کمبود فضای عمومی در شهرهای مازندران؛ چالشی بی‌برنامه

ساری-گروه شهری / یکی از مهم ترین چالش‌های امروز شهرهای مازندران، بی توجهی مدیریت شهری به کمبود فضای عمومی در شهرها است. فضاهای عمومی، فضاهای اجتماعی، فضاهای اشتراکی و فضای سبز از جمله مهم ترین نیازهای شهروندان در شهرها است که امروز در توسعه شهرهای مازندران نادیده گرفته می شود.

در دهه های اخیر شهرهای مازندران، به واسطه برخی تحرکات سیاسی و اجتماعی کوچک شده و به چندین شهر تبدیل شده اند که هرچند تعداد شهرهای مازندران رو به افزایش گذاشته می شود اما سطح رفاه و خدمات عمومی در این شهرها به دلیل کاهش درآمدهای شهری و نبود درآمد پایدار در شهرهای کوچک، با کاهش مواجه شده اند.کوچک شدن شهرها در کنار کاهش درآمد شهرداری ها، نبود برنامه محوری را نیز به دلیل کوچک شدن حیطه مدیریتی و محلی شدن بیش از اندازه روابط اداری و فردی شهرداری ها، با چالش مواجه می کند.

به نظر می رسد، نبود برنامه برای توسعه شهرهای مازندران از بعد اجتماعی و فرهنگی به ویژه توسعه فضاهای عمومی موجب گسیل شهروندان به مناطق روستایی، ساحلی و جنگل ها شده که تبعات زیست محیطی و تخریب طبیعت را به دنبال دارد.

فضاهای عمومی عنصری مهم در شکل‌گیری و تقویت روابط اجتماعی به‌عنوان یک عنصر کلیدی زندگی در شهرها هستند و نقش بسزایی در تقویت روحیه شخصی افراد ایفا می‌کنند.

این فضاها به‌عنوان مکان سوم افراد در اجتماع، خارج از خانه و فضای کار، هستند که فرد در آن زمانی را به خود و تفکرات نزدیک به خود اختصاص می‌دهد.

فضای عمومی یکی از المان‌های مهم و اصلی در شهرهای بزرگ محسوب می‌شود، حتی می‌توان گفت فضاهای عمومی هر شهر آن را منحصربه‌فرد می‌کند. حضور افراد در پارک‌ها، خیابان‌ها و میدان‌های یک شهر به آن سرزندگی می‌بخشد.

تعاملاتی که نه تنها کلید جذابیت این شهرها است، بلکه بخشی ضروری برای انعطاف‌پذیری شهری آن‌ها به شمار می‌رود. مکان‌های این‌چنینی، مکان سوم اشتراکی افراد هستند.

مکان سوم یک مکان عمومی آشنا (خارج از خانه و محل کار) است که در آن یک فرد بر اساس یک علاقه یا فعالیت مشترک به‌طور منظم با افراد آشنا یا غریبه ارتباط برقرار می‌کند، به‌راحتی با دیگران به گفت‌وگو می‌نشیند، افکار و رویاهای خود را با دیگران به اشتراک می‌گذارد و از مصاحبت با آن‌ها لذت می‌برد.

این مکان‌های عمومی میزبان اجتماعات مکرر و غیررسمی مردم است، بیشتر کاربران به آن‌ها وفادار هستند و به‌طور مرتب در آن حضور پیدا می‌کنند.

هرچند همه‌گیری کووید -۱۹ مکان سوم همه را از بین برد و این محیط‌های تجمع عمومی را از یک اصل اساسی جامعه به نگرانی‌های ایمنی و بهداشت عمومی تبدیل کرد، روان‌شناسان معتقدند که مکانی خارج از خانه و محل کار برای رفاه عمومی همه ساکنان جوامع ضروری است.

مکان‌های سوم اغلب فرد را در بهترین حالت خود قرار می‌دهند، چراکه برای چند ساعت وی را از فشارهای وظایف روزمره همیشگی رها می‌کنند و در جمع افراد. قرار می‌دهند که سلایق یا شرایط مشابه با وی دارند.

آن‌ها همچنین مکان امنی را برای فرد فراهم می‌کنند تا هنگام قرار گرفتن در بدترین حالت خود در مواقع نیاز، زمانی که دچار استرس شده یا احساس فرسودگی دارد، به آن مراجعه و در جمع دوستان و جامعه شبیه به خود قرار گیرد یا در صورت نیاز به خلوت و تنهایی، گوشه دنجی برای خود در آن‌ها پیدا کند و ذهن خود را از تمام فکرهای تنش‌زا برهاند.

