مشارکت مردمی، کلیدواژه حفاظت از محیط زیست

سال ۱۳۷۸ وقتی هنوز محیط زیست و حفاظت از آن در کشور همه گیر نشده بود، پانزده شکارچی کرمانی به قصد شکار به دل طبیعت زدند و آنرا خالی از حیات وحش دیدند و نگران شدند. خشکسالی و شکار بی رویه دشت‌ها را خالی از قوچ و میش کرده بود.
به گزارش حرف، تصور خالی شدن عرصه‌های طبیعی از حیات وحش، آنچه شکارچیان در ادبیاتشان شکار می‌خوانند، لرزه‌ بر اندام این پانزده شکارچی انداخت. شکارچی‌ها دور هم جمع شدند تا راه چاره‌ای بیابند؛ هیچکس به اندازه آنها چم و خم این طبیعت را نمی‌شناخت نمی‌توانست درک کند که با از میان رفتن حیات وحش منطقه امید حیات هم از دلها رخت خواهد بست.
جرقه‌ای در ذهنشان روشن می‌شود، منطقه منصورآباد بهترین گزینه برای اجرای طرحی بود که در ذهن داشتند، یک سازمان مردم نهاد محیط زیستی با نام «دوستداران طبیعت رفسنجان» ثبت کردند و به سازمان محیط زیست پیشنهاد ایجاد منطقه شکار ممنوع را دادند.با دستور رئیس وقت سازمان محیط زیست (فاطمه جوادی) پیگیری این پرونده آغاز و پس از یکسال موافقت همه این نهادها اخذ شد.آبان‌ماه 1388 همزمان با شروع فصل پروانه شکار پرنده منطقه منصورآباد به‌عنوان منطقه شکار ممنوع اعلام شد و تابلوهای شکار ممنوع در اطراف این منطقه که توسط مأمورین اداره کل محیط زیست، نقشه برداری و مورد تأیید اولیه قرار گرفته بود، نصب شد و حفاظت و آب و علوفه رسانی در منطقه توسط گروه ادامه یافت.
*افزایش جمعیت حدود ۴۰ راسی قوچ و میش به حدود ۱۰۰۰ راس
فرزاد مهدوی رییس هیات مدیره گروه دوستداران طبیعت رفسنجان در جریان بازدید خبرنگاران از منطقه منصور آباد می‌گوید: روزهای اولی که تصمیم به حفاظت از منطقه گرفتیم و اسلحه‌ها را زمین گذاشتیم، گشت‌زنی‌هایمان آغاز شد اما اصلاٌ حیات وحشی در منطقه نمی‌دیدیم تا اینکه سرانجام پس از هشت روز، تعدادی قوچ ومیش مشاهده کردیم. غم انگیز بود،‌ در منطقه ۱۲۶ هزار هکتاری، تنها حدود ۳۰ تا ۴۰ راس قوچ و میش وجود داشت. شروع به ساختن چند آبشخور در منطقه کردیم تا خشکسالی‌های منطقه را کمی برای حیات وحش جبران کنند.حالا وقت این است که ۱۵ شکارچی متعهد شوند تا زمان بهبود حال حیات وحش منطقه دست به شکار نزنند.
*«قُرق» همان شکارگاه اختصاصی است؟
عزم‌شان جزم شده و پس از چند سال کار پراکنده و طی کردن بروکراسی‌های اداری معمول به فکر کسب مجوز قرق اختصاصی می‌افتند.
«قُرق» آنهم اختصاصی ذهن‌ها را به سال‌های دوری می‌برد که شاهان و شاهزاده‌های قاجاری اراضی این سرزمین را از آن خود می‌دانستند و بی‌رحمانه دست به شکار می‌زدند، همان‌هایی که نژاد شیر ایرانی را منقرض کردند.
اما داستان قرق‌های اختصاصی کمی متفاوت است قرق اختصاصی در «قانون صید و شکار »کشور گنجانده شده، یک قانون قدیمی است که سال‌ها خاک خورده و به منظور تسهیل مشارکت عمومی در حفاظت نگاشته شده است و حتی به نوعی مقابل آن دیدگاه قدیمی به منظور تسهیم منافع حیات وحش در میان مردم است.
معاون محیط طبیعی سازمان محیط زیست هم با ما هم رای است و قرق را نام زیبنده‌ای برای این نوع مشارکت نمی‌داند اما می‌گوید فعلا دستی به این نام فریبنده نزده و به اصل و ماهیت آن توجه می‌کنیم که نمونه موفق آن را در رفسنجان شاهدید.
