صنایع دستی ، نماد فرهنگی واقتصادی ایران

دکترمهران عمادی ازوجی: تاریخچه‌ی صنایع دستی در ایران و سراسر جهان تا اوایل پیدایش تمدن‌ها می‌رسد. آن زمانی که انسان‌ها برای اولین بار از چوب و سنگ لوازم مورد نیاز خود همانند تیر و چاقو و … می‌ساختند. در سراسر تاریخ، ایران در کنار دیگر کشورهایی همانند چین و هنددارای این هنرهای صنایع دستی بود.

از مهمترین و ارزشمندترین تولیدات هر کشور و نماد هنر و تفکر هر منطقه آن کشور، صنایع دستی می‌باشد. صادرات صنایع دستی برای کشور صادرکننده، اشتغال زایی، کار آفرینی، شکوفایی تولید و رشد و رونق اقتصادی در بر دارد.

صنایع دستی در هر منطقه از کشور، نشان دهنده آداب و رسوم، فرهنگ، تمدن، سنن و سبک زندگی آن منطقه می‌باشد. صادرات صنایع دستی در هر کشور، به توصیفی صادرات فرهنگ و هنر آن کشور می‌باشد. ایران در بین 40 کشوری است که در صادرات صنایع دستی پیشتاز می‌باشد.

روز جهانی صنایع دستی در تاریخ ۱۰ ژوئن هر سال جشن گرفته می‌شود. این روز، به منظور تقدیر و تجلیل از هنرمندان و صنعتگرانی است که با اخلاص و عشق، آثار هنری خود را تولید می‌کنند.

این صنایع که بیانگر فرهنگ و تمدن هر ملتی هستند، نمادی از هویت و هنر پویای آنها محسوب می‌شوند. در این مقاله، به بررسی اهمیت روز جهانی صنایع دستی، نقش آن در توسعه فرهنگی و اقتصادی، و همچنین معرفی صنایع دستی در کشورمان ایران،واستان مازندران خواهیم پرداخت.

1-اهمیت روز جهانی صنایع دستی

روز جهانی صنایع دستی یک رویداد مهم است که اهمیت هنرمندان و صنعتگران صنایع دستی را یادآوری می‌کند. این روز به عنوان یک فرصت برای تقدیر و تجلیل از این هنرمندان در نظر گرفته شده که با استفاده از دستان خود آثار هنری خلق می‌کنند. صنایع دستی نمادی از هویت و تمدن هر ملت و جامعه است و ارزش‌های فرهنگی و تاریخی را در خود جای می‌دهد.

این روز، به عنوان یک پل ارتباطی بین مردمان جهان، فرصتی مناسب را برای تبادل فرهنگ و هنر فراهم می‌کند. صنایع دستی، به عنوان منبع هنر و خلاقیت مردمان هر کشور، نمادی است از هویت ملی و فرهنگی آنها. این روز، بر ضرورت حفظ و ارتقاء صنایع دستی در جوامع مختلف تاکید می‌کند و نقش مهمی در زنده نگه داشتن ارزش‌های فرهنگی و میراث ملی دارد.

روز جهانی صنایع دستی فرصتی مناسب برای ترویج و حفظ ارزش‌های فرهنگی است. این صنایع ارتباط نزدیکی با فرهنگ و هویت ملت‌ها دارند و الگوهای زیبایی‌شناسی، نقوش و نمادهای منحصربه‌فرد فرهنگی را در خود جای داده‌اند. از طریق تقدیر از هنرمندان و صنعتگران صنایع دستی در این روز، فرهنگ ملی و محلی قدرتمندتر و زنده‌تر می‌شود و این امر به تحکیم وحدت و همبستگی جامعه کمک می‌کند.

علاوه بر ارزش‌های فرهنگی، صنایع دستی نقش مهمی در توسعه اقتصادی نیز ایفا می‌کنند. این صنایع قابلیت ایجاد درآمد و اشتغال را به خصوص در مناطق روستایی و محروم فراهم می‌کنند. با حمایت و توسعه صنایع دستی، افزایش تولید، ایجاد کسب و کارهای جدید و توسعه صادرات ممکن می‌شود. همچنین، افزایش درآمد افراد و بهبود شرایط زندگی آنها نیز از مزایای توسعه صنایع دستی است.

با توجه به اهمیت فرهنگی و اقتصادی صنایع دستی، روز جهانی صنایع دستی برای آگاهی‌بخشی به جامعه درباره اهمیت این صنایع، تشویق و حمایت از هنرمندان و صنعتگران، و ارتقاء فرهنگ‌های محلی و ملی بسیار حائز اهمیت است.

2- نقش صنایع دستی در توسعه فرهنگی

صنایع دستی، به عنوان یکی از مهم‌ترین ارکان فرهنگی هر ملت، نقش بسزایی در توسعه و حفظ فرهنگ دارند. این صنایع، الگوهای زیبایی‌شناسی، نمادها و نقوش منحصربه‌فرد فرهنگی را در خود جای داده‌اند. هنرمندان و صنعتگران صنایع دستی با استفاده از تکنیک‌ها و مواد خاص، آثاری را خلق می‌کنند که ارزش تاریخی و هنری زیادی دارند. این آثار، به عنوان بخشی از تاریخ و تمدن هر ملت، نشانه‌هایی از شکوه و عظمت ملت‌هاست.

صنایع دستی در توسعه فرهنگی نقشی برجسته در حفظ هویت فرهنگی دارند. آثار صنایع دستی، نمادهایی از ارزش‌ها و اعتقادات مردم و هویت یک جامعه هستند.

