آیا جمهوری اسلامی ایران یک ابرقدرت یا قدرت بزرگ جهانی است؟

یادداشت: حامد اسمعیلی| اَبَرقدرت به کشور دارای موقعیت ممتاز در روابط بین‌الملل و توانمند در اثرگذاری طرح‌ها و رخدادها در مقیاس منطقه‌ای یا جهانی گفته می‌شود. به‌طور سنتی، ابرقدرت مرحله بالاتر از قدرت بزرگ جهانی محسوب می‌شود.

در تعریف آمده است، کشوری که دارای توانایی لازم برای اثرگذاری در هر نقطه از جهان باشد؛ حتی در برخی مواقع این توانایی‌ها را برای استفاده در چندین منطقه از جهان به‌طور هم‌زمان داشته باشد و قادر به ایجاد یک هژمونی در جهان باشد.

ابرقدرت به کشور مستقلی گفته می‌شود که با داشتن توانایی و خبرگی در اعمال نفوذ در مقیاس جهانی (در زمان مورد گفتگو) به رسمیت شناخته شده ‌باشد. قدرت‌های بزرگ دارای ویژگی‌هایی مانند توان نظامی ، اقتصادی ، توان نفوذ دیپلماتیک و اعمال نظر را دارند که باعث شود کشورها و ائتلافات در معادلات جهانی ؛ پیش از انجام اقدامات مورد نظر خود، دیدگاه آن قدرت بزرگ را در نظر بگیرند. نظریه پردازان روابط بین‌الملل بر این باورند که قدرت بزرگ را می‌توان با قابلیت‌های میدان و دیپلماسی مشخص کرد.

آلن جان پرسیوال تیلور نویسنده سیاسی و مورخ اهل بریتانیا  می گوید : «آزمون یک قدرت بزرگ تجربه توانایی برای جنگ است.»

کنت والتز محقق علوم سیاسی اهل آمریکا  بنیانگذار واقع گرایی ساختاری در نظریه روابط بین‌الملل، با پنج عنوان زیر معیار برای تعیین قدرت‌های بزرگ را نام می برد:

• جمعیت و قلمرو
• تسلط بر منابع
• قابلیت‌های اقتصادی
• ثبات سیاسی و شایستگی
• قدرت نظامی

واژه «ابرقدرت» به کشوری در عرصه‌ی روابط بین‌الملل است اطلاق می‌شود که دارای قدرت نظامی، اقتصادی، فناوری و فرهنگی فوق‌العاده‌ای و قدرت تأثیرگذاری گسترده در امور جهانی را دارا باشند. این کشورها معمولاً از قوی‌ترین اقتصادها، ارتش پیشرفته و توسعه‌یافته، و همچنین نفوذ فرهنگی و دیپلماتیک وسیعی برخوردارند. در طول تاریخ، مفهوم ابرقدرت متغیر بوده‌ است. در قرن بیستم، ایالات متحده آمریکا و شوروی (که بعدها تبدیل به روسیه شد) به عنوان ابرقدرت‌های برجسته شناخته می‌شوند.

امروزه، ایالات متحده همچنان به عنوان ابرقدرت جهانی شناخته می‌شود، اما با ظهور اقتصادهای بزرگ دیگر مانند چین و اتحادیه اروپا، مفهوم تک‌ ابرقدرتی دچار تغییر شده است. این کشورها و ائتلاف ها به دنبال تأمین منافع خود در سطح جهانی هستند و در عرصه‌های مختلفی از جمله تجارت، فناوری، محیط زیست و حقوق بین‌الملل تأثیرگذاری دارند.

بر اساس برآورد مؤسسه بین‌المللی PWC (پرایس واتر هاوس کوپرز PricewaterhouseCoopersبزرگترین شرکت حسابرسی دنیا) در طی پیش بینی با داده های اقتصادی، چهار عضو از پنج عضو بریکس، یعنی چین، هند، روسیه و برزیل را تا سال ٢٠۵۰ جز ده اقتصاد برتر جهان می‌داند.

