موصل؛ قلب عراق

حرف آنلاین: از موصل به عنوان بزرگترین شهر سنی نشین عراق و همچنین بزرگترین شهر در اختیار داعش نام برده می شود، در این مقاله به بررسی موقعیت ژئوپلتیک و سیاسی و دلیل اهمیت آن برای داعش و همچنین به ارزیابی حملات نظامی گروه های مختلف، به داعش در این شهر می پردازیم.

موصل سومین شهر بزرگ عراق بعد از بغداد و بصره با جمعیت بیش از یک میلیون نفر می باشد، البته تا پیش از حمله داعش  ، این عدد بالغ بر 2 میلیون نفر بود. این شهر در شمال کشور عراق و مرکز استان نینوا می باشد. بیشتر مردم شهر عرب هستند، اما اقلیت‌های قابل توجه کرد، ترکمن و آشوری نیز در شهر زندگی می‌کنند. از آنجا که موصل میزبان اقوام مختلف می باشد، مدیریت صحیح سیاسی در این شهر، خود زمینه ساز وحدت ملی و یکپارچگی عراق است.  در موصل همواره  اقوام مختلف درکنار یکدیگر زندگی می کرده اند، اما بعد از پروژه عرب سازی توسط صدام، اغلب ساکنان آن را عرب های سنی مذهب تشکیل دادند. از نظر اقتصادی موصل دارای منابع نفتی و آبی بسیاری است و همین آب باعث حاصل خیزی خاک این منطقه و تولیدات متنوع مواد غذایی شده است. همجنین موصل، در عراق به شهر تولیدات معروف بوده و در تولید پارچه، کتان، دامداری، غلات و نفت دارای شهرت است. از این جهت آزادسازی موصل می‌تواند تاثیری عمیق در بهبود وضعیت بحرانی اقتصاد عراق داشته باشد. موصل از بعد ژئواستراتژیک نیز اهمیت غیر قابل انکار دارد، موصل حلقه ارتباطی میان سوریه و عراق محسوب می شود و از نظر سیاسی و نظامی تاثیرگذار است. در مجموع می‌توان گفت، نقش موصل در آینده عراق دارای اهمیت ویژه ای است. شیوه تعامل گروه‌های عراقی به ویژه شیعیان، کردها و اهل سنت با چگونگی آزادسازی موصل و آینده اداری سیاسی آن، می‌تواند نقشی اساسی در روند معادلات آینده کشور عراق داشته باشد. اگر هر یک از جناح‌های فوق با برجسته‌سازی مباحث هویتی خود بر زوایای اختلاف انگیز متمرکز شوند، می‌توان از شروع بحران عمیق درونی در عراق پس از شکست احتمالی تکفیری های داعش پیش‌بینی نمود. اما اگر از بعد هویت متکثر و جمعی از سوی هر کدام از سه جناح اصلی برجسته شود و شاهد هماهنگی مناسب میان شیعیان، سنی‌ها و کردها باشیم، در این صورت می‌توان گذار به مرحله وحدت ملی و ثبات سیاسی در عراق را در آینده متصور بود. زیرا موصل و مساله رهایی آن، از یک سو می‌تواند عاملی برای وحدت و تمرین همکاری باشد و از سوی دیگر، می‌تواند بسان عاملی برای ایجاد تفرقه میان گروه های عراقی و حتی تجزیه این کشور قلمداد شود.تروریست‌های تکفیری داعش در روز 9 ژوئن 2014 به سمت شمال عراق و شهر موصل  حرکت کردند و با حدود 1300 نفر نیروی شبه نظامی کنترل مراکز مهم و دولتی استان  نینوا  و فرودگاه بین‌الملی  موصل را به دست گرفت و همچنین تعداد زیادی از پادگان‌های ارتش را در این منطقه به تصرف خود درآوردند و به انواع سلاح‌های سبک و سنگین مجهز شدند.