اگر دردم یکی بودی چه بودی!

الناز پاک نیا/

زنان به تناسب جمعیتی تقریبا نیمی از جمعیت از یک جامعه را تشکیل می دهند. احقاق حقوق زنان از قرن های دور در کشورهای مختلف وجود داشته است و پدید آمدن جنبش های حمایت از زنان چه در مقوله چالشی آن چه به صورت علمی و اثباتی از شیوه هایی است که برای این امر صورت گرفته است.

زنان در کنار ادای وظایف ذاتی خود به عنوان مادر و همسر و یا عضوی از یک خانواده، همواره به دنبال اثبات توانایی ها و استعدادهای خود در حوزه  اجتماعی شامل تحصیل و شغل نیز بوده اند. اینکه زنان با چه جدال هایی در حوزه اشتغال و تحصیل خود مواجه بوده و هستند در این مقال نمی گنجد اما پس از احقاق آن و پس از آنکه طبق آمار زنان نیمی از تحصیل کردگان دانشگاهی در کشور را تشکیل می دهند مانند مردان با چالشی به نام اشتغال مواجه هستند.

تفکرات سنتی جامعه مردانه شامل اینکه زنان نیاز به شغل ندارند و مردان از اولویت در اختیار گرفتن مشاغل هستند، زنان تحصیل کنند تا مادران خوبی باشند و یا دیدگاه شریعت و اسلام درباره تحصیل و اشتغال زنان از مسایلی است که به چالشی برای اشتغال زنان تحصیل کرده منجر شده است.

در دانشکده علوم انسانی دانشگاه مازندران شاید برای نخستین بار با مشارکت پژوهشگاه مطالعات فرهنگی اجتماعی وزارت علوم، اداره کل امور بانوان استانداری مازندران، پژوهشکده خانواده دانشگاه شهید بهشتی همایشی برگزار و این چالش را به خوبی بررسی و شرایط و علل و آمار مربوط به اشتغال زنان تحصیل کرده بررسی شد.

 

دانشجویان زن و آینده شغلی

 

“خدیجه کشاورز” عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم نیز با اشاره به اینکه  از دهه 70 به بعد با گسترش حضور زنان در دانشگاه ها مواجه هستیم که با وجود همه بحث های موجود دختران در دانشگاه های دولتی پیشی گرفتند و همان زمان نیز بحث هایی برای ایجاد تعادل جنسیتی در دانشگاه ها صورت گرفت اما  این مساله از دهه 90 به بعد مساله جهانی شده است.

وی با بیان اینکه کاهش هایی  از حضور زنان در مشاغل در طی سال ها رخ داده است اما همچنان دختران در دانشگاه های دولتی اکثریت را دارند، می افزاید: 57 درصد سهم دانشگاه ها در سال 94-95 متعلق به زنان بوده اما کل جمعیت دانشجویی سهم کمتری است ولی حضورشان در دانشگاه های غیردولتی کمتر است. همچنین نرخ بیکاری زنان تحصیل کرده نسبت به جامعه 2.5 برابر بیشتر کل جامعه و مردان است.

کشاورز با بیان اینکه بازخوانی نقش دانشگاه در شکاف میان دانشگاه ها و بازار کار باید صورت گیرد، می گوید: دختران دانشجو چه نگاهی به آینده شغلی خود دارند و چه عواملی در این حوزه موثر بوده و چه چیزی را موثر می دانند. در نمونه های پژوهشی از چند دانشگاه، نبود چشم انداز بازار کار برای فارغ التحصیلان دختر وجود دارد که  این امر تبعاتی را می کند و آن بحث رخوتی است که از آن صحبت می کنند، دانشجویان این رخوت را به دلیل نداشتن آینده شغلی می دانستند. دانشجویان ارزیابی خوبی از مدرک دانشگاهی خود نداشتند اما این میزان تمایل به تحصیلات یک دلیل این است که بازار کار را به روی خود بسته می بینند و همچنان ادامه تحصیل می دهند. دانشگاه دارای شخصیتی است که دانشجویان آن را می پذیرند و وارد آن می شوند.

وی می گوید: بحث دیگری نیز وجود دارد و آن این است که بازار کار نیاز به مهارت دارد و دانشجویان مهارت ندارند و این ربطی به جنسیت ندارد اما کلیشه های جنسیتی موجب می شود که دختران کمتر موفق شوند.

 

تهدید سلامت روانی فارغ التحصیلان بیکار

 

“محمد اسماعیل ریاحی” عضو هیات علمی دانشگاه مازندران نیز اما در دو بخش نظرات خوبی ارائه می دهد و با اشاره به اینکه اثرات بیکاری فارغ التحصیلان دانشگاهی و سلامت آنان را بررسی شده است، می گوید: موضوع فارغ التحصیلان بیکار، مساله ای اقتصادی است اما بیکاری بر روی سلامت این فراغ التحصیلان نیز اثرات بسیاری دارد.