با توضیحات داده شده ابرقدرت کشوری است که دارای ویزگی های زیر باشد:

١- تسلط نظامی

٢-مانور فضایی

٣-تسلط دریایی

۴-قدرت اقتصادی

۵-قدرت رسانه ای

۶-منابع انرژی

٧–روابط دیپلماتیک گسترده

٨-تکنولوژی

٩-بهداشت

این ویژگی ها را در جمهوری اسلامی ایران با مقدمات گفته شده بررسی کنیم:

🔸علی رغم تحریم های اقتصادی گسنرده جمهوری اسلامی ایران توانسته ارتشی توانمند را با توان ملی ایجاد و بکارگیری نماید.

بخش عمده ای از قدرت ارتش ایران از نیروی انسانی نیروهای زمینی، خودروهای جنگی زرهی و موشکی، پهپادی ، سامانه پدافندی و آفندی تامین می شود. یکی دیگر از عوامل کلیدی این که چرا جمهوری اسلامی ایران در میان قوی ترین نیروهای جهان قرار دارد، تجربه رزمی و دفاعی نیروهای زمینی آن و درگیری با قدرت های جهانی و موفقیت های پی در پی آن است و ایجاد محور مقاومت در برابر ناتو و تاثیرگذاری اراده در بخش هایی از  کشورهای دنیا و افزایش مرزهای استراتژیک خود هست.

🔸سازمان فضایی ایران به اختصار ایسا (ISA):معتبرترین سایت آماری جهانی «World Population Review» مربوط به سال ٢٠٢٢، ایران در بین ۱۶ کشور فضایی دنیا دارای رتبه یازدهمین کشوری معرفی شده که توانایی تکمیل پرتاب‌های فضایی را دارد که خود نشان از پیشرفت تکنولوژیک و نظامی ایران را نیز دارد. پس از پرتاب ماهواره «ثریا» به مدار ۷۵۰ کیلومتری ، «مهدا» و ریزماهواره «کیهان۲» و «هاتف۱» نشان از قدرت فضایی جمهوری اسلامی ایران است و ثبت رکوردهای تازه و قرارگرفتن در کنار کشورهای دارای پرتابگر عملیاتی است.برنامه ۱۰ ساله فضایی ایران از تبدیل شدن جمهوری اسلامی ایران به قطب منطقه‌ای فناوری‌های فضایی و درآمدزایی از طریق توریسم فضایی برنامه ریزی شده است. اقدامات صورت گرفته با عناوین زیر است:

– پرتاب‌های زیرمداری

– ارسال موجود زنده

– پرتاب کپسول زیستی

– پرتابگر عملیاتی

– پرتاب های مخابراتی

🔸اقتدار دریایی جمهوری اسلامی ایران از موشک کروز ٢ هزارکیلومتری«قدر۴٧۴» و ماموریت شناورهای جمهوری اسلامی ایران تا قاره آمریکا به جهت تامین امنیت کشتی های نفتی ، تسلط جمهوری اسلامی ایران بر ۱۹۰ هزار کیلومترمربع گستره دریایی و بیش از ۵۸۰۰ کیلومتر خطوط ساحلی که  حدود ۴۰ درصد از مرزهای کشور ایران دریایی است.

جمهوری اسلامی ایران ششمین کشور برتر دارنده صنعت دریایی در جهان است که رتبه چهارم را در زمینه  ساخت کشتی و ناوهای جنگی و نیروی دریایی در اختیار دارد.«ند پرایس» سخنگوی وزارت امور خارجه ایالات متحده در یک نشست خبری در اعتراف به حضور کشتی‌های جنگی ایران در بنادر برزیل، گفت: «ما معتقدیم و گفته‌ایم که این‌گونه کشتی‌های جنگی جایی در نیمکره غربی ندارند»

