چرخش عثمانی از غرب به شرق

 

حرف آنلاین: ترکیه به عنوان کشوری که نیمی در خاورمیانه واقع شده و نیمی دیگر در اروپا قرار دارد، دارای پیچیدگی های ژئوپلیتیکی است. کشورهای غربی به دلیل منافع سرشاری که در بلبشوی همیشگی خاورمیانه مطالبه می کنند به آنکارا به عنوان حافظ منافع پیمان آتلانتیک شمالی نگریسته اند. در میان بحبوهه جنگ سرد که پیمان سنتو تشکیل شد ، حس اروپایی به قسمتی از هویت جدید ترکیه تبدیل شد اما هرگز قاره سبز اعتنایی به استانبول نکرده است.حزب «عدالت و توسعه» که با نخست وزیری «رجب طیب اردوغان» از سال 2001 قدرت را در چنگ خود قبضه کرده است در ابتدا اقتصاد داخلی ترکیه را بازسازی کرد و در ادامه استراتژی «تنش صفر با کشورهای همسایه» را در دستور کار قرار داد. اردوغان که «آتاطیب» خطاب می شد با همراهی «فتح الله گولن» و «جنبش خدمت» توانست ریشه نظامیان هوادار «آتاترک» را برچید. براساس قانون نانوشته این کشور نظامیان هرزمان که اصول سکولار ترکیه در معرض خطر قرار می گرفت، محق به کودتا و عزل دولت بودند.اردوغان پایه های حکومت خود را تثبیت کرده و ترکیه ظرف یک دهه توانست از کشوری کودتاخیز با اقتصاد بیمار به کشوری دموکراتیک با اقتصاد پیشرو تبدیل شود.«احمد داوود اوغلو» که تئورسین دکترین اردوغان محسوب می شد در روزهای تغییر دیپلماسی جمهوری اسلامی تحت تاثیر مواضع «محمود احمدی نژاد» از «سین کیانگ» در شرق چین تا غرب مراکش و قلب آفریقا به همه جا سرک می کشید.ترکیه که تا پیش از وزش نسیم بهار عربی توانسته بود به موفقیت های استراتژیکی دست پیدا کند در جریان بیداری اسلامی از دکترین «نوعثمانی» رونمایی کرد. ترکیه در لیبی وارد عمل شد اما در نهایت به نتیجه نرسید. شکست رویکرد ترکیه با سقوط اخوان المسلمین نوع نگاه آنکارا به خاورمیانه را تحقیر کرد.در میان کش و قوس های جنگ سوریه ، روسیه به عنوان عضو ائتلاف متحدین دمشق وارد عمل شد که روابط کرملین را با ترکیه شکرآب کرد. حدود 7ماه پیش و در جریان ساقط شدن جنگنده ارتش سرخ در آسمان سوریه توسط جنگنده های ترکیه ماجرا بیخ پیدا کرد. ترکیه تحت تاثیر سعودی ها هزینه سنگینی برای جنگ سوریه پرداخت اما رویاهای عثمانی هیچ کدام محقق نشد و حتی تهدیدات امنیتی جدید برای این کشور ایجاد شد.

جنگ داخلی عثمانی

به موازات جدال رویاهای عثمانی در خاورمیانه ترکیه از درون دچار تنش های دامنه داری شد. اردوغان که نیازمند تثبیت اقتدار حزب عدالت و توسعه بود ، مدارس دینی جنبش خدمت را تعطیل کرد. گولن برای انتقام پرونده جنجالی «رشوه بزرگ» کابینه اردوغان را فاش کرد. تعداد زیادی از نزدیکان  اردوغان از جمله فرزندان وزرای کابینه و بازرگان مشهور ایرانی «رضا ضراب» بازداشت شدند. پس از این تاریخ بود که زد و خورد اردوغان و گولن آغاز شد.گولنیست ها که در نهادهای امنیتی ترکیه و حتی ارتش دارای نفوذ بودند با دولتی ها دست به یقه شدند اما زور حزب عدالت و توسعه بیشتر بود و تعداد زیادی از قضات و نیروهای نظامی عزل شدند. درگیری های این دو طیف در یک سال گذشته گسترش یافت تا جایی که پای روزنامه نگاران ترکیه نیز به مجادلات باز شد.مسئله داخلی اردوغان تنها گولن نبود و اردوغان به طور مستقیم با نیروهای پ.ک.ک در شمال عراق وارد جنگ جدیدی شد. حزب عدالت و توسعه در عین حال با حزب دموکراتیک خلق به رهبری «صلاح الدین دمیرتاش» نیز دچار درگیری لفظی شد. در نتیجه مجموعه شرایط پیش آمده در استان های کردنشین ترکیه درگیری های سنگینی پیش آمد.