با حفظ و ارتقاء این صنایع، هویت فرهنگی جامعه تقویت می‌شود و فردیت و شخصیت خاصی به هر ملت می‌بخشد. همچنین، این صنایع، فضایی را برای بروز خلاقیت و نوآوری در حوزه فرهنگ فراهم می‌کنند و انگیزه‌ی هنرمندان را برای خلق و تولید آثار جدید فراهم می‌سازند.

صنایع دستی، به عنوان یک رسانه فرهنگی، نقشی مهم در ارتقاء فرهنگ و هنر در جامعه ایفا می‌کنند. این صنایع با تکنیک‌ها، طرح‌ها و مواد خاص خود، آثاری خلق می‌کنند که تنوع و غنای فرهنگی را به تصویر می‌کشند. از طریق نمایش و عرضه این آثار، فرهنگ محلی و ملی ترویج می‌یابد و همچنین بازدیدکنندگان را با تاریخ، هنر و فرهنگ ملت‌های دیگر آشنا می‌کند.

بنابراین، نقش صنایع دستی در توسعه فرهنگی بسیار مهم است و توجه به حمایت و ترویج این صنایع، به منظور حفظ و ارتقاء هنر و فرهنگ جوامع، ضروری است.

3-نقش صنایع دستی در توسعه اقتصادی

صنایع دستی، علاوه بر تأثیر فرهنگی، نقش مهمی در توسعه اقتصادی نیز دارند. این صنایع، به عنوان یک منبع درآمدزایی و اشتغال‌زایی در مناطق روستایی و شهری، نقش مهمی در کاهش بیکاری و فقر دارند.

با حمایت از صنایع دستی، امکان ایجاد کسب و کارهای کوچک و متوسط، توسعه تجارت و صادرات، و افزایش درآمد مردم فراهم می‌شود. صنایع دستی ایران نیز، با برخورداری از تنوع و غنای فرهنگی، می‌تواند در توسعه اقتصادی کشور نقش مهمی ایفا کند.

توسعه صنایع دستی، فرصتی است برای ارتقاء تولید و صادرات. با بهبود کیفیت و طراحی آثار صنایع دستی، می‌توان بازارهای جدید را در داخل و خارج از کشور تسخیر کرد. صنایع دستی ایران، با داشتن تنوع و غنا در طرح‌ها و مواد استفاده شده، قابلیت رقابت با بازارهای جهانی را دارند. افزایش صادرات صنایع دستی، بهبود تراز تجاری کشور را ممکن می‌سازد و منجر به ارزآوری و افزایش درآمد ناشی از صادرات می‌شود.

علاوه بر آن، توسعه صنایع دستی می‌تواند به توسعه گردشگری نیز کمک کند. آثار صنایع دستی ایران، به عنوان هدایای سنتی و یادگاری‌های منحصربه‌فرد، جذابیت زیادی برای گردشگران خارجی دارند. با توجه به اینکه گردشگری یکی از عوامل مهم در توسعه اقتصادی است، حمایت از صنایع دستی و ترویج آنها می‌تواند به رشد صنعت گردشگری کشور کمک کرده و اشتغالزایی در این حوزه را افزایش دهد.

بنابراین، صنایع دستی با ایجاد اشتغال و درآمد، توسعه صادرات و تقویت صنعت گردشگری، نقش بسیار مهمی در توسعه اقتصادی یک کشور ایفا می‌کنند. ارتقاء و حمایت از این صنایع، به عنوان یک راهکار موثر، می‌تواند به رشد و پیشرفت اقتصادی جوامع کمک کند.

4-صنایع دستی در ایران

ایران، به عنوان یکی از کشورهایی که تاریخی بسیار قدیمی و فرهنگی بزرگ دارد، دارای صنایع دستی بسیار متنوعی است. این صنایع شامل دست یافته های سنتی مثل قالیبافی، گلیم‌بافی، گبه‌بافی و همینطور دیگر هنرها مثل کاشی‌کاری، منبت‌کاری، میناکاری، جعبه‌سازی، مس‌کاری، نقاشی روی شیشه، محصولات چزمی ، تندیس و کتیبه می‌شوند.

هر یک از این صنایع دستی، دارای تکنیک‌ها، نقش‌ها و طرح‌های منحصربه‌فردی است که نشان دهنده هنر و ذوق هنرمندان ایرانی است. صنایع دستی ایران، همچنین، در سال‌های اخیر به عنوان یک منبع درآمدزایی و صادراتی برجسته در کشور تلقی می‌شوند.

صنایع دستی در ایران یک تاریخچه بسیار قدیمی و با ارزش دارند. این صنایع نمادهایی از هنر، فرهنگ و هویت ایرانی هستند و با تنوع و غنایش خود، جایگاهی منحصربه‌فرد در صنعت هنر و صنایع دستی جهان دارند. هنرمندان و صنعتگران ایران در طول سالها توانسته‌اند با استفاده از تکنیک‌های خاص و استفاده از مواد مرغوب، آثاری شگفت‌انگیز را خلق کنند که به عنوان نمونه‌های برجسته هنر و صنایع دستی جهانی شناخته می‌شوند..

صنایع دستی ایران با داشتن تاریخچه‌ی غنی و ارزشمند، توجه جامعه بین‌المللی را به خود جلب کرده‌اند. آثار صنایع دستی ایران در نمایشگاه‌ها و رویدادهای بین‌المللی به عنوان نمونه‌های برجسته هنری مورد توجه قرار می‌گیرند. همچنین، صنایع دستی ایران به عنوان یکی از عوامل ترغیب کننده گردشگری، جذابیت زیادی برای گردشگران خارجی دارند و تبلیغ و ترویج این صنایع، توسعه صنعت گردشگری کشور را تسهیل می‌کند.