این فضاهای اجتماعی حامیان اساسی رفاه روانی افراد هستند و به فرد نوعی احساس مالکیت روانشناختی می‌دهد، زیرا زمانی که انسان مکان سومی را پیدا می‌کند که با نیازهای وی مطابقت دارد، احساس نفوذ و هویت پیدا می‌کند. مکان‌های سوم تأثیرگذار امکان ابراز وجود فرد و جامعه را فراهم، از تمرکز حمایت و امکان مشارکت فعال در فضا را ایجاد می‌کند.

در واقع این مکان‌ها تمام مواردی را تقویت می‌کند که یک فرد به‌عنوان بخشی از جامعه به آن نیاز دارد.برنامه‌ریزی شهری می‌تواند با راهکارهایی مانند ایمن‌سازی از طریق طراحی اصولی محیط، فرصت‌های وقوع جرم و در عین حال ترس شهروندان از اعمال مجرمانه را کاهش دهد. تحقیقات نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری برای نورپردازی، منظره‌سازی و ایمن‌سازی ورودی و خروجی در مکان‌های عمومی مانند پارک‌ها، مسیرهای پیاده‌روی و کتابخانه‌ها به‌ویژه با تمرکز بر محله‌هایی که با نبود سرمایه‌گذاری مواجه شده‌اند، می‌تواند خشونت‌ها را کاهش دهد و ایمنی جامعه را بهبود ببخشد.

برای فراهم کردن یک محیط امن، دو مجموعه فرآیند باید انجام شود، اول بهبود محیط شهری با برنامه‌ریزی شهری آگاهانه و سپس حمایت از جمعیت ساکن در مناطق آسیب‌دیده اجتماعی و بهبود امکانات شهری در آن مناطق. استراتژی‌های شهری برای کاهش جرم، متنوع است.

شهرهای مازندران یک ماده و 100 مشکل

ساختمان‌های ناهمگون با فضای شهر، افق‌ کوتاه خیابان‌ها، کمبود فضای پارک خودرو به دلیل وجود ساختمان‌های بدون پارکینگ، افزایش تراکم جمعیت و بلندتر‌شدن سایه سنگین ساختمان‌ها روی مناطق شهری، ازجمله مشکلات شهری در مازندران است که از یک سو سیمای شهرهای این استان را به‌طور کامل تغییر داده و از سوی دیگر چالش‌هایی خدماتی و اجتماعی در سال‌های اخیر ایجاد کرده است.

شهرفروشی، پدیده‌ای منحصر به یک استان نیست و به معضلی سراسری در کشور تبدیل شده است، اما در استان‌هایی مانند مازندران که علاوه بر تقاضای ساکنان برای مسکن، تقاضای مسکن دوم، به‌ویژه برای پایتخت‌نشین‌ها نیز در آن بسیار بالاست، این پدیده و معضل بیشتر به‌چشم می‌خورد؛ حتی آمارهای رسمی مرکز آمار ایران نیز نشان می‌دهد که طی دودهه اخیر تعداد خانه‌های خالی که عمده آنها مسکن دوم هستند در مازندران رشد چشمگیری داشته است.

 شهرهای مازندران و فقر فضای عمومی

مازندران به دلیل فقر فضاهای عمومی با خیابان هایی که صرفا تردد خودروها را تحمل می کنند مواجه است، خودروها و ساختمان ها نقش پررنگی در شهرهای مازندران دارند و محلات دیگر جای کودکان و معاشرت های اهالی نیست.

در سال های اخیر پیاده روها نیز در اشغال مغازه داران و اخیرا کافه داران قرار گرفته است و عدم وجود فضای عمومی به بخش اجتماعی و روابط اجتماعی شهرها ضربه وارد کرده است.

فروش بیش از سطح اشغال بناها و ساختمان ها، تکیه شهرداری ها به ماده 100 حاصل از ساخت و سازهای بی رویه، شهرهای مازندران را به شهرهای سیمانی و بتنی تبدیل کرده است و کمبود فضای سبز و سرانه مطالعه و کتابخوانی در شهرهای مازندران به حداقل رسیده است.

عدم توسعه فضای سبز، بی توجهی به نگه داری و توسعه فضای سبز ایجاد شده، نبود پارک های بزرگ شهری و مکان های تجمعی برای شهروندان از بزرگترین مشکلاتی است که در دهه های اخیر ناشی از مدیریت غیرعلمی بر شهرداری ها و شوراهای اسلامی شهرها حاصل شده است.