حضور کشتی‌های ایران در برزیل به ‌مثابه شکست آمریکا در برابر ایران است که با وجود تلاش‌های گسترده نتوانست مانع پهلوگیری ناوگروه ایران در حیاط ‌خلوت خود (بندر ریودوژانیروی برزیل) شود. نیروی دریایی جمهوری اسلامی ایران با به اهتزاز درآوردن پرچم مقدس جمهوری اسلامی ایران در آب‌های دوردست، تأمین امنیت تردد کشتی‌های تجاری و نفتکش ایران با هدف برقراری امنیت پایدار دریایی بین‌المللی، حفظ و حراست از منافع ایران در آب‌های مورد علاقه و اثبات امکان حضور مقتدرانه نیروی دریایی ارتش در هرجایی که منافع جمهوری اسلامی ایران ایجاب کند، اقدام میکنند و انتقال پیام صلح و دوستی به جهانیان مخصوصاً کشورهای مسیر و خنثی کردن پروژه ایران‌هراسی، ارتقای توان رزمی و توسعه شعاع عملیاتی یگان‌های شناور نیروی دریایی ارتش، ارزیابی سامانه آمادگی و خوداتکایی جمهوری اسلامی ایران در علم، فناوری، دریانوردی و قدرت نظامی با حضور مقتدرانه یگان‌های نیروی دریایی ارتش در آب‌های مورد علاقه علی‌رغم تحریم‌های همه‌جانبه اقتصادی و نظامی، اثبات مهارت و اراده دریانوردی در ابعاد ناوبری و حقوق بین‌الملل دریایی با عبور از تنگه‌ها و آبراه‌های حساس و پرترافیک بین‌المللی و جمع‌آوری اطلاعات و ارزیابی توان رزمی و وضعیت گسترش استقرار نیروهای فرامنطقه‌ای در اهداف نیروی راهبردی دریایی جمهوری اسلامی ایران است.

🔸اقتصاد جمهوری اسلامی ایران با وجود تحریم‌های اقتصادی برای چهارمین سال پیاپی رشد داشته است و در آخرین به‌روز رسانی بانک جهانی آمده است که ایران طی مدت فعالیت دولت شهید رئیسی(دولت سیزدهم) با وجود تنش‌های ژئوپلیتیک منطقه، رشد اقتصادی بالای پنج درصد را ثبت کرده است. همچنین میزان کاهش بیکاری در این دوره به ۷.۴ درصد رسیده و کاهش فقر از ۶.۱ درصد به ۳.۸ درصد را نیز شاهد بوده است.

پیش‌بینی می‌شود رشد تولید ناخالص داخلی در بازه ۱۴۰۳ تا ۱۴۰۵ به میانگین سالانه ۲.۸ درصد برسد. البته کاهش میزان تقاضای جهانی، تحریم‌ها، کمبود انرژی، محدودیت‌های نقدینگی، کاهش انباشت سرمایه و تنش‌های ژئوپلتیکی بر چشم‌انداز رشد تاثیر خواهند گذاشت.

مانیتور اقتصادی ایران (IEM)  در بانک جهانی به‌روزرسانی در مورد تحولات و سیاست‌های کلیدی اقتصادی ارائه می‌دهد.

🔸تمامی تعریف‌های رسانه به ما نشان می‌دهد که رسانه یک هدف اصلی دارد، آن هم همان «رساندن» است. این «رساندن» می‌تواند شامل ارسال یک یا چند پیام مختلف، مطلع کردن افراد، سرگرم کردن یا حتی در مواردی گمراهی، جهت‌دهی به افکار و مجاب کردن افراد نیز باشد.

دن لاگی، نویسنده کتاب «موضوعات کلیدی در نظریه رسانه» که در سال  ۲۰۰۷ میلادی می‌گوید؛

بگذارید به چنین فهرستی فکر کنیم: تلویزیون، فیلم،‌‌‌ رادیو، روزنامه، اینترنت و مانند این‌ها اما این نوع فهرست‌ها، چیز چندانی به عنوان ویژگی مشترک رسانه‌ها نشان‌مان نمی‌دهند.رسانه یعنی محیط در دسترس؛ محیطی که بی‌واسطه به آن دسترسی داریم.

مارسل دانسی در تعریف رسانه می گوید «هر ابزار، روش و وسیله‌ای که برای ارتباط به کار برود، رسانه است.»

