نبض نامنظم مراتع

زهرا اشکیود:  مرتع زمینی است اعم از کوه و دامنه و یا ارضی مسطح که در فصل چرا دارای پوششی از نباتات علوفه‌اي خودرو بوده و با توجه به سابقه چرا عرفاَ مرتع شناخته مي‌شود.به ‌منظور افزایش تولید علوفه غیر مرتعی در سطح استان و کاهش فشار به مراتع در فصول غیر چرایی، حدود 110 هکتار از اراضی دیمزار کم بازده و مستثنیات اشخاص علوفه کاری گردید.از اثرات این پروژه علاوه بر تولید علوفه می‌توان به  افزایش حاصلخیزی خاک، کاهش فرسایش خاک و تولید آب و همچنین افزایش توان اقتصادی بهره‌برداران اشاره کرد. .با انجام این عملیات پیش‌بینی می‌شود که سالانه 200 تن علوفه خوش‌خوراک برای دام‌ها در استان تولید شود.که می‌تواند در جبران کمبود علوفه در فصل غیر چرایی به‌خصوص در مراتع بالادست استان مؤثر باشد.

عضو هیات علمی و دانشیار گروه مرتعداری و مدیر گروه مرتعداری دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری در گف و گو با حرف، گفت: امروزه سهم منابع طبیعی خصوصا مراتع بعنوان بستر کشاورزی و توسعه پایدار کشور در جلوگیری از سیل‌های ویرانگر، تامین آب شرب، جلوگیری از طوفان‌های خاک و شن‌های روان و ایجاد محیط زیست سالم را کسی نمی‌تواند انکار کند.

قدرت اله حیدری افزود: مراتع ایران با 86  میلیون هکتار حدود 52 درصد از مساحت کشور را به خود اختصاص داده است.

وی تصریح کرد: تنوع اقلیمی  و نواحی رویشی متفاوت در این عرصه پهناور باعث شد تا شاهد حضور هشت هزار گونه گیاهی در عرصه‌های مراتع ایران باشیم.

عضو هیئت علمی مرتعداری دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، اشاره کرد: این فلور غنی و با ارزش یکی از مواهب طبیعی است که در حفظ خاک، تولید و ذخیره آب، حفظ ذخایر ژنتیکی و تنوع زیستی، کنترل آفات و بیماری‌ها، زیستگاه حیات وحش، تولید گیاهان دارویی، صنعتی و علوفه‌ای نقش بسیار بالایی دارد.

وی بیان کرد: متاسفانه در این سال‌ها مداخلات مستقیم و غیر مستقیم انسان  باعث گردید تا بجای حفاظت از این سرمایه ملی در اکثر عرصه‌های مرتعی کشور خصوصا مراتع ییلاقی بعنوان بهترین رویشگاها، با دو مشکل عمده مواجه شویم، یکی افزایش آزمندی در جوامع روستایی و شهری در تخريب و تغییر کاربری مراتع و دیگری رقابت در بهره‌برداري و بي نظمي در چراي دام در حریم روستاها و محدوده‌ها یا سامان‌های عرفي است که این نوع نگاه‌ها  به مراتع برنامه‌ریزی و نظارت دستگاه‌هاي دولتي در حفظ، اصلاح، احیا و بهره‌برداری متوازن و معقول از منابع با ارزش را با چالش مواجه می‌کند.

علوفه کاری در مراتع

حیدری گفت: در مرتع نمی‌توانیم مانند زراعت محصولات کشاورزی مسقیما یک گیاه علوفه‌ای را با شخم و شیار کشت کنیم زیرا عملیات آماده کردن زمین برای بذر کاری، نباید بانک بذر گیاهان موجود در خاک مراتع را از بین ببرد و نیز بدلیل دامنه‌ها و شیب‌های تند، تپه ماهوری بودن عرصه‌ها و همچنین گستردگی سطح مراتع امکان استفاده از ماشین آلات کشاورزی در این عرصه‌ها وجود ندارد.

وی تصریح کرد: بیش از 70 درصد مراتع کشور با محدوده‌های عرفی مشخص دارای طرح‌های مرتعداری هستند و پیش‌بینی عملیات‌های فنی اصلاح و احیا یا مرتعکاری در دوره اجرا بر اساس کتابچه طرح مشخص می‌گردد. عضو هیئت علمی مرتعداری دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، افزود: معمولا در این طرح‌ها سعی بر این است تا اجرای صحیح ضوابط اصلاح و احیای مرتع با توجه به شرایط اکولوژیکی و ساختار اقتصادی اجتماعی هر منطقه متفاوت باشد.

