ارتفاعات دو هزار تنکابن، رویشگاه جدید سوسن چلچراغ

علی‌رغم تصورات عموم که رویشگاه گل سوسن چلچراغ در داماش استان گیلان است، اخیراً محققان حوزه تنوع زیستی کشور رویشگاه جدیدی ازاین‌گونه گل کمیاب در دنیا را در ارتفاعات “دو هزار” تنکابن شناسایی کردند.

از اوایل خرداد “سوسن چلچراغ” این عروس سربه زیر طبیعت زیبای داماش، دامن‌چاک چاکش را این‌سو و آن‌سو می‌کشاند و تماشاگران را به دیدن زیبایی‌های خود دعوت می‌کند. برخی بر این باورند که زیبایی این گل به چلچراغ می‌ماند و می‌گویند پرچم‌های سرخ “سوسن چلچراغ” دارای مواد فلوئورسانس است و ازاین‌رو در شب نورافشانی می‌کند.

اما این گل امروز روزگار خوشی ندارد و نفس‌های بقای آن به شماره افتاده است؛ چراکه به دلیل زینتی بودن و برداشت بی‌رویه، گونه این گل در حال انقراض است و تاکنون تلاش همه‌کسانی که خواسته‌اند آن را در مکان‌های دیگر پرورش دهند، بیهوده مانده‌است.گل “سوسن چلچراغ” یکی از نادرترین گل‌های جهان است که سرزمین کهن ما را برای رویش انتخاب کرده است؛ ازاین‌رو این‌گونه نخستین گل ایرانی است که در فهرست آثار ملی طبیعی ایران قرارگرفته است. گل سوسن چلچراغ به دوران چهارم زمین‌شناسی تعلق دارد و ازلحاظ ژنتیکی یکی از نوادر طبیعی جهان به شمار می‌رود، ضمن آنکه این گل “تکثیر گریز” است و علاقه‌ای به ازدیاد و تولیدمثل ندارد و همین امر باعث شد تا هرروز بیش‌ازپیش در معرض انقراض قرار گیرد.

به گزارش ایسنا، این گیاه که نادرترین گونه سوسن به‌شمار می‌رود، در نواحی بسیار محدودی از استان‌های “اردبیل”، “مازندران” و “گیلان” می‌روید و گفته می‌شود در منطقه “لنکران” جمهوری آذربایجان دیده‌شده‌ است. رویشگاه سوسن چلچراغ در روستای داماش به مساحت ۴ هکتار تحت حفاظت قرارگرفته‌ است.

در تحقیقات اخیر محققان کشور رویشگاه جدیدی ازاین‌گونه نادر در روستای نوشای تنکابن استان مازندران شناسایی‌شده است.

شناسایی رویشگاه جدید سوسن چلچراغ

دکتر حامد یوسف‌زاده، استادیار دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تربیت مدرس ، “سوسن چلچراغ” را مروارید جنگل هیرکانی معرفی کرد و گفت: این گل اولین گونه گیاهی اثر طبیعی- ملی ایران است که از زمان شناسایی اولین رویشگاه آن در منطقه “عمارلو”ی استان گیلان، حدود نیم‌قرن می‌گذرد.وی اضافه کرد: درگذشته تصور می‌شد که این رویشگاه شناسایی‌شده تنها رویشگاه باقی‌مانده ازاین‌گونه در شمال ایران باشد، اما خوشبختانه و در سالیان اخیر با آگاهی از اهمیت بوم‌شناختی این‌گونه و افزایش محققان حوزه علوم گیاهی، چندین رویشگاه جدید ازاین‌گونه در جنگل هیرکانی مورد شناسایی قرار گرفتند که از آن جمله می‌توان به منطقه داماش استان گیلان اشاره کرد.

یوسف‌زاده از شناسایی رویشگاه جدید سوسن چلچراغ خبر داد و یادآور شد: منطقه “دو هزار” تنکابن با دارا بودن رودخانه پرآب، چشمه‌های انبوه و جنگل انبوه در دل صخره‌ها و مناطق کوهستانی پرشیب، مآمن بسیاری از گونه‌های گیاهی دارویی به‌ویژه در ارتفاعات است که متأسفانه مطالعات چندانی در مورد تنوع گیاهی و وضعیت رویشگاهی آن‌ها گزارش نشده است.