تعریف رسانه در کتاب مایکل نیومن این چنین است که می‌گوید واژه رسانه امروز به همه کانال‌ها و پلتفرم‌هایی که «محتوا» در اختیار ما قرار می‌دهند، و شرکت‌هایی که آن‌ها را اداره می‌کنند یا دسترسی به آن محتواها را به ما می‌فروشند اشاره دارد.

رسانه دارای سه پایه زیر است که هر کدامشان که نباشد، هدف از رسانه محقق نمی‌شود:

• پیام
• مخاطب
• ابزار

‌نامه امام خامنه ای (مدظله العالی) به دانشجویان آمریکایی در زمان بسیار کوتاهی از زمان صدور به زبانهای مختلف ترجمه و با استقبال کاربران شبکه اجتماعی «ایکس» مواجه شد تا جایی که برخی آرزو کردند کاش رهبرانی همانند رهبر جمهوری اسلامی ایران داشتند. در این ارتباط سه عنصر پیام مخاطب و ابزار رعایت شد و هدف محقق شد و نشان می‌دهد جمهوری اسلامی ایران نیز دارای رسانه های فراتر از تکنولوژی های موجود است، در قضیه محرم و صفر، روز قدس و خیلی چیزهای دیگری جمهوری اسلامی نشان داد که می‌تواند مخاطبین آزاده دنیا را هماهنگ کند و مقام پیام و مخاطب شناسی فراتر از ابزار کارکرد دارد ، بعلت محرمانگی نمی توان ابزارهای فراتر از بسترهای فضای مجازی در دست جمهوری اسلامی ایران را نام برد .

🔸جمهوری اسلامی ایران از جمله کشورهایی است که از منابع فراوان انرژی برخوردار است و بعد از سال ۱۹۱۳، همواره به عنوان یکی از صادر کننده‌های اصلی نفت در جهان نقش تاثیرگذاری در بازار دارد. با توجه به این که ایران در میان دو منبع بزرگ انرژی جهان، یعنی دریای خزر در شمال و خلیج فارس در جنوب قرار گرفته‌است، از جایگاه ویژه‌ای در سطح بین‌المللی برخوردار است.

جمهوری اسلامی ایران دارای ۱۰٪ از منابع کشف شده نفت و ١۵٪ گاز طبیعی جهان است.

جمهوری اسلامی ایران سومین ذخایر بزرگ نفت و دومین ذخایر گاز طبیعی جهان را داراست.

🔸 جمهوری اسلامی ایران بیش از 100 سفارتخانه و 30 نماینده کنسولی در جهان دارد. نمایندگی‌های دیپلماتیک جمهوری اسلامی ایران در کشورهای جهان شامل ارتباطات دیپلماتیک قابل توجهی است که منعکس کننده اولویت‌های روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران در جهان اسلام و جنبش عدم تعهد است.

ایران از اعضای مؤسس سازمان ملل متحد، سازمان همکاری اقتصادی، سازمان همکاری اسلامی و اوپک است و از قدرت‌های منطقه‌ای شمرده می‌شود.

محصولات صادراتی ایران به بیش از ۱۰۰ کشور دنیا صادر می‌شود. برخی از کشورهایی که مشتریان عمده محصولات صادراتی ایران هستند.

عضویت در سازمان های جهانی اعم از سازمان ملل متحد ، سازمان علمی، فرهنگی و هنری ملل متحد (یونسکو) ، صندوق حمایت از کودکان سازمان ملل متحد (یونیسف) ، سازمان جهانی هواشناسی ، سازمان تجارت جهانی ، صندوق بین‌المللی پول ، سازمان کشورهای تولیدکننده نفت (اوپک) ، اوپک پلاس ، اوپک گازی ، سازمان همکاری های منطقه ای، اکو ، یونیدو ، فائو ، سازمان همکاریهای شانگهای ، بریکس ، اورآسیا ، جنبش عدم تعهد ، سازمان کنفرانس اسلامی ، آژانس بین المللی انرژی اتمی و…

🔸جمهوری اسلامی ایران بر پایه آخرین اطلاعات تولید علم، در نظام بین‌المللی Web of Science در سال ۲۰۲۳ در رتبه چهاردهم دنیا قرار دارد و آخرین به‌روزرسانی تولید علم ایران در حوزه Web of Science  سی‌ام آبان ۱۴۰۲ و شاخص اچ ایندکس ایران در پانزدهم نوامبر سال ۲۰۲۳، ۴۵۵ بوده که این میزان نشان‌دهنده میزان کیفیت مقالات ایرانی ثبت شده است.