صنایع دستی ایران با تاریخچه‌ی طولانی، تنوع بی‌نظیر و ارزش فرهنگی و هنری خود، جایگاهی ممتاز در صنعت هنر و صنایع دستی جهان دارند و توسعه و حمایت از این صنایع، به عنوان یک منبع درآمدزایی، حفظ هویت فرهنگی و توسعه اقتصادی کشور اهمیت بالایی دارد.

5-تاثیر خرید صنایع دستی بر کسب و کارهای بومی و محلی

تاثیر خرید صنایع دستی بر کسب و کارهای بومی و محلی  قابل توجه است. خرید انواع صنایع دستی به صورت مستقیم اقتصاد محلی را تقویت می‌کند و از رشد و پیشرفت کسب و کارهای بومی و محلی حمایت می‌کند.از جمله تاثیرات مهم خرید صنایع دستی بر کسب و کارهای بومی و محلی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• اشتغالزایی: خرید صنایع دستی، تقاضای بیشتری برای این محصولات ایجاد می‌کند و در نتیجه باعث افزایش تولید و اشتغال در کارگاه‌ها و واحدهای تولید صنایع دستی می‌شود. این اشتغال‌زایی می‌تواند به ایجاد فرصت‌های شغلی برای جوانان و کارگران محلی کمک کند و به کاهش بیکاری در مناطق روستایی و محروم کمک کند.
• حفظ هنر و فرهنگ محلی: صنایع دستی، ارتباط مستقیمی با هنر و فرهنگ محلی دارند و عناصر فرهنگی و تاریخی جامعه را در خود حمل می‌کنند. با خرید صنایع دستی، فرهنگ و هنر محلی حفظ و توسعه می‌یابد و از فراموشی و فرسودگی نجات می‌یابد.
• توسعه مالی محلی: با خرید صنایع دستی، درآمد به کارگران و صنعتگران محلی می‌رسد. این موضوع باعث تقویت اقتصاد محلی و رونق کسب و کارهای محلی می‌شود و به توسعه اقتصادی منطقه کمک می‌کند.
• حفظ صنایع دستی اصیل: با خرید صنایع دستی اصیل و تقلیدناپذیر، تولید این صنایع حمایت می‌شود و از تبدیل شدن به محصولات صنعتی و بی‌رمز از بین نمی‌روند. این حفظ و توسعه صنایع دستی اصیل، موجب حفظ تنوع فرهنگی و هنری جوامع محلی می‌شود.

بنابراین، خرید صنایع دستی بر کسب و کارهای بومی و محلی تاثیر قابل توجهی دارد و باعث ارتقای اقتصاد محلی، حفظ فرهنگ و هنر محلی و اشتغال‌زایی می‌شود. از این رو، تشویق به خرید و حمایت از صنایع دستی محلی، اهمیت بالایی دارد.

6- وضعیت صنایع دستی مازندران 

استان مازندران در شمال کشور با سواحلی بی‌نظیر و طبیعتی سرسبز از محبوب‌ترین مقاصد سفر به شمار می‌آید و  دیدنی های مازندران آن‌قدر بکر و سحرانگیز هستند که هربار شما را به‌سمت خود می‌کشانند. مازندران از دیرباز یکی از مناطق مسکونی ایران بوده و در تاریخ با نام‌هایی چون تپورستان و طبرستان نیز شناخته می‌شده است. این استان به‌عنوان یک سرزمین دیرین، دارای صنایع دستی مختلفی است که تعداد قابل‌توجهی از آن‌ها تا به امروز باقی مانده‌اند و به‌عنوان محصولات کاربردی و تزئینی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

هنر، فرهنگ و صنعت عناصری هستند که ذات صنایع دستی استان مازندران را به ما نشان می‌دهند. این استان در گذشته جزو پنج استان برتر کشور در زمینه در صنایع دستی بود و تا به امروز ۲۰ رشته‌ صنایع دستی استان نشان ملی گرفته‌اند. مکاری از پژوهشگران صنایع دستی مازندران می‌گوید:

صنایع دستی استان مازندران، روایتگر صنعت و هنر نیاکان و بیانگر هنر و ذوق ساکنان کرانه دریای مازندران است و تجلی‌گاه بخش قابل ملاحظه‌ای از هنر و خلاقیت اقوامی است که با این صنایع سر و کار دارند. صنایع دستی اين استان با توجه به شاخصه‌‌های آن می‌تواند به‌عنوان یک پیام‌رسان مهم از فرهنگ و تمدن ايرانی و اسلامی در سطح جهانی باشد. کاوش‌های باستان‌شناسی در غار کمربند و هوتو در بهشهر و اشيای به دست آمده از آن که متعلق به ۶ هزار سال پيش از ميلاد مسيح است، حکايت از آگاهی مردم آن عصر به فن ريسندگی و تبديل پشم به نخ دارد. همچنين وجود مصنوعات سنگی، سنگ تراشيده‌های مسی، سفالی و مفرغی زرين، نشانه توليد لوازم‌خانگی به دست مردم اين استان در گذشته است.

حصیربافی

کلاه، سبد، زنبیل، زیرانداز و دیگر وسایلی که با حصیر بافته شده‌اند، اولین چیزهایی هستند که در بدو ورود به استان مازندارن توجه گردشگران را به خود جلب می‌کنند و معمولا به‌عنوان سوغات شمال خریداری می‌شوند. هنرمندان مازندرانی این وسایل حصیری را با استفاده از گیاهان خودروی باتلاق‌ها و آب‌بندان‌ها مانند «گاله» و «واش» و به کارگیری چوب، نی و علف‌هایی به نام «وران» و «سازیر» می‌سازند. آن‌ها بعد از اتمام فصل بهار این گیاهان را از آب‌بندان می‌برند و خشک می‌کنند.

