گزارش حرف از آخرین وضعیت برنج کاری در مازندران؛ ظهور خوشه‌های رنج

حرف-گروه اقتصادی/برنج کاری یکی از مهم ترین فعالیت های کشاورزی در مازندران و منبع مهم درآمد کشاورزان استان است و با تولید بیش از یک میلیون تن، ۴۲ درصد برنج مورد نیاز کشور از این استان تامین می‌شود. کشاورزی مازندران به ویژه برنجکاری این استان، با مشکلاتی بسیاری چون از دست رفتن بذرهای پرمحصول، کاهش کیفیت برنج شمال، تنش آبی و از همه مهم تر مساله بازار و خرید تضمینی برنج روبه رو است. مشکلاتی که افزایش هزینه های کارگری، هزینه تولید محصول برنج، نبود سرمایه در گردش برای فصل کاشت و مسائلی از این دست برنجکاری در شمال کشور را با مسائل بیشتری همراه کرده است.

هر ساله با ظهور خوشه های برنج، خوشه های امید در دل کشاورزان می روید اما امیدی که برنجکار به خوبی می داند در فصل های پیش رو، رنجی مضاعف را برایش به دنبال دارد.

برنجکاری یکی از مهم ترین فعالیت کشاورزی در مازندران و منبع مهم درآمد کشاورزان استان است و با تولید بیش از یک میلیون تن، ۴۲ درصد برنج مورد نیاز کشور از این استان تامین می‌شود. استان مازندران تولید کننده ۷۲ نوع محصول زراعی و باغی است که در تولید ۱۵ محصول رتبه اول تا سوم را دارد.

این استان با برخورداری از تنها ۲ و نیم درصد زمین کشاورزی کشور، سالانه هفت درصد از تولیدات کشاورزی و ۱۱ درصد از ارزش اقتصادی محصولات کشاورزی کشور را در اختیار دارد.

در سال گذشته، کاهش حدود ۴۰ درصدی قیمت برنج کهنه مازندران درحالی است که طبق آمار اتحادیه شالیکوبی داران استان حدود ۳۰۰ هزار تن انواع برنج های تولیدی همچنان آماده فروش در انبارها موجود بود، از سوی دیگر با شروع برداشت محصول شالی، ‌برنج نو نیز وارد بازار می شد و این امر در کاهش قیمت تاثیر داشت.

گزارش میدانی از شالیکوبی‌های استان نشان می داد، برنج طارم محلی و طارم هاشمی ۲ رقم از بهترین ارقام برنج استان که در حال حاضر به طور متوسط در هر کیلوگرم کمتر از ۶۰ هزار تومان و رقم های کیفی پرمحصول ندا و شیرودی نیز حدود ۳۲ تا ۳۵هزار تومان آماده عرضه از سوی کشاورزان است، اما تقاضا برای خرید وجود نداشت.

این که فاصله نرخ عمده فروشی انواع برنج در شالیکوبی های مازندران با عرضه همین ارقام در فروشگاه های زنجیره ای استان مازندران تا حدود ۵۰ درصد بیشتر باشد نیز جای سوال است، برنج طارم هاشمی و محلی در بسته بندی های ۱۰ کیلویی تا یک میلیون و ۱۱۱ هزار تومان برابر با کیلویی ۱۱۱ هزار تومان عرضه شده بود.

اگر متوسط هزینه سورتینگ و بسته بندی هر کیلو برنج بین هشت تا ۱۰ هزار تومان محاسبه شود، نباید نرخ برنج در فروشگاه های زنجیره ای به نسبت عمده فروشی تا ۵۰ هزار تومان در هر کیلو گرم اختلاف می داشت.

از طرفی بر اساس تبلیغاتی که بعضی از تجار در فضای مجازی انجام می دهند، همین برنج در استان های بزرگ و پر جمیعت البته با محاسبه هزینه حمل و نقل از جمله تهران و مشهد تا ۱۴۰ هزار تومان خرید و فروش می شود.

