مازندران و جنگی نابرابر

بررسی توسعه نامتوازن آبی در گفت‌وگو حرف مازندران با دکترای مهندسی آب؛

گروه اجتماعی؛ پربارشی دیار سبز مازندران همانطور که جمعیت زیادی را در ایام مختلف سال به سمت استان سراریز کرد دردسرها و مختلفی را برای این استان درپی داشت، با این تصور که این استان پرباران است طرح‌های مختلف انتقال آب از مازندران در دستور کار قرار گرفت؛ درحالی‌که این استان هم با مشکلات آبی دست و پنجه نرم می‌کند.

طی سال‌های اخیر تغییرات اقلیمی و همچنین تغییر در پراکنش زمانی و مکانی بارش‌ها ضرورت رعایت مدیریت مصرف را برای همگان اثبات کرد، ولی برخی‌ها چشم طمع به منابع آبی استان دوخته و همچنان خیره مانده‌اند تا جایی که صدای کارشناسان حوزه آب درآمده و به فریادهای بی‌صدا سرمی‌دهند‌.

در این باره، عبداله درزی دکترای مهندسی آب و دانشیار گروه مهندسی آب دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری و مدیرعامل موسسه مردم‌نهاد احیاگران زیست‌محیطی کشاورزی مازندران در گفت‌وگو با حرف مازندران اظهار می‌کند: در دهه‌های اخیر، دولت‌ها با تاکید بیش از حد بر خودکفایی و امنیت غذایی، سیاست‌های ناپایداری را در عرصه‌های مختلف در پیش گرفتند و تقریبا به توسعه پایدار متعهد نبودند.

وی اضافه می‌کند: در این راستا، فعالیت‌های عمرانی متنوعی از جمله احداث سدهای مخزنی بزرگ، شیرین‌سازی آب‌های شور، انتقال آب از دریا و سرشاخه‌های رودخانه‌ها، توسعه شبکه‌های آبیاری، زهکشی و توسعه شبکه‌های آب‌رسانی شهری و روستایی با هدف افزایش عرضه منابع آب برای تامین نیازهای روزافزون جامعه انجام شده است.

*پایداری سرزمین در معرض خطر است

درزی تصریح می‌کند: باوجود همه این تلاش‌ها، بازخوردها نه تنها مثبت نبود بلکه پایداری سرزمین را در معرض خطر جدی قرار داده است، عوامل اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فنی متعددی در این ناپایداری سهیم هستند که با ارتباط مستقیمی با عدم توجه به مدیریت مصرف منابع دارند.

این دکترای مهندسی آب، خاطرنشان می‌کند:
این مهم اگرچه به‌طور جزیی در فرایند قانون‌گذاری و برخی برنامه‌ها و اسناد بالادستی مورد توجه قرار گرفته است ولی به هیچ عنوان نظر مجریان را به خود جلب نکرد چرا که انجام آن به فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی نیاز دارد که جذابیت اقتصادی آن‌ها برای سوداگران محیط‌زیست و منابع طبیعی قابل مقایسه با فعالیت‌های سازه‌ای نیست.

*انتقال آب خزر به سمنان تهدیدی جدی است

وی عنوان می‌کند: یکی از استان‌های کشور که به یکی از مهم‌ترین قربانیان این قبیل برنامه‌های توسعه نامتوازن تبدیل شده است، استان مازندران در شمال کشور ایران با وسعتی معادل ۴/۲۳۷۵۶ کیلومترمربع است که حدود ۴۵/۱ درصد از مساحت کشور را در بردارد، باوجود فشارهای مختلف از نظر برنامه‌های توسعه، این استان همچنان نقشی اساسی در تولید محصولات اساسی زراعی و باغی و تامین امنیت غذایی کشور دارد. با این وجود، پایداری این استان از جنبه‌های مختلف در معرض خطر قرار گرفته است.

درزی اعلام می‌کند: طرح انتقال آب از دریای خزر به سمنان به‌همراه طرح‌های متعدد در حال بهره‌برداری، در حال اجرا و در دست بررسی انتقال آب از سرشاخه‌های رودخانه‌های مازندران به استان‌های هم‌جوار به‌ویژه سمنان و تهران اولین تهدید جدی و مخرب است.