حصیربافی یکی از پرطرفدارترین صنایع دستی استان مازندران است که بیشتر در غرب استان، به‌خصوص در شهر رامسر رواج دارد. حصیربافی از آن دسته هنرهای دستی است که آثار آن را می‌توان در تمام شهرهای ایران دید. محصولات حصیربافی در گذشته به‌عنوان لوازم ضروری خانه‌ها مورد استفاده بودند؛ در حالی که امروز بیشتر جنبه دکوری و تزئینی دارند. در استان مازندران کماکان از نوعی حصیر به نام «کوب» به‌عنوان زیرانداز استفاده می‌شود.

صنایع چوبی

شرایط جوی و محیطی و وجود جنگل‌های انبوه در استان مازندران سبب شده است تا از گذشته تا به امروز، اشیای بسیاری از جنس چوب توسط مردم این منطقه ساخته شوند. جعبه جواهرات، صفحه و مهره‌های بازی شطرنج، بازی تخته، قلیان، پیمانه و ظرف شیر، قاشق شربت‌خوری، قندان، مجسمه‌های حیوانات و صندوقچه چوبی تنها گوشه‌ای از صنایع چوبی استان مازندارن هستند که سوغاتی‌های مناسبی نیز به شمار می‌آیند. در ادامه با انواع صنایع چوبی استان مازندران آشنا شوید.

کنده‌کاری روی چوب، منبت، مشبک و برجسته کاری (در ضریح، صندوق مزار، ارسی)

وجود جنگل‌های انبوه در استان مازندران سبب شده است تا از گذشته تا به امروز، اشیای بسیاری از جنس چوب توسط مردم این منطقه ساخته شوند

ذوق و قریحه مازندرانی‌ها در طول زمان منجر به خلق آثار زیبای کنده‌کاری روی چوب، منبت و برجسته کاری شد؛ آثاری که معمولا از چوب درخت‌هایی با سطح صاف و مناسب چون گردو، فوفل، راش انار سرخ، انار زرد و افرا ساخته می‌شدند؛ البته برای کارهای ظریف‌تر از چوب گلابی استفاده می‌کردند.

آثار منبت به شیوه قاب و گره از قرن پنجم تا هفتم هجری قمری، طرح‌های خلاقانه قرن هشتم و نمونه‌های فراوانی از رسم و عناصر هندسی و اشکال نباتی و گل و بته روی منبرهای چوبی، صندوق مزارها، در و پنجره و رحل قرآن نشان از تاریخچه طولانی منبت کاری در استان مازندارن دارند. منبت کاری از اوایل قرن نهم هجری رونق ویژه‌ای یافت و صنعتگران این رشته موفق شدند با به‌کارگیری انواع خطوط، آثار ارزشمندی از جمله درها و پنجره‌های چوبی را خلق کنند؛ آثاری که هم‌اکنون زینت بخش مرقد امامزادگان و بزرگان دینی است.

اورسی یکی از صنایع چوبی جالب توجه ایرانی است. این پنجره  زیبا و خوش نقش و نگار چوبی که نشانه نور و روشنایی است، با استفاده از هنر گره‌سازی و نقوش هندسی سه گوشه و چهار گوشه، ستاره‌های چهار پر و هشت پر و در نهایت شیشه‌های رنگین ساخته و از آن برای تزئین پیشانی و رواق بناها استفاده می‌شود. گره‌سازی به کلاف کردن نوارهای باریک چوب به روش فاق و زبانه یا بریدن آلت‌های چوبی با نقش‌های هندسی گفته می‌شود. شهرستان‌های بابل، ساری، آمل، قائمشهر و چالوس از مراکز مهم ساخت درب و پنجره‌های گره چینی هستند.

مشبک از ترکیب برجسته کاری با منبت به وجود می‌آید. منبت کاران در گذشته با ساخت قالب‌های مشترک در و پنجره به هنر مشبک کاری مشغول بودند. آن‌ها فضای خالی بین گره‌ها (قامه) را با شیشه رنگی پر می‌کردند تا آثار زیبایی از چوب خلق شود.

لاک تراشی

لاک تراشی به هنری گفته می‌شود که در آن، لوازم چوبی با استفاده از تراش دادن ریشه و تنه درختان جنگل، ابزار اولیه کنده‌کاری و برش تولید می‌شوند. افرا، راش، ملج، توسکا، ممرز، شمشاد، نم‌دار و انجیلی از جمله درختانی هستند که چوب آن‌ها برای لاک تراشی مورد استفاده قرار می‌گیرد. لاک تراشی از گذشته در مناطق روستایی و جنگلی رایج بوده است و مردم این مناطق برای ساخت ملزومات زندگی خود از این هنر استفاده می‌کردند. آن‌ها در ساخت لوازم چوبی از تبحر خاصی برخوردار بودند و با استفاده از ریشه و تنه درختان بدون استفاده از ابزار کار امروزی، ظروف چوبی مختلفی مانند جوله، کلز، لاک دانه پاش، قند چوله، تنباکو چوله، قاشق، ملاقه و کترا می‌ساختند.

هنر لاک تراشی مازندران در سال ۲۰۱۲ میلادی موفق به دریافت مهر اصالت یونسکو شد. تبر، تیشه، اره، سوهان، چوبساب، مغار ، اسکنه، رنده، رخ درشت یا دارکن، دله‌گیر و چکش چوبی از جمله لوازم هنر لاک تراشی هستند.