در دوران معاصر، دانشمندان ایرانی سهم چشمگیری در گسترش دانش داشته‌اند؛ به عنوان نمونه، علی جوان نخستین لیزر گازی را پدیدآورد و لطفی زاده تئوری مجموعه‌های فازی را به جهان معرفی کرد ، مریم میرزاخانی، ریاضی‌دان اهل تهران که نخستین زن و نخستین ایرانی برنده مدال فیلدز است، توسط نهاد زنان سازمان ملل متحد در فهرست «۷ زنی که جهان را تغییر دادند» قرار گرفته‌است.

توفیق موسیوند نخستین پمپ قلب مصنوعی را اختراع و توسعه داد و غلامعلی پیمانی مخترع عمل لیزریک است.

در پیشبرد تحقیقات و درمان دیابت نیز ساموئل رهبر توانست هموگلوبین گلیکوزیله را کشف کند. فیزیک ایران نیز به ویژه در نظریه ریسمان، قوی است و مقاله‌های بسیاری منتشر می‌شوند.دانشگاه تهران توانسته‌ است که ربات‌های انسان‌نمای سری سورنا را توسعه دهد و تاکنون چند نسل از آن را رونمایی کرده‌است.مرکز تحقیقات بیوشیمی و بیوفیزیک دانشگاه تهران نیز دارای کرسی یونسکو در رشته بیوشیمی است.پژوهشگاه رویان یکی از معتبرترین مراکز خدمات تخصصی و فوق تخصصی در خاورمیانه است و در سال ۱۳۸۵ توانست تولد نخستین گوسفند شبیه‌سازی شده در ایران را رقم بزند.

بنا بر اعلام پایگاه استت نانو؛  جمهوری اسلامی ایران رتبه چهارم در فناوری نانو در سطح دنیا را داراست.

بر اساس آخرین آمار ستاد سلول های بنیادی، ایران در جایگاه ششم تولید علم سلول بنیادی قرار دارد و در منطقه رتبه اول را به خود اختصاص داده است.

در فهرست آماری سازمان بررسی جمعیت جهان (WPR) مربوط به سال ۲۰۲۲، ایران در بین ۱۶ کشور، یازدهمین کشوری معرفی شده که توانایی تکمیل پرتاب‌های فضایی را دارد.

پژوهشگران دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل در اردیبهشت ۱۳۹۲ موفق به ارائه و معرفی راه‌های ارتباط بین فناوری نانو و علوم اعصاب به یکدیگر و نیز روشی برای ردیابی پیام رسان‌ها در مغز شدند.

جمهوری اسلامی ایران یکی از پنج قدرت برتر پهپادی جهان است.

جمهوری اسلامی ایران در فهرست ۱۰ قدرت موشکی برتر جهان است.

جمهوری اسلامی ایران دومین رتبه را بین کشور‌های توسعه دهنده فیبر نوری در جهان دارد و ۸۴ درصد کاربران اینترنت ثابت در این کشور به شبکه فیبر نوری متصل هستند.

در حوزه تکنولوژی‌ها و فناوری‌های مربوط به آب (water science and technology) رتبه ایران در سال 2021 در جهان، رتبه ششم بوده است.

جدیدترین آمار منتشرشده از سوی سازمان جهانی خواروبار و کشاورزی ملل متحد نشان می‌دهد ایران در میان تولیدکنندگان بزرگ محصولات کشاورزی جهان قرار دارد. بر اساس آمارهای فائو، ایران در تولید ۲۰ محصول کشاورزی طی سال ۲۰۲۱ از رتبه‌های تک‌رقمی در جهان برخوردار است.