*هدف از انتقال آب تامین خواسته‌های اقتصادی دلالان است

دانشیار گروه مهندسی آب دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری ادامه می‌دهد: قطعا پروژه‌های انتقال آب عجیب و غریب که همگی در تاریخ ثبت خواهند شد، تعریف پروژه‌هایی همچون انتقال حدود ۷ میلیون متر مکعب از سرشاخه تجن یا حدود ۲۰۰ میلیون مترمکعب از دریای خزر به استان سمنان، جدای از صرف هزاران میلیارد تومان از بیت‌المال و چندین برابر آن هزینه زیست‌محیطی، قطعا هدفی جز تامین خواسته‌های اقتصادی دلالان آب و نابودی استان مازندران نخواهد داشت چرا که بیشتر از این مقدار آب را می‌توان از طریق صرفه‌جویی در صنعت و جلوگیری از توسعه کشاورزی کم‌بازده و پرهزینه در کویر سمنان تامین کرد.

وی با بیان اینکه ریشه دومین مساله تهدید‌کننده پایداری مازندران در داخل استان است، می‌گوید: تفکیک بی‌ضابطه و تغییر گسترده کاربری اراضی در ارتفاعات و مناطق جنگلی و مرتعی استان به‌همراه هجوم بی‌سابقه دلالان زمین‌خواری و ساخت و سازهای فراوان، چالشی است که اثرات آن در سال‌های آتی، بیش از پیش نمایان خواهد شد.

• عواقب توسعه نامتوازن آبی

درزی اضافه می‌کند: برای پاسخگویی به نیازهای کاذب به منابع اساسی همچون آب که نتیجه این توسعه نامتوازن هستند، پروژه‌های آب‌رسانی متعددی در ارتفاعات استان تعریف شده است که همانند پروژه‌های انتقال آب از سرشاخه‌ها، چشمه‌ها که تامین‌کننده جریان دائمی رودخانه‌ها هستند را در منشا، کنترل و از طریق خطوط لوله به سمت آبادی‌ها هدایت می‌کنند.

مدیرعامل موسسه مردم‌نهاد احیاگران زیست‌محیطی کشاورزی مازندران اظهار می‌کند: جالب‌تر آنکه وزارت نیرو همچنان برنامه‌های زیادی برای احداث سد در پایین دست همین چشمه‌ها و جمع‌آوری اندک آب رها شده دارد، البته سرنوشت سدهای این‌چنینی احتمالا شبیه خشک شدن سد فریم در منطقه دودانگه ساری خواهد شد که هدف آن فقط اشتغال تعدادی مشاور و پیمانکار بود.

وی بیان می‌کند: همچنین فرصت قانونی ایجاد شده ذیل ماده ۳۱ قانون برنامه پنج ساله ششم توسعه مبنی بر افزایش تولید محصولات راهبردی و تبدیل ۵۰۹ هزار هکتار از اراضی شیب‌دار به باغات و تخصیص اعتبار قانونی از سوی نهادهای متولی برای آب‌رسانی و تسهیل امور، سرعت تغییر کاربری اراضی شیب‌دار را افزایش داده است.

*عدم آگاهی کافی مدیران از مشکلات زیست‌محیطی

درزی خاطرنشان می‌کند: در حال حاضر، قانونی شدن این تغییر کاربری و مدیریتی نه تنها اشتیاق کشاورزان واقعی را افزایش داده است بلکه سبب شد افرادی که شغل اصلی آن‌ها کشاورزی نیست نیز به طور جدی وارد این عرصه شوند و با استفاده از خلاهای قانونی موجود، اقدام به احداث باغ در مناطق مختلف کنند که ماحصل آن، مصرف بیشتر آب در منشا و تهدید پایداری زندگی و تولید در پایین‌دست است.

مدیرعامل موسسه مردم‌نهاد احیاگران زیست‌محیطی کشاورزی مازندران تاکید می‌کند: مساله بسیار مهم‌تر در روند تشدیدشونده ناپایداری استان که به‌نوعی منشا و مادر همه مسائل است، عدم آگاهی کافی مدیران از مشکلات زیست‌محیطی و عدم توجه آن‌ها به ریشه ناپایداری‌ها است.

وی عنوان می‌کند: در جهان شکننده امروز، نگاه علمی به مسائل و ترجیح جنبه‌های نرم‌افزاری بر مدیریت سازه‌ای با مشارکت ذینفعان از اساسی‌ترین اصول پایدارسازی سیستم‌ها است و تقویت ارتباط مدیریت کلان استان به‌ویژه در عرصه آب و خاک با بهره‌برداران، عموم جامعه، سمن‌ها و محیط‌های علمی لازمه شناخت مشکلات و دستیابی به راهکارهای غلبه بر آن‌ها است که امید است محقق شود.  

گفتنی است؛ پیش از این هم در ارتباط با مشکلات آبی و عوارض جبران‌ناپذیر انتقال طرح‌های آب از استان مازندران به مناطق مرکزی کشوری هشدارهای لازم داده شد که بهتر است به‌جای درنظر گرفتن مصلحت‌های منطقه‌ای با واقعیت روبرو شویم.