گفتاردرمانی یا آسیب‌شناسی گفتار و زبان

یکی از ضروری‌ترین نیازهای زندگی روزمره انسان، ارتباط داشتن با دیگران و انتقال خواسته‌ها، علایق، مشکلات و درونگری‌های خود به آنهاست. گفتار را می‌توان نظامی قراردادی دانست که به منظور ارتباط بین انسان‌ها به کار می‌رود و از یک پشتوانة درکی و شناختی (زبان) برخوردار است. هر چند نوشته‌ها، اشارات، نشانه‌ها، حالات چهره و … همگی راه‌های مختلف انتقال اندیشه‌ها و خواسته‌های فرد است، ولی گفتار، اصلی‌ترین وسیله ارتباطی انسان است. امروزه والدین با کسب آگاهی‌های لازم توانسته‌اند با مشکل گفتاری کودک خود آشنا شده و به موقع، راه‌های پیش‌گیری از آن را جست‌وجو و اقدام به درمان کنند. در گذشته علم «گفتاردرمانی»، نقش کم‌رنگی در جامعه داشت و به دلیل سطح آگاهی پایین خانواده‌ها، اغلب کودکان با مشکل گفتاری، بدون درمان می‌ماندند و در دوران نوجوانی و بزرگسالی، با مشکلاتی در زندگی اجتماعی خود مواجه بودند.

از تصوّرات اشتباه و رایج در بین عموم این است که گفتاردرمانی را شاخه‌ای از روان‌شناسی می‌دانند که با صحبت کردن با مردم به اصلاح اختلالات رفتاری می‌پردازد. در صورتی‌که گفتاردرمانی رشته‌ای از علوم توانبخشی است و یکی از زیرشاخه‌های علوم پزشکی، که شامل ارزیابی و درمان اختلالات گفتار، زبان، بلع، صوت و ارتباط است. برخی از شایع‌ترین بیماری‌هایی که نیازمند گفتاردرمانی هستند عبارت‌اند از: فلج مغزی، اُتیسم، شکاف کام و لب، سکته مغزی، کم‌شنوایی، اِم اِس، پارکینسون، عقب‌ماندگی ذهنی و انواع سندرم‌ها که مشکلات گفتار و زبان دارند. دامنة این تخصص گسترده است و دانش‌آموختگان این رشته می‌توانند در بسیاری از مراکز درمانی مانند بیمارستان‌ها، مدارس با نیازهای ویژه و کلینیک‌های توانبخشی خدمت کنند. صبوری و روش صحیح درمان از ویژگی‌های یک گفتاردرمان است. تأسیس رشتة گفتاردرمانی در ایران سابقة زیادی ندارد امّا از آغازِ کار تاکنون توانسته است، بسیاری از بیماران را درمان کند. این رشتة حیاتی و مهم است و دامنة درمان آن از نوزادی تا سالمندی است. در ایران عموماً به نوزادان یا کودکانی که دچار این نوع بیماری هستند بیشتر توجّه می‌شود. اگر فرزندتان دچار یکی از موارد زیر است باید جدّی دانست و به گفتاردرمان مراجعه کنید:

1. اگر نوزاد شیرخوار دارید و در مکیدن و بلعیدن مشکل دارد. 2. در هر سنّی حین جویدن و بلعیدن غذا دچار سرفه‌های مکرر می‌شود. 3. در یک سالگی، صداسازى و قان و قون ندارد. 4. در یک سالگی به صدا کردن اسمش واکنشى نشان نمی‌دهد. 5. در سال دوم زندگى از کلمه براى برقرارى ارتباط استفاده نمی‌کند. 6. دو ساله است امّا جملات دو کلمه‌اى ندارد. 7. سه ساله است امّا جملات سه کلمه‌اى نمی‌گوید. 8. چهار ساله است امّا گفتارش براى دیگران واضح نیست. 9. پنج ساله است امّا در تلفظ بعضى صداها خطا دارد. 10. شش ساله و کلاس اوّل ابتدایی است امّا در یادگیرى حروف الفبا، بخش کردن کلمات و صداکشى مشکل دارد. 11. کلاس دوم است امّا در روان‌خوانى کتاب درسى و جمله‌سازى مشکل دارد. 12. کلاس سوم است امّا در نوشتن انشاء و درك معناى آنچه می‌خواند مشکل دارد. 13. عملیات ریاضى را به خوبى انجام می‌دهد امّا در حل مسئله‌هاى ریاضى مشکل دارد. 14. در هر سنّى که لکنت دارد. 15. در هر سنّى است و تودماغى صحبت مى‌کند. 15. کم‌شنوا است و به این دلیل مشکل گفتارى دارد. 16. به دلیل ضعف یا فلجى اندام‌هاى گفتارى خوب صحبت نمى‌کند. 17. صداى او نسبت به هم‌سنّ و سالانش گرفته است.

اگر در سنین بالاتر موارد زیر وجود دارد نیز باید به گفتاردرمان مراجعه شود:

لکنت داشتن؛ اختلال در تلفظ بعضى از صداها؛ عدم روان‌خوانی مطلب و عدم درك مطلب خوانده شده؛ مشکل در نوشتن کلمه، جمله یا متن پیوسته؛ مشکلات صوتی اعمّ از گرفتگی صدا، وجود صدای زنانه در مردان، وجود صدای مردانه و بم در زنان، تو دماغی صحبت کردن؛ مشکل در صحبت کردن به دلیل آسیب مغزى، سکته مغزى یا آلزایمر؛ پس‌رفت گفتار به دلیل افت شنوایى و مشکل در بلع غذا یا مایعات از مهم‌ترین مواردی است که باید به گفتاردرمان رجوع کرد.

باید اذعان کرد که خدمات گفتاردرمانی، طیف وسیعی از مراجعان را از سنین نوزادی تا دوران بزرگسالی و سالمندی را تحت پوشش قرار می‌دهد. غفلت از درمان این نوع بیماری‌ها عواقب جبران‌ناپذیری را به همراه خواهد داشت. پس با مراجعه به‌هنگام، از به تعویق افتادن این فرآیند درمانی، جلوگیری کنید.

پریسا باوند (کارشناس گفتاردرمان)