ماجرای حافظان حیات وحش منصورآباد سرانجام در سال ۱۳۸۸ به اینجا می‌رسد که طرح قرق اختصاصی منصورآباد برای نخستین بار پس از انقلاب اسلامی به سازمان محیط زیست پیشنهاد می‌شود و پس از ده سال حفاظت مداوم با رشد جمعیت قوچ و میش‌ها شکارچیان پیر با دریافت مجوز شکار دست به درآمدزایی زدند و در مدت دو سال در مجموع 10 مجوز شکار برای منطقه صادر شد.آمار رسمی نتایج درخشانی را از حفاظت و تکثیر نشان می‌دهد،‌ در سال ۱۳۹۰ جمعیت قوچ و میش‌ها به بیش از ۱۹۰ راس می‌رسد و این روند افزایش جمعیت تا امروز ادامه داشته و آخرین سرشماری که خرداد ماه امسال با حضور نیروهای سازمان محیط زیست انجام شد ۹۹۵ راس قوچ و میش و کل و بز در منطقه قرق اختصاصی منصور آباد شمارش شد.
اکنون جمعیت ۱۵ نفری آنها به یک تشکل بزرگ ۱۸۰ نفری تبدیل شده و زحماتی که حفاظت برای آنها داشته باعث شده انگیزه‌های شکار جای خود را به عشق بی‌پایان به حفاظت از منطقه منصورآباد بدهد.
حامد ابوالقاسمی که از فعالان جوان حوزه محیط زیست کشور، این روزها در جایگاه مدیرعاملی موسسه دوستداران حیات وحش رفسنجان قرار گرفته برای توضیح این بازخورد منفی از شکل‌گیری قرق‌های اختصاصی و صدور پروانه‌های شکار برای این مناطق می‌گوید: باید سعی کنیم واقع بین باشیم، خود من هم از شکار کردن متنفرم اما باید قبول کنیم که هیچ‌گاه فعالیت‌های بازدارنده موفق نبوده‌اند و بهترین روش برای کنترل شکار روی آوردن به شکل حفاظت مشارکتی است.
*سرانجام اعتماد به مردم و حفاظت مشارکتی در منطقه منصورآباد
ابوالقاسمی شکار را یکی از ابزارهای حفاظت می‌داند و می‌گوید: در شرایطی که اسلحه‌های زیادی در دست مردم وجود دارد و شکار دارای سبقه تاریخی در کشور است، نمی‌توانیم آنها را از شکار به طور کامل منع کنیم، اما می‌توانیم روند شکار را مدیریت کنیم.او یکی از دلائل مهم افزایش درگیری‌ها میان محیط‌بانان و شکارچیان را نتیجه رفتارهای رادیکالی می‌داند که در سال‌های اخیر با شکارچیان شده و ثمره‌ای جز کینه توزی و رشد روز افزون درگیری‌ها نداشته است.
اعتماد به مردم و حفاظت مشارکتی، کلید واژه هایی است که برای صدور مجوزهای قرق‌های اختصاصی از آن یاد می‌شود، منطقه قرق اختصاصی منصورآباد اولین نمونه این حفاظت مشارکتی است که کارنامه موفقی را تا به امروز برای خود ثبت کرده است.
پیوند میان حفاظت از محیط زیست و گردشگری، شاهراه حفاظت از تنوع زیستی کشور است، دوستداران حیات وحش رفسنجان سرانجام پس از ده سال کار حفاظتی در قالب قرق‌بانی به این نتیجه مهم رسیده‌اند و می خواهند با احیای چند خانه بومی متروکه گردشگری و بوم‌گردی را در این منطقه فعال کنند.
چند خانه متروکه در ده منصور آباد که به دلیل خشکسالی خالی از سکنه شده است، بهترین گزینه است، خانه‌هایی با معماری به سبک و سیاق کویر که برای هر گردشگر شهرنشینی جذاب است.
صاحب این خانه قدیمی که به دلیل خشکسالی عطای زراعت و کاشت پسته را به لقایش بخشیده است و از رشد روزافزون جمعیت حیات وحش در منطقه خشنود است، پیشنهاد گروه دوستداران طبیعت را برای ساخت خانه‌های بوم گردی می‌پذیرد و با دست و دلبازی به مدت ۲۰ سال زمین‌هایش را در اختیار گروه دوستداران طبیعت رفسنجان داده تا در راستای حفاظت از منطقه منصور آباد از آن بهره‌برداری کنند.
در قرق منصور آباد اتفاق بزرگی افتاده است، گروهی که خودشان عامل از بین بردن حیات وحش بودند تبدیل به حافظان موفق طبیعت شده‌اند. این جمله را معاون محیط طبیعی سازمان محیط زیست می‌گوید و ادامه می‌دهد، اگر جمعیت تمام مناطق با این سرعت رشد می کرد شاید وضعیت حیات وحش کشور خیلی بهتر از الان بود.
در واقع قرق اختصاصی منصورآباد نمونه موفقی از مشارکت مردمی در حفاظت است که اگر با هدایت و نظارت در دیگر نقاط کشور ادامه پیدا کند زمینه ساز آینده روشنی برای تنوع زیستی کشور خواهد بود.