه کسانی بودند؟ علی رامین و همکاران وی در کتاب « دانشنامۀ دانش گستر»، به این پرسش ها این گونه پاسخ دادند: «اتحادیۀ کمونیست‌های ایران، از سازماندهی مجدّد گروهی به سازمان انقلابیون کمونیست که پیش از پیروزی انقلاب اسلامی در خارجِ کشور فعّال بود،پس از یک انشعاب کوچک و تغییر نام به سازماندهی در داخل کشور پرداخت و خود را اتحادیۀ کمونیست‌های ایران نامید. ایدئولوژی این گروه، مائوئیستی بود ولی تهدید امپریالیسم آمریکا نسبت به حاکمیّت ملّی ایران را جدّی ترین خطر برای انقلاب می دید و از جناح مکتبی به رهبری روحانیان در برابر لیبرال ها ی اسلامی از جمله دولت موقّت و بنی صدر (خائن)، پشتیبانی نمود.نشریۀ گروه به نام «حقیقت»، در نخستین سال های انقلاب اسلامی منتشر می شد. مدّتی با گروه پیکار به تفاهم رسیدند امّا وحدتی نیافتند تا آن که پس از وقایع خرداد 1360 رهبری گروه به ریاست سیامک زعیم، اعلام کرد که کودتا شده و حکومت تمام ویژگی های مترقی خود را از دست داده است. از آن پس به تدارک اقدام مسلحانه علیه جمهوری اسلامی پرداختند. مهّم ترین اقدام این گروه، حمله به شهر آمل در بهمن 1360 بود و هدف از این عملیات که خیلی زود شکست خورد،ایجاد انگیزه برای برانگیختن قیام توده ای عنوان شد.حمله کنندگان که خود درگیر اختلافات شدید درون گروهی بودند در جنگل های اطراف آمل پنهان شدند. امّا سرانجام در تابستان همان سال، بیش از 250 عضو این گروه دستگیر و اعدام شدند. از مهّم ترین رهبران اعدام شده که از فعالان برجستۀ ضدّ رژیم شاه پیش ازانقلاب در خارج کشور و از طراحان اصلی عملیات آمل بودند می توان سیامک زعیم، عبدالحیم آزمایش، حسین ریاحی و دیگران را نام برد» ( علی رامین و همکاران، 1389: 18جلد، ج 1، ص816). امّا باید خاطر نشان نمود که این  واقعۀ بسیار مهّم که در شهر هزار سنگر آمل،اتّفاق افتاد،  در برخی از منابع، قیامِ آمل نامیده می‌شود، به مبارزۀ مسلحانۀ حدود صد نفر از گروهی مائوئیست به نام اتحادیۀ کمونیست‌های ایران علیه نظام جمهوری اسلامی ایران در شهر و جنگل‌های اطراف آمل اشاره دارد. این حمله که در چهارم و پنجم بهمن ماه سال ۱۳۶۰ آغاز شد، پس از ۴۸ ساعت درگیری سرانجام در تاریخ ۶ بهمن با تمرکز قوای نیروهای سپاه پاسداران، پلیس و بسیجیان، سرکوب و شهر باز پس گرفته شد.  در این میان آن چه برجسته می‌نماید؛ این است که تحلیل نادرست اتحادیۀ کمونیست‌های ایران از ماهیّت و پشتوانۀ مردمی جمهوری اسلامی موجب شد تا ارزیابی‌های اتحادیه در عملی کردن قیام مسلحانه توده‌ای با شکست مواجه شود.