هنر لاک تراشی یکی از صنایع دستی ابتکاری است و شما می‌توانید انواع محصولات آن را به‌عنوان سوغاتی خریداری کنید. ظروفی که با ریشه درختان ساخته می‌شوند، سبک‌تر و در برابر سرما و گرما مقاوم‌تر هستند. این ظروف به‌سادگی ترک برنمی‌دارند و در اثر ضربه نمی‌شکنند؛ به‌طوری که لاک تراشان معتقد هستند که اگر از ظروف لاک تراشی ساخته شده از ریشه درختان به‌خوبی نگهداری شود، عمر مفید آن‌ها بیش از ۱۰۰ سال خواهد بود. در همان زمان لوازم تهیه شده از ساقه درختان از استحکام خوبی برخوردار نبودند و به همین دلیل، لاک تراشان لوازم مورد نیاز خانه را از ریشه زیرین درختان می‌ساختند؛ ریشه‌هایی که از ساقه با شیب ملایمی در خاک نفوذ می‌کنند و طبق دیدگاه آن‌ها کمتر در معرض برف و باران قرار داشتند. در ادامه با انواع ظروف چوبی که در استان مازندارن کاربرد دارند، آشنا شوید.

• لاک (خردخار): لاک، ظرف بزرگی است که دور آن رو به داخل جمع می‌شود و در زبان محلی مازندرانی با نام «خردخار» شناخته می‌شود. از این ظرف در گذشته بیشتر برای خوردن غذا و به‌خصوص «گرماس پلا» استفاده می‌شد.
• قاشق، ملاقه و کفگیر: این وسایل چوبی در زبان محلی با نا‌م‌های «گچه» «پل گیر» و «کترا» شناخته و از ساقه و شاخه درخت شمشاد ساخته می‌شوند. گچه در اندازه کوچک‌تر برای خوردن غذا یا آش استفاده می‌شود و از مهم‌ترین مزیت‌های آن این است که در هنگام خوردن آش یا غذای گرم موجب سوختگی دهان نمی‌شود. کترا شبیه به کچه، اما بزرگ‌تر است و برای هم زدن آش به کار می‌رود.
• دانه پاش: دانه پاش نوعی سینی است که برای پاک کردن برنج و حبوبات به کار می‌رود.
• جوله: جوله یا جاله وسیله‌ای شبیه به پارچ آب است که برای دوشیدن شیر و نگهداری انواع مواد لبنی به کار می‌رود. این پارچ آب با گردن باریک و دهانه‌ای گشاد و در اندازه‌های گوناگون ساخته می‌شود و از جمله نقوش متداول روی بدنه آن می‌توان به نقش مارپیچ، نقش زنجیره‌ای و نقش حلوایی اشاره کرد. «مندر» بزرگترین نوع جوله است که ۱۸ کیلوگرم گنجایش دارد. «جوله کون» نوع دیگری از جوله است که از ریشه درخت افرا تراشیده می‌شود.
• کلز: کلز نوعی ملاقه چوبی است و از آن برای هم زدن و سرد کردن شیر استفاده می‌شود. این وسیله در مناطق مختلف استان با نام‌های مختلفی شناخته می‌شود؛ به‌طور مثال در منطقه رامسر با نام «گیال»، در بخش مرکزی با نام «کلز» یا «کیلز» و در گرگان با نام «کمچه لز». یک نوع دیگر پیمانه شیر دیگر در مناطق جنکلی به نام «منقار» ساخته می‌شود که حدود ۲۰۰ کیلوگرم ظرفیت دارد.
• کیله لاک: این وسیله چوبی به‌عنوان پیمانه کاربرد دارد. هر پیمانه حدود ۶ کیلوگرم «شالی» یا «جو» و حدود۵٫۷ کیلوگرم «گندم» ظرفیت دارد.
• عصا: عصا در زبان محلی به نام «ازدار» شناخته می‌شود. عصا را در مناطق شمالی با چوب درخت آزاد درست می‌کنند.
• قند چوله: وسیله‌ای چوبی برای خرد کردن قند است.
• تنباکو چوله: وسیله‌ای چوبی که به‌عنوان ظرف تنباکو مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• سیرکوب: این وسیله چوبی در اندازه‌های متفاوت ساخته می‌شود و در گذشته به‌جای هاون برای کوبیدن و خرد کردن استفاده می‌شده است.

سفالگری

هنر سفالگری با قدمتی از چند هزار سال قبل از پراکندگی جغرافیایی بالایی برخوردار است و ظروف سفالین کشف شده در غارهای ایران با عمری بیش از هفت هزار سال گواه قدمت این هنر دستی هستند. سفالگری در هر گوشه از ایران دیده می‌شود و مردم مازندران نیز از قدیم مشغول ساخت ظروف سفالی برای خانه‌های خود بودند؛ زیرا خاک رس به‌وفور در این منطقه یافت می‌شود. هنرمندان مازندرانی امروز نیز در کارگاه‌های متعدد با استفاده از هنر خود و گل پخته ظرف‌های زیبایی می‌سازند که در فروشگاه‌های صنایع دستی به فروش می‌رسند.

ابزار سفالگری شامل چرخ، کاردک برای بریدن و سوراخ کردن کار، غربال، سطل، تشت، کوره، ول کارد، نخ، قالب گل زدن می‌شوند. یکی از مراکز ساخت سفال و سفال‌گری، کلاگر در محله جویبار (۱۹ کیلومتری قائم شهر) است و آقای غلامعلی چینی ساز از استادان به نام این منطقه به شمار می‌آید. از دیگر شهرهایی که سفالگری و ساخت ظروف سفالی در آن‌ها رونق دارد، می‌توان به بهنمیر، جویبار، چالوس، تنکابن، برخی از روستاهای بابل، آمل و قائمشهر اشاره کرد.