هشتمین کشور دارای چرخه کامل هسته ای در دنیا

ششمین کشور در زمینه سلول های بنیادین و هشتمین کشور در شبیه سازی حیوانات

یازدهمین کشور دست یافته به فناوری هوافضا بومی

دهمین کشور دست یافته به فناوری لیزر بومی

چهارمین کشور در زمینه فناوری نانو

رتبه اول رشد علوم پایه و علوم پزشکی در جهان

رتبه چهارم رباتیک

رتبه پنجم تولید سرامیک و کاشی جهان

رتبه چهارم پیوند کلیه در جهان و اولین در منطقه

رتبه سوم سازه های هیدرولیکی

رتبه سوم علمی در آسیا

رتبه نهم سیمان و رتبه 16 تا 18 تولید فولاد در جهان

کشف و ساخت داروهای ایدز و آنژی پارس ( دیابت ) و . . .  برای اولین بار در جهان

رتبه اول در کیفیت طراحی سد . رتبه سوم در سد سازی ( کمیت ) و رتبه پنجم در این صنعت (کیفیت)

رتبه سوم پیوند مغز استخوان در جهان

رتبه دهم جراحی قلب در دنیا

در مهندسی نفت ششم از 75 کشور

در ریاضی نهم از  103کشور

در ترمودینامیک نهم از 92

در نساجی ( علم مواد) نهم از 69

در کامپوزیت ها ( علم مواد) دهم از 82

در شیمی آلی وهسته ای سیزدهم دنیا

🔸جمهوری اسلامی ایران در عرصه توانمندی و پیشرفت های پزشکی و داروسازی جزو کشورهای پیشرو است در مجامع علمی و مجلات بین المللی در حوزه پزشکی، حساب ویژه ای برای دانشمندان ایرانی باز می کنند. طبق آمارها در بسیاری از شاخص‌های پزشکی در دنیا جزو کشورهای پیشرفته به شمار می آید به نحوی که در پزشکی رتبه ۱۵ و در داروسازی رتبه ۷ دنیا را دارد. 65 دانشگاه ایران جزو دانشگاه‌های برتر دنیا هستند که ۲۲ دانشگاه علوم پزشکی هستند ، بخش قابل توجهی از سرطان‌ها در جمهوری اسلامی ایران کاملا قابل درمان است ،  ۹۷ درصد داروهای مورد نیاز در داخل تولید می‌شود ، از طریق پیوندهای مختلف از جمله پیوند جفت، پیوند خون، پیوند مغز استخوان و … بیش از ۷۰ بیماری را درمان می‌کند ، حدود 20 سال است که در جمهوری اسلامی ایران از روش سلول درمانی استفاده می شود و ایران جزو 10کشور اول دنیاست که توانسته این فناوری را کاربردی کند. بسیاری از کشورها هنوز در مرحله تحقیقات قرار دارند اما در کشورمان از سلول های بنیادی در پیوندهای مختلف قرنیه، قلب، پوست و… استفاده کرده ایم. در عرصه بیوتکنولوژی اکنون کشور ما جزو سه کشور تولید کننده محصولات این فناوری در دنیاست و محصولات واکسن هپاتیت B، اریتروپوئتین، اینتروون، استر پتوکیناز، gcsf و اینترفون بتا اکنون در جمهوری اسلامی ایران تولید می شود . بیش از ۶۵۰۰ دانشجوی خارجی از ۵۰ کشور دنیا با هزینه خود در دانشگاه‌های علوم پزشکی جمهوری اسلامی ایران در حال تحصیل هستند. محققان جمهوری اسلامی ایران موفق شدند با استفاده از روش «ژن‌درمانی» سرطان خون را در یک بیمار درمان کنند. دانشمندان داروی بیهوشی را در جمهوری اسلامی ایران تولید و بومی‌سازی کردند ، تکمیل ساخت بزرگ ترین خط تولید داروی «ضد سرطان» ، پیوند عضو فرد فوت شده به فرد نیازمند عضو زنده و…

نتیجه: یقینا ایران اسلامی یک بازیگر جهانی است و در مسیر ابرقدرت شدن در حال طی مسیر با سرعت بسیار زیاد است و همین نزدیکی ها از جمهوری اسلامی ایران بیشتر خواهید شنید.