نگاهی به اقدامات بعد از بحران سیل؛ مدیریت پساسیل؛ از دغدغه‌های مردمی تا اقدامات دولتی

گروه اجتماعی: اثرات سیل یکی از مهم‌ترین بلایا در جهان است. بیش از نیمی از خسارات سیل در قاره آسیا رخ می‌دهد. علل سیل ناشی از عوامل طبیعی مانند باران های شدید و جزر و مد بالا و غیره و عوامل انسانی مانند مسدود کردن کانال یا تشدید کانال‌های زهکشی، استفاده از زمین نامناسب و غیره می‌باشد. همان‌طور که در نوروز 98 رخ داد، سیل‌ها ضرر زیان و خساراتی را در زندگی به بار می‌آورند. افزایش جمعیت ناشی از گسترش شهرنشینی، مناطقی نفوذپذیر را در برابر سیل‌های شدید به وجود آورده است. به‌منظور پیشگیری از وقوع سیل و یا کاهش احتمال وقوع آن می توان از طریق اقدامات ساختاری کنترل سیلاب مانند احداث سد و یا اقدامات غیر سازه‌ای مانند پیش‌بینی و هشدار سیل، خطر سیل و مدیریت ریسک، مشارکت عمومی و غیره اقدام کرد.

مدیریت پیشگیرانه

مدیرعامل آب منطقه‌ای مازندران و رئیس کارگروه سیل و مخاطرات دریایی مازندران با اشاره به نقش این کارگروه در تصمیم‌گیری برای مدیریت بحران سیل و قدردانی از اقدامات خوب دستگاه‌ها در مدیریت سیلاب اسفندماه و فروردین‌ماه گذشته گفت: تنوع خسارت سیل در استان زیاد اما با توجه به ظرفیت بالای استان، تلاش شد تا مشکلات در استان حل‌وفصل شود چراکه وقوع سیلاب مصادف با ورود گردشگران به استان بوده و دستگاه‌ها و مردم تلاش کردند تا مشکلات را با بهره‌گیری از ظرفیت استانی برطرف کنند. به همین لحاظ مانند برخی از استان‌ها سیل مازندران در سطح ملی برجسته دیده نشد.

 محمدابراهیم یخکشی افزود: رویکرد ما در مدیریت سیلاب اقدامات پیشگیرانه است، لذا با توجه به‌احتمال وقوع سیلاب پاییزه هریک از دستگاه‌ها آمادگی لازم را برای وقوع سیلاب داشته باشند. انتظار داریم پاک‌سازی دهنه پل‌ها در پایین‌دست و بالادست انجام گیرد، بانک اطلاعاتی ماشین‌آلات و تجهیزات کمک‌رسانی تکمیل شود، تخلیه سرشاخه گیر ها و تکمیل پروژه‌های نیمه‌تمام نیز سرعت یابد، درختان مسیر رودخانه نیز که مانع جریان سیل می‌شوند پاک‌سازی شوند، پوشش مخابراتی در مناطق کم برخوردار تقویت شود، خطوط لوله آب، گاز، نفت و خطوط انتقال برق در مناطق آسیب‌پذیر بازمهندسی گردند، به عملیات لایروبی و ساماندهی رودخانه‌ها سرعت بخشیم، زهکش‌های مسدود شده در محدوده شهرها، روستاها و اراضی کشاورزی بازگشایی شوند، بیمه هم نیز چتر حمایتی خود را در این بخش گسترش بیشتری دهد.

نقش مردم در مدیریت سیلاب

مدیرعامل آب منطقه‌ای مازندران نقش مردم را در مدیریت سیلاب به‌ویژه در بخش پیشگیری، مقابله و مشارکت مالی مهم برشمرد و گفت: واقعیت موضوع این است که مردم همیشه در مدیریت سیلاب قبل از دستگاه‌ها درصحنه حضور دارند و انصافاً در همین سیلاب گذشته اقدامات خیلی خوبی انجام داده‌اند و کار ما دستگاه‌ها بیشتر سرعت بخشیدن و تسهیل در اقدامات مدیریت سیلاب بوده و من معتقدم به لحاظ اجتماعی، بسترهای مشارکت زیادی به‌ویژه در روستاها برای مدیریت سیلاب وجود دارد و افراد به لحاظ قرابت و خویشاوندی در شرایط بحران به یکدیگر کمک می‌کنند و این پشتوانه خیلی خوبی است که می‌توان بر روی آن برنامه‌ریزی نمود.

وی در پایان با تأکید بر ضرورت تبادل تجربیات و درس آموخته‌ها از سیل گذشته، هفته بلایای طبیعی را فرصت خوبی برای ارائه عملکرد و تجربیات استان در بخش مدیریت سیلاب برشمرد و گفت: با برگزاری یک نمایشگاه و جلسه هم‌اندیشی مناسب که با مشارکت جوامع محلی صورت می‌گیرد، این تجربیات ذی‌قیمت، مستند و مبادله می‌شود.