نمدمالی

نمد مالی در بیشتر مناطق مازندران رونق دارد؛ اما بیشتر در منطقه کجور و روستاهای اطراف رامسر دیده می‌شود

نمدمالی یکی از صنایع دستی قدیمی استان مازندران است. نمد مالی در ایران چند هزار سال قدمت دارد؛ اما تاریخ و مکان پیدایش دقیق آن مشخص نیست. در این هنر دستی، طی فرآیند نمدمالی با استفاده از الیاف پشمی به‌همراه آب محصولاتی چون کلاه، کوله، کلمد، دوش‌نمد و فرش‌های نمدی تولید می‌شوند. جالب است بدانید که نمد را نمی‌بافند و آن را با فشار دست یا پا روی ترکیب الیاف و آب تولید می‌کنند. نمد مالی در بیشتر مناطق مازندران رونق دارد؛ اما بیشتر در منطقه کجور و روستاهای اطراف رامسر دیده می‌شود.

ماده اصلی نمد، پشم گوسفند در رنگ‌های طبیعی مانند سفید و سیاه و قهوه‌ای است و برای نقش‌اندازی آن از پشم‌های رنگ شده شیمیایی استفاده می‌کنند. تهیه نمد بر اساس دو خاصیت پشم است؛ خاصیت جعدیابی و پوسته‌ای شدن. در واقع زمانی که پشم در حرارت مرطوب مجعد می‌شود و الیاف آن درهم می‌روند، پوسته‌ها اجازه نمی‌دهند که الیاف دوباره از هم باز شوند و این به‌هم پیچیدگی، بافت نامنظمی را تولید می‌کند. ساخت یک قطعه نمد یک روز به طول می‌انجامد و معمولا چند نفر روی آن کار می‌کنند.

پارچه بافی

پارچه بافی یکی از شاخه‌های نساجی و از هنرهای دستی قدیمی استان مازندران است که در نقاط مختلف استان انجام می‌شود. هنرمندان پارچه‌باف در گذشته با ریسیدن نخ، پارچه‌های نخی، ابریشمی و پشمی تولید می‌کردند و با آن پارچه‌ها لباس‌های مختلف می‌دوختند. در استان مازندران پارچه‌های نخی، لطیف، خنک و تابستانه با نام «شمد»، پارچه‌های ابریشمی با نام «الیجه» و پارچه‌های پشمی با نام «چوغا» و «باشلق» مشهور هستند. در این منطقه از پارچه‌های ابریشمی برای دوخت کت زنانه، از پارچه‌های پشمی برای دوخت پالتو و از شمد به‌عنوان پتو استفاده می‌شود.

نساجی سنتی شاید امروز کمی عجیب به نظر برسد؛ اما در گذشته زنان و مردان زیادی با هنر و خلاقیت خود، با دست پارچه می‌بافتند؛ پارچه‌هایی که امروز جز صنایع دستی و سوغاتی‌های استان مازندران به شمار می‌آیند. پارچه‌های دستباف در استان مازندران با دستگاه‌های مخصوصی بافته می‌شوند. در ابتدا از دستگاه‌های دووردی و چهاروردی استفاده می‌شد. این دستگاه‌ها به مرور زمان جای خود را به دستگاه‌های ژاکارد دستی، تک فاز و سه فاز دادند. رامیان در استان مازندران یکی از مراکز مهم پارچه‌های ابریشمی محسوب می‌شود.

موج بافی

موج، نام نوعی دستبافته پشمی است که با نام‌های «رختخواب پیچ» و «ایزار» نیز شناخته می‌شود. موج بافی به‌دلیل ارزان بودن مواد اولیه، هنری رایج و پررونق است و در بسیاری از شهرها و روستاهای استان مازندران انجام می‌شود. این دستبافته پشمی نرم، سبک و مستحکم است.

«چادر شب» نیز بافتی شبیه به دستبافته موج دارد و کاربردهای آن‌ها نیز شبیه به هم است. «چادر شب دارایی»، مشهورترین نوع چادر شب ابریشمی است که با رنگ‌های متنوع به‌ویژه طیف‌های مختلف رنگ قرمز، چشم‌ها را به‌سمت خود خیره می‌کند. قدمت چادر شب بافی در استان مازندران و گیلان به حدود دو هزار سال قبل بازمی‌گردد؛ دستبافته‌ای که در گذشته به‌عنوان رو انداز در شب و همچنین بستن لوازم خواب استفاده می‌شد. نمونه‌های اصیل چادر شب مازندران با ابریشم و پشم بافته می‌شدند و رنگرزی آن‌ها به‌صورت کاملا سنتی انجام می‌گرفت. از انواع چادر شب مازندران می‌توان برای روانداز، روکش مبل، جمع کردن لوازم خواب و غیره استفاده کرد.

هنرمندان مازندرانی با استفاده از موج بافی و با پشم و دستگاه بافندگی محصولاتی زیبا از جمله پتو، رختخواب، کرسی، سجاده و پشتی می‌بافند؛ محصولاتی که سوغاتی‌ها و یادگاری‌هایی خوبی به شمار می‌روند. هنر موج بافی بیشتر در منطقه کجور رواج دارد. در این منطقه در کنار بافت این نوع پارچه، سفره‌های ظریف و پرارزش نیز بافته می‌شوند.

جوراب بافی

جوراب بافی یکی از صنایع دستی رایج و بومی استان مازندران به‌خصوص در روستای «صالحان» و روستای آلاشت، از توابع سوادکوه است. برای بافت جوراب در این منطقه از پشم  گرفته شده از گوسفند بدون رنگ آمیزی استفاده می‌شود.