عضو هیات علمی دانشگاه مازندران ادامه می دهد: سلامت دانشگاهیان تحت تاثیر رفتارهای اجتماع قرار دارد. افرادی که مدرکی می گیرد دارای پایگاه و منزلت می شوند و می توانند به نیازهای خود دست یابند اما حالا اگر شغل نباشد در عدم دسترسی دچار مشکلاتی می شوند. همه  فارغ التحصیلان به یک میزان استرس دست نمی یابند. برخی دارای منابع مادی و معنوی خانوادگی یا شخصی هستند از سویی نیز نوع رشته، هزینه های دوره تحصیلی در فشار روانی بیکاری پس از فارغ التحصیلی متغیر است.

ریاحی می گوید: پایگاه شغلی بر سلامت افراد تاثیرگذار است اما اینکه چطور بیکاری بر سلامت تاثیر منفی دارد باید بررسی شود زیرا چطور اشتغال موجب سلامت‌ می شود بیکاری نیز رویه ای عکس دارد. دو دسته فوایدی مادی و دوم هویت بخشی در اشتغال در نظر گرفته است. بیکاری برچسب منفی اجتماعی است اما اشتغال تاثیر مثبت دارد. افزایش فشار خون، استرس و برخی رفتارهای پرخطر از عواقب بیکاری فارغ التحصیلان است.

 

آمار بیکاری زنان تحصیل کرده

 

“دکتر زهرا علمی” عضو هیات علمی دانشگاه مازندران با اشاره به اینکه سرمایه های انسانی مهم تر از مساله جنسیت است و زمانی که به آموزش نیروی انسانی پرداخته می شود باید این امر فارغ از مساله جنسیت باشد در غیراین صورت هدررفت سرمایه است، تصریح می کند: دانشجویان زن را به مقطع دکتری برسانیم و بگوییم تا مادران خوبی باشند درست نیست، زنان بدون تحصیل هم مادران خوبی هستند پس نباید مساله تحصیل زنان را اینگونه بررسی کرد.

وی با اشاره به اینکه تحول عظیمی در دو دهه اخیر در کشور رخ داده و در حوزه فرهنگی خودباوری عمیقی در حوزه زنان ایجاد شده که همین امر باعث شده است که سهم زنان در دانشگاه ها از 28 درصد در سال 57 به 46 درصد کنونی برسد، تاکید می کند: با نفوذ در بازار کار چالش های عمیقی مشاهده می شود اما اگر آمار جمعیت فارغ التحصیلان را بررسی کنیم نکات خوبی مشخص می شود. دهه مورد بررسی 84 تا 94 بوده است که در این دوره سهم دانش آموختگان از کل جمعیت کشور  11 درصد و در پایان دوره 20 درصد بوده است. در سهم زنان باسواد به کل جمعیت 44 درصد در 84  و در سال 94 به 46 درصد رسیده است. در این دوره سهم زنان باسواد به کل زنان در سال 84، 79 درصد باسواد به دست آمده است (البته در این تحقیق که مرکز آمار ایران ارائه کرده هر فردی که خواندن نوشتن بداند با سواد است)  اما در پایان دوره این میزان 82 درصد می شود.

وی با اشاره به اینکه در سال 84 تعداد زنان فارغ التحصیل 22 میلیون نفر بوده که در پایان دوره این میزان به پنج میلیون نفر می رسد، می افزاید: بعید میدانم در این دوره این افراد جذب بازار کار شده باشند و باید از متولیان پرسید این زنان و دختران تحصیل کرده کجا هستند.

 

کلاس های دانشگاه ها تک جنسیتی شدند

 

علمی با بیان اینکه در بررسی توزیع دانشجویان به تفکیک جنسیت مشخص می شود که سهم زنان در کاردانی کاهش می یابد زیرا دوره دانشگاهی دو ساله کوتاه است مردان گرایش بیشتری به این حوزه می یابند، می افزاید: این ترکیب در دوره کارشناسی ثابت است، در دوره کارشناسی ارشد و دکترا سهم زنان افزایش می یابد و این نویدبخش نیست، واقعا نمی توانیم افزایش جمعیت دانشگاهی و زنان را تا زمانی که بازار کار آمادگی نداشته باشد شاخص مناسبی بدانیم و از آن تعریف کنیم.  توزیع دانشجویان زن در مقاطع مختلف نشان می دهد در سال 84 سهم فارغ التحصیلان زن 18 درصد در دوره کاردانی و در دکتری تخصصی 67 صدم درصد است. در سال 94  میزان سهم زنان در کاردانی کاهش یافته و سهم جمعیتی زنان در فوق لیسانس 15 درصد می شوند از این روست که می گوییم کلاس ها تک جنسیتی شده است.