کسادی و بی رونقی بازار برنج و در نتیجه انباشته شدن برنج سفید در شالیکوبی ها در هنگام برداشت این روزها به مهم ترین دغدغه مالکان کارخانه ها و کشاورزان تبدیل شده است.

این استان با برخورداری از تنها ۲ و نیم درصد زمین کشاورزی کشور، سالانه هفت درصد از تولیدات کشاورزی و ۱۱ درصد از ارزش اقتصادی محصولات کشاورزی کشور را در اختیار دارد.

برنجکاری یکی از مهم ترین فعالیت کشاورزی در مازندران و منبع مهم درآمد کشاورزان استان است و با تولید بیش از یک میلیون تن، ۴۲ درصد برنج مورد نیاز کشور از این استان تامین می‌شود. استان مازندران تولید کننده ۷۲ نوع محصول زراعی و باغی است که در تولید ۱۵ محصول رتبه اول تا سوم را دارد.

در چنین شرایطی میزان حمایت های دولتی از این محصول و کسب و کار ناشی از آن اهمیت به سزایی دارد.

هرساله قیمت خرید تضمینی برنج در مرداد ماه اعلام می شود اما این قیمت حداقل قیمت تولید است که برای کشاورز صرفه اقتصادی ندارد.

به عنوان مثال، سازمان جهاد کشاورزی مازندران 13مردادماه سال گذشته در اطلاعیه‌ای اعلام کرد، قیمت خرید برنج پرمحصول ندا ۳۵ تا ۳۶ هزارتومان و برنج پرمحصول شیرودی ۴۲ تا ۴۲ هزار و ۵۰۰ تومان تعیین شده است.پیش از این قیمت برنج ندا ۳۳ و شیرودی ۳۹ هزارتومان بود.

برنج ارقام پرمحصول کشاورزان توسط اداره کل غله و خدمات بازرگانی مازندران از کشاورزان برنجکار استان خریداری می‌شود. خرید توافقی ارقام محلی برنج از شالکیاران مازندرانی نیز در پنج مرکز شامل شهرک صنعتی رجه بابل، پایانه برنج آمل، روستای کونر شهرستان بابلسر، شرکت پردیس گلستان در شهرک صنعتی جویبار و شالیکوبی برنج گستر سارویه با قیمت هر کیلوگرم ۵۸ تا ۶۱ هزار تومان آغاز شده بود.

این امر موجب شد تا قیمت برنج در ماه در طی ماه های افزایش نرخ تورم در کشور، در قیمت 55تا 65هزار تومان باقی بماند و حتی برای بیش از سه ماه در انبارها جای خوش کند. مساله ای که همواره مورداعتراض کشاورزان و متولیان حوزه کشاورزی بوده است.

آیت الله محمد باقر محمدی لائینی در جلسه شورای اداری مازندران که با حضور آیت الله سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهور شهید در ساری برگزار شد، گفته بود با توجه به شرایط فعلی، تولید برنج برای کشاورز صرفه اقتصادی ندارد که باید برای این مشکل چاره‌اندیشی شود.

وی اظهار داشت: اقدامات حمایتی دولت برای کشاورزان باید به هنگام انجام شود تا برای تولید کنندگان آورده اقتصادی داشته باشد.

نماینده ولی فقیه در مازندران با بیان این که رونق صادرات و صنایع تبدیلی برای کشاورزی مازندران یک ضرورت جدی است، خاطرنشان کرد: در جهت جلوگیری از دور ریز محصول تولیدی این استان اجرای این دو اصل باید در دستور کار قرار گیرد.

کاهش عیار برنج مازندران

از سوی دیگر نیز کاهش عیار برنج مازندران موجب شده است رغبت مصرف کنندگان که به بهانه عطر و طعم برنج شمال، آن را خریداری می کنند،کاهش یابد.