ما ضمن قدردانی از مردم ولایتمدار آمل به خاطر مقاومت جانانۀ خودشان در مقابل دشمنان خارجی  و به ویژه دشمنان داخلی و ضدّ انقلاب،یاد شهدا و جانبازان این واقعۀ تلخ را گرامی می داریم و بر خانواده های آن ها درود می فرستیم..  حضرت امام خمینی^(ره) در این رابطه در کتاب  صحیفۀ امام می نویسد:  شما ملاحظه فرمودید كه این‌ها در داخل تبلیغات زیاد مى‏كردند، به خارج هم كه رفتند تبلیغات زیاد مى‏كنند؛ به این‌كه مردم در اختناق‏اند و خودشان همه مخالف‏اند با جمهورى اسلامى.  و دیدند كه همۀ آمال‌شان را به شمال دوخته بودند و بیشتر تبلیغات این بود كه شمال دیگر تقریباً صددرصد مخالف با جمهورى اسلامى است. و این‌ها همۀ قوای‌شان را جمع كردند و به آمل آن حملۀ وحشیانۀ غافل‌گیرانه را كردند، به امید این‌كه مردم آمل هم با آن‌ها هم‌دست بشوند و آمل را مركز استان قرار بدهند و بعد مازندران و جاهاى دیگر و رشت و همۀ جاها را بگیرند و جلو بروند.این‌ها به خیال خودشان با دست ملّت مى‏خواستند كه همان ملّتى كه آن‌ها تراشیدند كه مخالفند با جمهورى اسلامى با این‌ها بیایند و مركز را هم بگیرند و حكومت را تغییر بدهند و بعد هم هرطورى كه دلشان مى‏خواهد عمل بكنند، مرتجعین را هم از بین ببرند! وقتى مواجه شدند با مخالفت مردم مهّم مخالفت مردم بود [شكست خوردند] و ما باید تشكر كنیم از شهر آمل و آن مردم فداكار كه مع‌الأسف، خوب عدّه‏اى را هم شهید دادند، لكن خوب این مطلب را ثابت كردند كه آن‌جایى كه شما تمام آمال‌تان به آن‌جا بود با شما مخالفند؛ حالا شما مى‏خواهید بیایید قم؟ مى‏خواهید بیایید تهران، جاهاى دیگر؟ آیت الله خامنه ای مقام معظّم رهبری^{(مدّظلله)} نیز درجمع مردم آمل در تاریخ 21/3/1377 بیان نمودند: بعد از دوران انقلاب، وقتى كسى نگاه مى‏كند مى‏بيند اين منطقه يكى از مناطقى است كه توانست حركت ماندگارى براى تحكيم انقلاب،از خود نشان دهد. قبل از جنگ و در اثناى جنگ، در مقابله با دشمن متجاوز به مرزها، تعداد شهيدان اين منطقه و همچنين جانبازان زياد است. بالاتر از همۀ اين ها در مقابله با ضدّ انقلاب داخلى كه خيال مى‏كرد خواهد توانست عَلَم مخالفت با اسلام و انقلاب اسلامى را در اين منطقه به اهتزاز درآورد، شما مردم، شما جوانان و بسيجيان، شما زن و مرد، افراد اين شهر و يكايك مردم توانستيد شهر خودتان را شهر هزار سنگر كنيد. در واقع شهر خودتان را به صورت سنگر اسلام و سنگر انقلاب درآوريد. گوارا باد بر شما اين جايگاه مستحكم و اين ثبات قدم. آیت الله علامه حسن زاده آملی^{(دامت برکاته)} نیز در رابطه با حماسۀ مذکور می فرمایند: آفرین بر شمائی که فقط با سلاح ایمان در مقابل آنان قیام کردید، چنان که به آنان مهلت ندادید که در دارالمومنین شهرستان آمل، نفس تازه کنند. عدّه‌ای از آنان را به کیفرشان رسانده و عدّه‌ای را دستگیر و خلع سلاح کردید، شما بی‌سلاح و آنان مسلّح، شما در پناه خدای عزّوجل و آنان در پناه جنگل.  امید است از بیانات این سه بزرگوار  به اندازۀ کافی درس و  پند بگریریم.   بنابراین، حماسۀ ششم بهمن آمل را بايد نقطۀعطفی در تاريخ انقلاب اسلامی ناميد که با مقاومت مردم اجرای طرح های کمونيستی پس از ناکام ماندن در تهران در آمل نيز ناکام ماند و به جرأت می توان گفت باعث تقويت نهال نوپای انقلاب اسلامی  شد.  با نگاهی گذرا به تاريخچۀ حماسۀ ششم بهمن آمل می توان این چنین تجزیه و تحلیل نمود که حماسه‌ای كه مردم آمل در بهمن 1360 در مقابل حركت ضدانقلاب آفريدند، چنان ضربۀ كوبنده‌ای بر پيكر دشمنان خارجی و داخلی مانند آمریکا، صهیونیست جهانی و ایادی شان به ویژه اتحاديۀ كمونيست‌ها وارد نمود كه آن را متلاشی ساخت و اين شهر را به عنوان شهر هزار سنگر در تاريخ انقلاب اسلامی، جاودانه ساخت. یاد و نامشان پر رهرو باد.

محمد رضا آهنگریان

استاد دانشگاه