کودتای بدون برنامه

مجموعه شرایط نامتوازن ترکیه تا 15 ژوئیه 2016 (حدود سه هفته پیش) ادامه پیدا کرد.در میانه های شب ، جت های جنگنده با پرواز در ارتفاع پایین در آنکارا و استانبول آرامش را برهم زده و ارتش پل‌های بسفر و سلطان محمد فاتح در استانبول را با تانک و چندگردان سرباز مسدود کردند. تلویزیون دولتی ترکیه TRT  توسط کودتاچیان تسخیر شد و آنها پیام کودتا را قرائت کردند. گفته می شود ،جنگنده ای که ماموریت کشتن اردوغان را بر عهده داشت به دلیل کمبود سوخت مجبور به بازگشت شد و رئیس جمهوری ترکیه نجات پیدا کرد.اردوغان برای ساعاتی ناپدید شد اما زمانی که ظاهر شد خواهان حضور همه مردم در خیابان ها شد. کودتا در نهایت شکست خورد و هزاران نفر به جرم دخالت در کودتا یا ارتباط با گولن اخراج یا تعدیل شدند. در حاشیه کودتای نافرجام ترکیه حرف و حدیث های زیادی مطرح شد از جمله این که اردوغان از وقوع کودتا مطلع بوده است یا این که زمان کودتا و نحوه عملیاتی شدن آن فاقد فاکتورهای اولیه کودتا بوده است.

 

منهای تمام شایعات، سکوت ناتو در قبال کودتا حاشیه ساز شد.

سفر «محمدجواد ظریف» به عنوان اولین مقام عالی رتبه پس از کودتا به ترکیه سفر اردوغان به روسیه را تاجایی تحت الشعاع قرار داد که بحث الحالق ترکیه به ائتلاف ایران و روسیه در سوریه  به نقل محافل دیپلماتیک تبدیل شد. کارشناسان غربی مدعی هستند که روابط ترکیه با روسیه در مورد ترکیه منجر به لطمه خوردن روابط تهران با کرملین خواهد شد اما پرواز بمب افکن های سنگین روسیه از پایگاه نظامی «نوژه» این تئوری را با چالش مواجه کرده است.براساس خبرهای منتشر شده ، اردوغان به زودی راهی تهران خواهد شد تا مثلث ایران، روسیه و ترکیه عملیاتی شود. در میان تمام خوش بینی ها، قطعا چانه زنی درباره دمشق دارای سختی های ویژه ای است که ظرافت های خاصی را می طلبد. حل مساله سوریه قطعا ثمرات خوشایند اقتصادی و امنیتی فراوانی برای آنکارا به ارمغان خواهد آورد.

نکته خوف انگیز برای اعضای ناتو این است که ترکیه در میان ازسرگیری مجادلات جنگ سرد در اردوگاه شرق قرار گیرد. وزیر دفاع ترکیه ضمن انتقاد از موضع گیری کشورهای اروپایی گفته است که این کشور مجبور به محدودیت در روابط نظامی با ناتو نیست و می تواند با روسیه در اینجرلیک نیز همکاری های نظامی داشته باشد. حضور ارتش سرخ بیخ گوش ناتو و تسلیحات اتمی آمریکا کابوسی است که در آستانه تحقق قرار دارد.اردوغان پساکودتا می داند که در غرب هیچ کس برای او دست تکان نمی دهد اما در نگاه کلان هم نمی تواند به طور کامل با اروپا و آمریکا قطع رابطه کند. رئیس جمهوری ترکیه در چرخش تاکتیکی تلاش می کند از اتحادیه اروپایی امتیازات گزافی را مطالبه کند اما موضوع اینجاست که بروکسل نیز حاضر به عقب نشینی نیست و در نتیجه ترکیه بیش از گذشته به سمت ایران و روسیه گرایش پیدا خواهد کرد.موضع گیری کشورهای حاشیه خلیج فارس و رژیم سعودی که از کودتاچیان حمایت کرده بودند نیز نمی توان نادیده گرفت. آنکارا می داند که قطر و مصر از گولن حمایت کرده اند اما نگران این است که تروریست های تکفیری با دستور ریاض خاک این کشور را به آتش بکشند. ترکیه پس از محار تهدیدات امنیتی تروریست های تکفیری و احتمالا پایان جنگ سوریه به سراغ اعرابی خواهد رفت که با نگاه عجمی دنبال سقوط ترکیه همانند عثمانی ها بودند.

علی ودایع