جوراب چکمه‌ای یا گردن بلند و گردن کوتاه با نقوش مختلف از انواع جوراب‌های تولیدی استان به شمار می‌آیند. جوراب بافی در استان مازندران با دستگاه جوراب‌بافی یا با دست انجام می‌شود و شما می‌توانید انواع آن‌ها را در بازارچه‌های سنتی و محلی روستاها و شهرها پیدا کنید. جوراب‌های دست باف برای زمستان پاپوش‌های مناسبی هستند.

جارو بافی

جارو بافی یکی از صنایع دستی کهن و ارزشمند شهر امیرکلا با قدمتی از ۱۰۰ سال قبل است

جارو بافی یکی از صنایع دستی کهن و ارزشمند شهر امیرکلا (با قدمتی از ۱۰۰ سال قبل)، یکی از شهرهای مهم استان مازندران است؛ شهری که میراث‌دار بزرگ‌ترین شعرا و اندیشمندان است و صنایع دستی و سنتی بسیاری دارد. هنرمندان محلی امیرکلا برای بافت جارو که در زبان بومی با نام «سازه» شناخته می‌شود، با ظرافت زیاد و هنرمندانه ساقه‌های جارو را در کنار هم می‌چینند. آن‌ها در قسمت سکان دسته از انواع سیم‌های ظریف استفاده و قسمت تاج جارو را با نخ‌های پلاستیکی در رنگ‌های شاد و متنوع درست می‌کنند؛ رنگ‌هایی که نشات گرفته از روحیه با نشاط مردم این منطقه است.

چنته

چنته یا توبره نوعی کیف دسته‌دار است که مراحل تولید آن به مراحل تولید جاجیم شباهت زیادی دارد. روستای لفور از توابع سوادکوه از مراکز تولید چنته است و به همین دلیل این صنایع دستی را با نام چنته لفور می‌شناسند. در گذشته چوپان‌ها برای حمل وسایل خود از چتنه استفاده می‌کردند و این هنر دستی قدمت زیادی در استان مازندران دارد. چنته با دستگاهی به نام کرک‌چال تولید و در آخر پس از دوردوزی، با گل‌های کاموایی، مهره های تزئینی و خرمهره تزئین می‌شود.

نقوش سنتی گل و گیاه و حیوان، نقوش حیوانی و گاهی نیز اسامی جلاله و ائمه زینت‌بخش چنته‌های مازندرانی هستند؛ نقوشی که معمولا با الیاف ضخیم دوخته می‌شوند. چنته محصولی کاملا کاربردی است و شما می‌توانید طبق سلیقه خود از طرح‌های متعدد، یکی را انتخاب کنید.

صنایع دستباف استان مازندران

گلیم بافی

گلیم بافی از آن دست هنرهای دستی است که در بیشتر شهرهای ایران رونق دارد و استان مازندران نیز از این قضیه مستثنی نیست. گلیم‌های شهرها و روستاهای مختلف ایران را با توجه به نقوش آن‌ها می‌توان تشخیص داد. نقوش گلیم در استان مازندران بیشتر به‌شکل هندسی و الهام گرفته از طبیعت هستند و در بافت آن‌ها اغلب از رنگ‌های تند و شاد مانند قرمز، نارنجی، کرم، سبز و سرمه‌ای استفاده می‌شود. گلیم با دستگاه‌ گلیم بافی بافته می‌شود و با توجه به نوع و طرح آن دستگاه آن نیز تغییر می‌کند. گلیم ساده‌باف، گلیم چرخی‌باف و گلیم سوزنی از انواع دستگاه‌های گلیم بافی هستند.

جاجیم بافی

جاجیم یکی از دست بافته‌های مهم روستاییان استان مازندران است و معمولا از آن به‌عنوان زیرانداز، پشتی، سجاده رختخواب پیچ، مفرش، پتو، وریه کرسی و غیره استفاده می‌شود. هنر جاجیم بافی در بیشتر روستاهای استان مازندران از جمله روستای متکازین از توابع بخش هزار جریب بهشهر (بخش دودانگه شهرستان ساری)، آلاشت سواد کوه، کجور، نوشهر و کلاردشت چالوس رواج دارد.

جاجیم در روستای کوهستانی متکازین توسط زنان بافته می‌شود و مردان تنها در مرحله تهیه پشم نقش دارند. در بافت جاجیم این منطقه پس از بافت حاشیه، نقش‌اندازی آغاز می‌شود؛ به این کار به اصطلاح، «گل» نیز می‌گویند. نقوش مورد استفاده بسیار متنوع هستند و در میان آن‌ها می‌توان به چهار گل، خشتی، پنجه‌ای، گل آفتابگردان و  آفتاب تیره اشاره کرد. حاشیه جاجیم نیز با طرح مثلث دندانه‌دار پر می‌شود.

جاجیم با نخ‌های پشمی یا پنبه‌ای رنگی بافته می‌شود. ابعاد جاجیم مازندران معمولا بین ۲۰ تا ۳۵ سانتی‌متر متغیر است و طول آن‌ها گاهی به ۲۰ تا ۴۰ متر نیز می‌رسد. تولید این دستبافته در روستای آلاشت رونق بیشتری دارد و به همین دلیل، این روستا را به‌عنوان شهر ملی جاجیم انتخاب کرده‌اند. برای بافت جاجیم در ابعاد بزرگ‌تر، دو یا چند عدد جاجیم بافته شده به‌اندازه عرض‌دار موجود را به هم متصل می‌کنند تا یک جاجیم در اندازه دلخواه شکل بگیرد.