با توجه به میزان و دلایل اهمیت شهر موصل که پیش از این بدان اشاره شد، مشخص است که آزاد سازی هرچه زودتر این شهر از دست داعش هدف مهم و آرزوی شهروندان این شهر می باشد. هم اکنون شاهدیم که گروههای مختلف عراقی با کمک نیروهای ائتلاف به رهبری آمریکا و مستشاران ایرانی در تلاش برای رسیدن به این مهم هستند. نیروهای عراقی با استیلا بر موصل از سویی می‌تواند پایگاه کلیدی سلفی ها را از دست آنها خارج سازد و از سوی دیگر، تمامی مسیر‌های عبور و مرور آنها میان متصرفات شان عراق و سوریه را مسدود کند. در طرف عراقی، کردهای پیشمرگه، ارتش عراق و نیروهای شبه نظامی عراقی حضور دارند. باتوجه به حملاتی که اخیرا علیه داعش در عراق و شکست این گروه، به نظر می رسد که زمان آزادسازی این شهر کم کم فرا رسیده است. “بشار کیکی” رئیس شورای استانداری نینوا با اعلام اینکه 20هزار مبارز از 4 جبهه در عملیات آزادسازی موصل مشارکت خواهند کرد، گفت: “طرح آماده شده برای آزادسازی “موصل” (مرکز استان “نینوا”) در دست بررسی است و زمان آغاز این عملیات تاکنون مشخص نشده است”.   نکته مهمی که وی به آن اشاره نمود این بود که : ” تعیین رهبری آزادی  نینوا  موضوع مهمی است که تاکنون درباره آن تصمیم‌گیری نشده است.”در خصوص نیروهای کرد و نقش مهمشان باید این نکته را ذکر کرد که اقلیم کردستان همسایه استان نینوا در شمال عراق می باشد و همکاری پیشمرگه ها در این عملیات غیر قابل انکار است. مشکلی در آزادسازی این شهر وجود دارد این است که نیروهای داعش در میان مردم عادی پناه گرفته اند و در صورت حمله همه جانبه احتمال وجود تلفات غیر نظامیان وجود دارد. به هرحال استان دیرالزور و رقه  در سوریه و استان نینوا  و الانبار در عراق از پایگاه‌های مهم داعش به شمار می‌روند که در صورت سقوط آنها نابودی داعش قطعی خواهد بود و می‌توان آزادسازی کل سرزمین‌های سوریه و عراق را جشن گرفت. در واقع پس آزادسازی موصل مقدمه ای بر عملیات های بزرگتر خواهد بود. در این میان معضلی برای تحقق این عملیات حیاتی وجود دارد، تروریست های سلفی پس از استیلا بر موصل جنایت‌های بی نظیر و بی‌سابقه‌ای را در راستای ترس و ارعاب سکنه موصل مرتکب شده و این امر موجب می شود که نیروهای مردمی عراق جهت آزادسازی این شهر نتوانند بر روی حمایت های داخلی از درون شهر حساب نمایند. در فرایند آزادسازی رمادی و فلوجه، تک تیراندازهای داعش حتی غیر نظامیانی که درصدد فرار از صحنه های نبرد بودند، هدف قرار داده اند. مسئله مهم دیگر اختفای تروریست ها میان شهروندان عادی است، که ترس از تلفات غیر نظامیان موجب شده که ارتش عراق در شیوه های بی خطرتر باشند.

در پایان باید گفت که مسئله مهم در آزادسازی موصل نحوه برخورد گروه ها پس پیروزی احتمالی در این شهر است. در حال حاضر که هنوز عملیاتی رخ نداده شاهد رقابت هایی میان عراقی ها هستیم که به طور حتم در نهایت به ضرر مردم تمام خواهد شد. برای مثال گروهی به نام الحشد الوطنی به معنای بسیج مردمی از سوی اثیل النجفی سنی مذهب و استاندار سابق نینوا  که بیشتر عشایر این منطقه را شامل می شود، تشکیل گردیده که در رقابت با گروه الحشد الشعبی شیعیان قرار دارد. تشکیل این گروه تلاشی است از سوی اهل سنت عراق،  برای جلوگیری از به حاشیه رانده شدن و جدا شدن از دولت مرکزی عراق در بلند مدت، که البته این تلاش از سوی عربستان و قطر و ترکیه حمایت می‌شود. با این تفاسیر هوشیاری نخبگان سیاسی و مردم عراق در این شرایط حساس بسیار مهم است، زیرا کوچکترین اشتباهی اول به نفع گروه تروریستی داعش و سپس علیه تمامیت ارضی کشور عراق تمام خواهد شد.

:

ابوالفضل ولایت