برنج مازندران یکی از مرغوب‌ترین انواع برنج شمال کشور است ، برنجی که مرغوبیتش در طول زمان با حفظ « بذر » اصلی توسط تک تک کشاورزان حفظ شد، ولی این روزها برخی از کشاورزان مازندرانی از عرضه بذرهای مخلوط به جای بذر گونه‌های خوش طعم محلی ابراز نگرانی کرده‌اند.

کشاورزان می گویند که برخی از عرضه کنندگان بذر با اختلاط برنج محلی با ارقام پرمحصول و عرضه آن در بسته بندی های متنوع  و به نام طارم محلی، در حال ضربه زدن به ریشه برنج خوش طعم و عطر مازندران هستند.

بذر شالی ، همانند بسیاری از محصولات کشاورزی دیگر مهم ترین قلم مورد نیاز برای کشت برنج است ولی انتخاب بذر برنج به خاطر تنوع گونه ها و وابستگی و دلبستگی خاص شالیکاران مازندران به گونه های محلی از حساسیت ویژه ای برخوردار است. کشاورزان قدیمی مازندران بذر شالی را خودشان از مزرعه متعلق به خود تامین می کنند ولی طی ۲ دهه گذشته بذر گواهی شده نیز وارد چرخه شد. به عبارتی در حال حاضر شالیکاران همه ساله مقداری از شلتوک تولید شده اراضی شالیزاری خود را برای کشت مجدد کنار می گذارند و یا از شرکت های توزیع کننده  ، بذر مورد نیاز را تهیه می کنند تا با تخم ریزی در پایان اسفند ماه و ایجاد بانک نشاء ، عملیات نشاکاری را در فروردین ماه آغاز نمایند.

واقعیت این است که شالیکاران مازندرانی طی چند دهه اخیر بندرت ارقام قدیمی طارم را کشت می کنند. آنها به کشت ارقام پرمحصول یا نژادهای اصلاح شده ای از طارم روی آورده اند که نسبت به آفات گیاهی مقاوم ترند و توجیه اقتصادی بیشتری دارند. از قیمت و کیفیت و ذائقه مردم که بگذریم ، طارم محلی تنها گونه ای است که هنوز رقیب جدی ندارد و بازار خرید و فروشش همچنان داغ داغ است.

برنج طارم یک خانواده شلوغ و پر جمعیت است. خانواده ای که حداقل ۱۰ فرزند دارد. این نام به انواعی از برنج های مرغوب و خوش پخت اطلاق می شود  که کاشت آنها علاوه بر مازندران ، در اکثر مناطق شمال کشور یعنی روستاهای گیلان و گلستان هم رایج است.

طارم عطری محلی مازندران یا هاشمی ، یکی از اعضای خانواده پرجمعیت طارم است که به خاطر عطر و طعم و مشتری پسندی در کنار عملکرد بیشترش نسبت به طارم محلی در سال های اخیر با شکست طرح توسعه ارقام پرمحصول به کشت اصلی شالیزارهای مازندران تبدیل شده است.

ارقام دیگری چون خزر ، بی نام ، ندا ، حسنی ، سپیدرود، نعمت ، شفق ، فجر ، درفک ، بهار۱ ، آمل ۳ ، گیلانه و ساحل هم در استان های شمالی کشت می شوند که جزو انواع پرمحصول به شمار می روند و برخی از این گونه ها ، حاصل ترکیب بین دو برنج مختلف است که در موسسه تحقیقاتی برنج به دست آمده است. تعدادی از ارقام پرمحصول هم ، آن قدر کم کاشته می شوند که می توان وجود آنها را نادیده گرفت.

آنچه که هویت برنج مازندران را تشکیل می دهد و طی این سال ها به خاطر شلوغ شدن خانواده برنج طارم و ظهور ارقام پرمحصول فراموششده ، ارقام طارم قدیمی و محلی مثل سنگ طارم است که امروزه در هیچ فروشگاهی یافت نمی شود و بذر آن در اراضی شالیزاری کشت نمی شود.