قالی‌بافی

قالی کلاردشت به‌دلیل درشت بافت بودن و رج شمارهای ضعیف به قالی خرسک مشهور است

قالی‌بافی یکی از هنرهای کمتر شناخته شده در استان مازندران است و قالی کلاردشت، ناشناخته‌ترین صنایع دستی مازندران به شمار می‌آید. قالی کلاردشت به‌دلیل درشت بافت بودن و رج شمارهای ضعیف به قالی خرسک نیز مشهور است و بیشتر در روستایی به نام مکارود برای صادرات به کشورهای اروپایی بافته می‌شود. طرح‌ها و نقوش این قالی از جمله نقش جنگلی، صندوقی، رودبارکی، مجمه‌ای، گل سینی، عینکی، چخماقی، رسولی، شمله، خرکی، شکری، سیخ کبابی و مزلقان از خلاقیت ذهن قالی‌باف شکل می‌گیرند و به همین علت، قالی کلاردشت یکی از محصولات خاص و منحصربه‌فرد این منطقه است. رنگرزی نمونه‌های اصیل قالی کلاردشت به‌صورت سنتی انجام می‌گیرد.

قالی کلاردشت، طبیعت زیبا و کوهستانی را پیش روی شما می‌گذارد و یکی از سوغاتی‌های نفیس مازندران به حساب می‌آید. نقش «مل چفته» در حاشیه گلیم هرسین دقیقا در حاشیه نقش متن یک قالی قدیمی کلاردشت دیده می‌شود.

رسین گل (طناب رسن)، شاخ نر، چنگ گربه، گل کلوچه، حلوا قجل (یک نوع حلوا که با کره محلی و عسل درست می‌شود)، نقشه گوزن، گنجشک، مسیر کاه گل، شانه هیری، گل ترکمن، گل لاری، گل شاه عباسی، پیل مل یا پول گردن، ماهی گل، گل چخماق، لوله پنجه، پیچ پیچی، پمپال، گل سینی، میش دندان، گل پیاله، پتو گل، کریم خانی، چهارواز، چنار، گل شیدی، پل بز (بز بدون شاخ) و بز چلچله‌ای (بز شاخ‌دار) نیز از جمله گل‌هایی هستند که در متن فرش کلاردشت از آن‌ها استفاده می‌شود.

دیگر صنایع دستی استان مازندران

طراحی سنتی و نگارگری، صحافی و جلد سازی سنتی، صنایع دستی دریایی، عروسک سازی، جاجیمچه بافی، بافت گلیچه، چوقا، سوزن دوزی، رنگرزی و چاپ سنتی، فرآورده‌های پوست و چرم و هنرهای مرتبط با فلز از دیگر صنایع دستی استان مازندران هستند که تولید و عرضه آن‌ها محدود شده است.

روز جهانی صنایع دستی، به عنوان یک رویداد مهم در تقدیر و تجلیل از هنرمندان و صنعتگرانی که با عشق و انگیزه آثار هنری خود را تولید می‌کنند، اهمیت بسزایی دارد. این روز، فرصتی است برای توجه به ارزش‌های فرهنگی و هنری صنایع دستی و نقش آنها در توسعه فرهنگی و اقتصادی جوامع. همچنین، صنایع دستی در کشورمان ایران، با دارا بودن تنوع و غنای فرهنگی، توانایی تأثیرگذاری قابل توجهی در توسعه اقتصادی دارند. لذا، حمایت و توسعه صنایع دستی، از اهمیت بسیاری برخوردار است و باید توجه ویژه‌تری به آن‌ها شود.

زیبایی صنایع دستی را درهمه بخش های زندگی فردی وخانوادگی وشغلی واجتماعی داشته باشیم خرید صنایع دستی بعنوان هدیه به افراد درمناسبت های مختلف یک حرکت ارزشمند درتوسعه فرهنگی صنایع دستی هست.

زیبایی صنایع دستی را درمحل کار واسباب ولوازم اداری و رومیزی همه مدیران وکارکنان شریف دولت درسازمان ها مشاهده کنیم وتزئین کردن اتاق کاری با هنرهای صنایع دستی چقدر زیباست.

زیبایی صنایع دستی را با نام گذاری یکی از خیابان ها یامیادین اصلی شهرها دراستان مازندران داشته باشیم.

زیبایی صنایع دستی را برای سوغات همه گردشگران به استان مازندران نشان بدهیم.

زیبایی صنایع دستی را همزمان با روز جهانی صنایع دستی یعنی20خرداددرنمایشگاه وجشنواره ها بومی ومحلی به نمایش قرار دهیم.

بازدید مسئولان ارشد دولت درمازندران به همراه روحانیون ونمایندگان مجلس ازکارگاههای تولیدی صنایع دستی وهنرمندان شریف این خانواده بزرگ داشته باشیم.

زیبایی صنایع دستی را درتمامی فروشگاه های سوغات ازایران ومازندران مشاهده کنیم.

زیبایی صنایع دستی را درکلاس ها ونشست های علمی وپژوهشی دانشگاهها ومراکزآموزشی عالی درمازندران داشته باشیم.

زیبایی صنایع دستی را درمدارس وبرای دانش آموزان ومعلمان ارزشمند بعنوان وارثان فرهنگ جامعه مشاهده کنیم.

زبیای صنایع دستی را دربانک ها وموسسات مالی بعنوان حامیان این هنر وهنرمندان درمازندران ببینیم.

زیبایی صنایع دستی را درصفحه تلویزیون وپرده سینما ومطبوعات ببینیم.

زیبایی صنایع دستی را درفضای مجازی وشبکه های اینترنتی وسیستم های الکترونیکی مشاهده کنیم.

زیبایی صنایع دستی درروستاها وکوچه ها ومحله های قدیمی حس کنیم.

خلاصه زیبای صنایع دستی را به جامعه ومردم شریف ایران اسلامی با پوشش لباس های محلی هدیه نمائیم.