عضو هیات علمی دانشگاه مازندران ادامه می دهد: سنجش میزان افراد بیکار و شاغل در سال 84 تعداد زنان شاغل 64 درصد، در صف بیکار 7.6 درصد و غیرفعال 27.7 درصد است اما در سال 94 تعداد زنان شاغل کمتر، بیکار بیشتر و غیرفعال بیشتر شده است.

علمی با اشاره به وضعیت بیکاری رشته ای در میان زنان تحصیل کرده نیز می گوید: اگر جایگاه دانشگاه را به این اندازه بزرگ نمی کردیم شاید این افراد در موقعیت های دیگر تجربه کسب می کردند. امروز در رشته حقوق 45 درصد فارغ التحصیلان زن بیکار هستند در حالی که این رقم برای مردان 22دهم درصد است. در  رشته علوم کامپیوتر این میزان بیکاری زنان تحصیل کرده 60 درصد  و در مهندسی 41 درصد بیکاری برای زنان وجود دارد.

 

به دنبال شغل نباشید، شغل ایجاد کنید

 

محمود شارع پور عضو هیات علمی دانشگاه مازندران نیز به بخش دیگری از مشکلات در دانشگاه ها اشاره می کند: در دنیای امروز مهارت دیگری مانند توانایی برقراری ارتباط و نوشتن باید وجود داشته باشد. کارفرماها می گویند شما دانشجویانی تربیت کرده اید که مشکل ارتباط دارند و حتی نامه نگاری ها ساده را نمی دانند. این دانشجویان نمی توانند با مشتری و همکار ارتباط برقرار کند. فرقی نمی کند در چه رشته ای تحصیل کرده باشند اما این مشکل وجود دارد. این نقدی است که به ما وارد می شود که فارغ التحصیلان دانشگاهی توانایی کافی ندارد و در محیط کاری توانایی لازم را ندارند.

وی با اشاره به اینکه دانشجویان توانایی حل مساله و آنالیز مشکلات را ندارند و به من انتقاد می کنند چرا دانشجویان اینگونه تربیت شده اند، می گوید: عموما دانشجویان کار گروهی نمی دانند و این از چالش های بازار کار به شمار می رود. این ها به تنهایی می توانند کار کنند اما در محیط جمعی بنا به ویژگی فردی نمی توانند دیگری را تحمل کنند. از همه مهم تر اینکه سرمایه اجتماعی فارغ التحصیلان کم است. نیازهای جامعه را نمی شناسند.

شارع پور با تاکید بر اینکه استارت آب های کوچک می تواند پرسود باشد و دانشجویان و فارغ التحصیلان باید بدانند باید برای خود شغل ایجاد کنند، می افزاید: اینکه چطور به ایده می رسند باید در جامعه دقت کنند اما در میان دانشگاهیان ایران این مشکل وجود دارد که مشکلات بررسی و راهکاری برای آن اندیشیده نمی شود تا از این طریق شغل جدید ایجاد شود.

وی ادامه می دهد: در دوره جدید باید خودمان برای خودمان شغل ایجاد کنیم، دولت به تنهایی مشکل بیکاری را نمی تواند حل کند. افرادی که دچار بیکاری شده اند نباید امید داشته باشند یک روز در آگهی روزنامه ها استخدام شوند. باید درک روشنی از جامعه ایجاد و با تکنولوزی جدید این خلا را برطرف کنیم.

ضرورت پیگیری مطالبات در حوزه زنان

“سمیه طوسی” مدیرکل اموربانوان استانداری مازندران درباره ضرورت پیگیری مطالبات در حوزه زنان می گوید: شاید صحیح نباشد که بگوییم که امروز در حال تدوین سند راهبردی زنان استان هستیم، شاید دیگر دیر شده باشد اما از هرجایی این امر آغاز شود قابل ارزش است. باید در حوزه زنان کار زیربنایی صورت گیرد زیرا زنان جامعه موتور محرکه یک اجتماع هستند. در کشورهای دیگر اعظم فعالیت ها و توسعه کشور به دست زنان و جوانان صورت می گیرد از این روست که معتقدیم باید در حوزه زنان فعالیت بیشتری صورت گیرد.

مدیرکل امور بانوان استانداری مازندران با بیان اینکه درباره فارغ التصیلان زن جویای نام و کار برنامه ای تدوین شده است اما نیاز به پیش زمینه هایی دارد، می گوید: در حوزه معاونت خانواده ریاست جمهوری به خوبی می دانیم که بسیاری از زنان و دختران ایده های خوبی دارند، خلاق هستند اما نمی دانند باید ایده های خود را به کجا معرفی کنند، این خلا وجود دارد که ارتباطی با این زنان و این قشر از جامعه وجود ندارد که باید برقرار شود. ان جی اوهایی که در حوزه زنان سرپرست خانوار فعالیت می کنند به خوبی در این بخش ورود پیدا کرده اند که باید این ایده ها عملیاتی و در سایر حوزه های زنان نیز این تجربه پیاده سازی شود.

منتشر شده روزنامه حرف مازندران 12 اسفند96