در این جلسه نمایندگان دستگاه‌ها ازجمله راه، بندر نوشهر، منابع طبیعی غرب استان، مخابرات، صنعت معدن و تجارت، بنیاد مسکن، توزیع برق مازندران و غرب استان، شرکت گاز، آب و فاضلاب روستایی، محیط‌زیست و آب منطقه‌ای ضمن ارائه گزارشی از اقدامات دستگاه‌های خود پیشنهادانی را در زمینه بهره‌گیری از مشارکت مردم در مدیریت سیلاب ارائه نمودند.

اقدامات غیرمهندسی پس از سیل ممنوع!

عضو هیئت‌علمی گروه کشاورزی دانشگاه پیام نور مازندران اما در اظهارنظری گفته: اقدامات غیرمهندسی پس از سیل به بهانه رضایت افکار عمومی است.

بابک مؤمنی در گفت وگو با ایسنا، در مورد مسئله سیل و پیشگیری از آن در سطح استان، اظهار کرد: موضوع سیل و مدیریت آن  پیش از آنکه به اقدامات و حل مشکلات سیل‌زدگان و نقاط سیل‌زده ختم شود به مدیریت سیل قبل از حادثه و اقدامات مدیریتی و مهندسی سیل و همچنین علم مدیریت سیلاب برمی‌گردد.

 وی با اشاره به اینکه دچار فراموشی نسبت به پدیده سیل شده‌ایم، تصریح کرد: شیوه محاسباتی غلط، شرایط جدید ‌و به‌هم‌ریختگی وضعیت طبیعی طبیعت، تغییر اقلیم به وجود آورده است  و در این میان پدیده سیل به دست فراموشی سپرده‌شده و گمان می‌کنیم که وقوع سیل برای بار چندم دور از انتظار است.

عضو هیئت‌علمی گروه کشاورزی دانشگاه پیام نور ساری با بیان اینکه پدیده سیل مقوله‌ای دور از انتظار نیست، گفت: فکر این مهم که سیل پدیده‌ای نادر و ممکن است تا ۱۰۰ سال آینده نیز رخ ندهد، فریبی بیش نیست چراکه شرایط تغییر کرده و شاهد سیل در استان‌های هم‌جوار  و مازندران بوده‌ایم، همچنین در کمتر از ۲۰ سال دو سیل سهمگین آق‌قلا را با مشکل مواجه کرده است.

وی با طرح این سؤال که برنامه‌ریزی کلان در راستای مدیریت سیل چیست، افزود: برخوردی که با موضوع پیامدهای سیل داشتیم نیازمند دقت نظر جدی است و اینکه اقدامات انجام‌شده خیلی شفاف نبوده و اصلاحات در وضعیت شرایط مهندسی شهری و روستایی ما اتفاق افتاد.

عضو هیئت‌علمی گروه کشاورزی دانشگاه  پیام نور ساری ادامه داد: سیل در مازندران یک پدیده غیرمتعارف نیست  و در این راستا اقدامات اصلاحی انجام‌شده به لحاظ مهندسی دقیق نبوده و یا صرفاً تسکینی برای مردم بوده است.

مؤمنی با اشاره به اصلاح سر دهنه‌های کشاورزی پس از تخریب سیل یادآور شد : اقدامات عمرانی که انجام می‌دهیم کافی نبوده، به‌طوری‌که در سر دهنه‌های زراعی در سوادکوه، میاندرود، ساری و قائم‌شهر، تخریب شد و اگر  روش‌های مناسب مدیریت آب بندان‌ها را نداشتیم نظام تنظیم آب به‌هم‌ریخته و حتی ممکن بود با خطر چالش کم‌آبی در مازندران مواجه شویم.

وی تصریح کرد: آیا به مسئله ساختگاه این سازه‌های توجه می‌شود یا خیر، به‌طوری‌که در همان محل که سازه‌ها درگذشته ساخته‌شده و توسط سیل تخریب شد، بازسازی در حال انجام است و باید گفت شاید  این امر  تنها برای رضایت افکار عمومی است به‌طوری‌که وقتی میدانیم این سازه در مسیر سیل قرار دارد و ساخت مجدد آن در همان نقطه چه معنایی می‌تواند داشته باشد.

عضو هیئت‌علمی گروه کشاورزی دانشگاه پیام نور ساری بیان کرد: با تغییر جانمایی سازه‌ها می‌توان خطر تخریب آن‌ها در سیل‌های بعدی را کاهش داد و این موضوع اساسی و جدی است، به‌طوری‌که تغییر شکل و ظرفیت آب‌گذاری در پل‌ها امری ضروری است و باید در نظر گرفته شود.

مؤمنی با تأکید بر اینکه در ساخت سازه‌های زراعی نباید مهندسی را فدای افکار عمومی کرد، ادامه داد: در ساخت سازه‌های مقاوم‌تر در مکان‌های بسیار ضروری که امکان جایگزینی آن وجود ندارد باید در دستور کار قرار گیرد تا خسارت احتمالی به حداقل کاهش یابد؛ درهرصورت باید گفت نگرش غیر مهندسی نگران‌کننده است.

وی در مورد مدیریت رودخانه‌های اصلی استان نیز خاطرنشان کرد: آب منطقه‌ای استان مطالعات رودخانه‌ها را در دستور کار قرار دارد و آزادسازی حریم رودخانه‌ها را به‌صورت جدی پیگیر است و از این به بعد از ساخت‌وساز در  حریم رودخانه‌ها جلوگیری می‌کنند.