وی اشاره کرد: اگر گیاهان  مرغوب و چند ساله بعلت بهره برداری مستمر و فشار چرای دام به حدی کاهش پیدا کنند که انتظار تجدید حیات و احیای طبیعی با اعمال روش های مدیریتی مانند رعایت فصل چرا، رعایت تعداد و نحوه پراکنش دام  وجود نداشته باشد با استفاده از گونه‌های علوفه‌ای سازگار در خاک های خوب که رطوبت کافی دارند با بذر کاری اقدام به علوفه کاری می‌کنیم.

گیاهانی را که می‌توان در مراتع کشت کرد   

مدیرگروه مرتعداری دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، یادآور شد: نمی‌توان هر گیاهی را در مراتع کشت کرد بسته به شرایط اکولوژیکی و قابلیت خاک در هر منطقه رویشی باید  نسبت به شناخت پوشش گیاهی خصوصا گونه‌های کلید در دستور کار کارشناسان قرا گیرد.

وی تصریح کرد: از بین گونه‌های مرتعی توسعه و تقویت گونه‌های بومی بدلیل پتانسیل سازگاری محیطی می‌تواند برای اصلاح، احیا و توسعه مراتع مورد استفاده قرار گیرد.

تأثیر علوفه‌کاری بر فرسایش و حاصلخیزی خاک

حیدری بیان کرد: مراتع بیشترین سهم را در دریافت باران دارند و پوشش گیاهی عامل بسیار مهم در جلوگیری از فرسایش و جابجایی خاک است.

وی گفت: 90 درصد ریشه گیاهان مرتعی تا عمق 10 تا 15 سانتی متری خاک قراردارند به همین دلیل بهترین آبخیزدار یک مرتع با پوشش گیاهی مناسب است که می‌تواند با ریشه‌های افشان و گسترده هم خاک را حفظ و هم باعث تقویت مواد آلی و حاصلخیزی خاک شود.

 تاثیر علوفه‌کاری در کاهش فشار دام

عضو هیئت علمی مرتعداری دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری افزایش پوشش گیاهی را موجب کاهش فشار دام بر مراتع دانست و یادآور شد: در گذشته بین جمعیت انسانی، منابع علوفه ای و تعداد دام در مراتع تعادلی برقرار بود بنظر این تعادل با رشد جمعیت و همچنین بدلیل کاهش منزلت اجتماعی شغل شبانی یا دامداری دستخوش تغییر شد.

وی ادامه داد: در شرایط مطلوب پوشش گیاهی مراتع و دام لازم و ملزوم هم هستند برای مثال بسیاری از گیاهان از جمله گیاهان خانواده گندم که عمده  علوفه‌ای مراتع را تشکیل می‌دهند با چرای دام مجددا پنجه‌ها و ساقه‌های جدیدی را تولید می‌کند ویا با رفت و آمد روزانه و لگدکوبی دام در مرتع باعث به زیر خاک رفتن بذور بسیاری از گیاهان می‌شود.

نوع گیاه علوفه‌ای مناسب برای مراتع

حیدری عنوان کرد: نوع گیاهان علوفه‌ای برای کاشت در مراتع براساس مناطق رویشی و میزان بارندگی تعیین می‌شود بنابراین گیاهان علوفه‌ای باید مورد استفاده قرار گیرند که بعد کاشت و اسقرار علاوه بر حفظ خاک در مقابل فرسایش، مقاومت به چرای زیاد، قابلیت تولید علوفه و امکان زادآوری طبیعی را داشته باشند. وی تصریح کرد: در حال حاضر بیشتر گیاهان علوفه‌ای در مراتع ییلاقی مربوط به خانواده گندمیان و بقولات می‌باشد.

هزینه 121 میلیون تومانی برای کشت علوفه

رئیس اداره مراتع استان مازندران نیز در گفت و گو با حرف، گفت: برای کشت علوفه در هر هکتار حدود یک میلیون و صد هزار تومان هزینه شد که برای انجام این پروژه از محل اعتبارات سال 98 صندوق توسعه ملی و اعتبارات استانی بهبود و اصلاح مراتع حدود یک 121 میلیون تومان در مجموع هزینه گردیده است .

نعمت الله کوهستانی با بیان اینکه گونه های کشت شده یونجه و اسپرس بود، افزود: مراتع به دلیل کشت گندم و جو در طی چندین سال کشت موجب کاهش حاصخیزی ‌شد و از آنجایی که یونجه و اسپرس از خانواده لگوم است حاصلخیزی خاک را افزایش می‌دهد.

وی تصریح کرد: این کشت‌ها علوفه دام را در فصل غیر چرا همچون زمستان را تامین می‌کند و علاوه بر آن فشار به مراتع کمتر می‌شود و نیز فرسایش خاک کم و نفوذ آب و آب‌زیرزمینی افزایش می‌یابد.

رئیس اداره مراتع استان مازندران، گفت: در مناطق نور، آمل، سوادکوه، ساری و بهشهر علوفه‌کاری شد که در مجموع 110 هکتار است.

.