استادیار دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تربیت مدرس خاطرنشان کرد: با پیگیری‌هایی که با همکاری دکتر ایوب گلیچ بلد محلی و کارشناس جنگل، از بیش از ۵ سال گذشته انجام دادیم، در حال تحقیق روی این‌گونه هستیم و در این مطالعات در ییلاق “نوشا” واقع در ۲۵ کیلومتری جنوب غربی شهرستان “تنکابن” یک رویشگاه جدید شناسایی کردیم.به گفته وی، ییلاق نوشا، ارتفاعات دو هزار تنکابن، رویشگاه جدید مروارید هیرکانی (سوسن چلچراغ) است.یوسف‌زاده، مساحات این رویشگاه شناسایی‌شده را کمتر از ۳ هزار متر ذکر کرد و افزود: در این رویشگاه سوسن چلچراغ به همراه گونه‌های دارویی دیگر ازجمله “گل ماهور”، “سیر وحشی” و … شناسایی شد.به گفته این محقق حوزه تنوع زیستی، وجود هم‌زمان گونه‌های مختلف درختی از جنس “افرا” در بالای اشکوب این‌گونه به همراه دو گونه “بارانک” رشد یافته در دل صخره‌ها و یخچال طبیعی کنار رویشگاه، بر زیبایی این رویشگاه صدچندان افزوده است.

گونه نادر سوسن ایرانی که لگدمال می‌شوند

عضو هیات علمی گروه تنوع زیستی دانشگاه تربیت مدرس درعین‌حال تأکید کرد: متأسفانه به دلیل تراکم بسیار بالای دام در منطقه بسیاری از اندک پایه‌های باقیمانده ازاین‌گونه، “سرچر” یا “لگدمال” شده‌اند. بنابراین توصیه می‌شود که بلافاصله منطقه مذکور توسط اداره محیط‌زیست شهرستان تنکابن محصور شود تا از حذف این‌گونه در منطقه سریعاً جلوگیری شود.یوسف‌زاده خاطرنشان کرد: البته با توجه به قرارگیری روستای “نوشا” در دل جنگل‌های شمال، دارا بودن آبشارهای بلند و چشمه‌های فراوان و دارا بودن سوسن چلچراغ می‌تواند یک جاذبه بالا برای گردشگران طبیعت و بوم‌گردان فراهم کند.این محقق حوزه بوم‌شناسی مولکولی- تنوع زیستی همچنین گفت: متأسفانه در برخی از رویشگاه‌ها چون منطقه کلاردشت شاهد بودیم که از پایه‌های این‌گونه دچار بیماری و پژمردگی شدند و پیش از موعد، خشک‌شده‌اند که به نظر می‌رسد به‌نوعی بیماری قارچی مبتلا شده‌اند که نیاز به مطالعات بیشتر داریم.استادیار دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تربیت مدرس، رویشگاه اصلی گل سوسن چلچراغ را عموماً در بالای مرزهای درختان جنگلی شمال کشور یعنی در ارتفاعات بالاتر از ۲ تا ۲۱۰۰ متر دانست و یادآور شد: این گیاه از گونه‌های علفی است و تنها در اوایل خرداد تا اوایل تیر گل دارد و به دلیل اینکه این‌گونه زمان بسیار کوتاهی گل‌دهی دارد، بسیاری با این گل آشنایی ندارند، ضمن آنکه رویشگاه آن نیز در مناطق صعب‌العبور است.یوسف‌زاده با اشاره به رویشگاه جدید شناسایی‌شده این گیاه، اظهار کرد: به‌منظور شناسایی رویشگاه جدید حدود ۶ ساعت پیاده‌روی کردیم و پس از عبور از جنگل انبوه در کنار رودخانه “دو هزار” به این رویشگاه رسیدیم.

مناطقی که پتانسیل پرورش مروارید جنگل هیرکانی را دارند

استادیار دانشگاه تربیت مدرس با بیان اینکه برخی از مناطق کشور پتانسیل پرورش این گیاه را دارند، توضیح داد: کنار جاده اسالم- خلخال در منطقه‌ای به وسعت حدود ۲ هزار متر منطقه مناسبی برای پرورش این‌گونه گل است و اگر سازمان محیط‌زیست این منطقه را محصور کند، می‌توان انتظار داشت که در ۳ تا ۴ سال آینده این ناحیه به رویشگاه سوسن چلچراغ تبدیل شود.وی تأکید کرد: این منطقه برخلاف رویشگاه داماش که در ارتفاع ۲ هزار متر قرار دارد، در کنار جاده است و می‌تواند تبدیل به منطقه اکوتوریسم شود.