قتل و نزاع در مازندران از منظر فرهنگی و رسانه‌ای

الناز پاک نیا – روزنامه نگار/قتل و نزاع در مازندران در سال های اخیر به یکی از پربازدید ترین اخبار رسانه های گروهی در استان تبدیل شده است. صفحات مجازی و مطبوعات مملو از اخباری است که خبر از قتل و یا درگیری فردی و گروهی می دهند. به تصویر کشیدن جز به جز نزاع، قتل و درگیری در رسانه های گروهی به ویژه فضای مجازی، در فضایی که بسترهای فرهنگی و اجتماعی جامعه ناشی از مشکلات و معضلات این بخش حل نشده باقی مانده، به یک معضل در این بخش تبدیل شده است.

نزاع و قتل، عموما حاصل یک کنش و رفتار فرهنگی و اجتماعی است که از زیرمجموعه های آن می توان به شرایط خانواده و جامعه ای که افراد در آن نمو یافته اند اشاره کرد اما اینکه رسانه ها در بازنمایی این حوادث چه شیوه ای را در پیش گرفته اند و این رویه چه تاثیری در حوزه نفوذ این اخبار دارد، به نظر می رسد به کاوش نیاز دارد.

براساس آمارهای سازمان پزشکی قانونی مازندران، نزاع در میان مردمان این استان، در سال جاری 13هزار مصدوم داشته است و این تنها بخشی از آمار نزاع در استان است که در این سازمان ثبت می شود و بسیاری دیگر از نزاع ها نیز منجر به شکایت و تشکیل پرونده نمی شوند.

بوردیار نظریه پرداز پست مدرن حوزه ارتباطات معتقد است که انسان معاصر درباره داستان های علمی و تخیلی همانندسازی خیال گونه و باورنکردنی ایجاد می کند. به اعتقاد وی فوق واقعیت یک شکل تطوریافته از همان سورئالیسمی است که در هنر سابقه داشت. هنرمند سورئالیسم، واقعیت را با صور خیالی که جنبه ناخودآگاهانه و غیراختیاری دارد درمیآمیزد تا ربط رویاها و کابوس هایش را با رویدادهای واقعی نشان بدهد.

بودریار میگوید امروز، زندگی روزمره، امر غیرِواقعی را نه در رؤیا و کابوس بلکه در تجربه های عینی ما هم بازتولید می کند. انواع بازنمایی های واقعیت که ما هر روز با آن مواجه میشویم، مانند بازنمایی های رسانه‌ها، تابلوهای آگهی‌های تجاری، مسابقه‌های ورزشی و… همگی دارای یک عنصر غیرِواقعی هستند. کافی است انسان در فرهنگ عامه مشارکت کند، مثلا تلویزیون ببیند، سینما برود، موسیقی گوش کند، به ورزشگاه برود، از اینترنت استفاده کند، از مجتمع‌های خرید جنس بخرد و… تا ببیند که در دنیای پسامدرن، همه وجوه زندگی ما، اعم از سیاست و تاریخ و فرهنگ مشحون از عناصر غیرواقعی است.

در این شراط نقش رسانه و فرهنگ در بازنمایی اخبار و حوادث و نیز تولید و بازتولید فرهنگ صلح و آرامش نقش مهم و بی بدیل است. امروز رسانه به مثابه امری مشحون و مقبول مورد استفاده تمام اقشار جامعه است. دنیای رسانه و ارتباطات در پلتفورم های مختلف در لحظات زندگی افراد جوامع بشری رسوخ کرده و در این میان تولید و بازتولید آنچه می تواند به تبدیل شدن به یک فرهنگ غالب و عامیانه و همه گیر تبدیل شود، حانز اهمیت و توجه است.
دست اندرکاران، برنامه نویسان و برنامه سازان حوزه فرهنگی، اجتماعی و رسانه ای در عصر ارتباطات باید به خوبی واقف باشند که تاثیر اخبار منتشر شده، تصاویر و فیلم ها در فضای مجازی بر روی آحاد یک جامعه چگونه است.

بر اساس آخرین آمار اداره کل ارتباطات و فناوری اطلاعات استان، مشترکین اینترنت در مازندران با افزایش بیش از 400هزار نفری در یک سال اخیر مواجه بوده اند و ضریب نفوذ اینترنت رشد 14 درصدی را تجربه کرده است. تعداد سیم کارت های فعال استان نیز با رشد هشت درصدی نسبت به پایان سال 98، در حال حاضر بیش از پنج میلیون و 262 هزار سیم کارت است.

آسیب های نوپدید در حوزه اینترنت و فضای مجازی ناشی از گسترش میزان استفاده از اینترنت و بهره مندی از تلفن همراه هوشمند، در سال های اخیر به شدت مورد پژوهش قرار گرفته است اما ارتباط این میزان دربرگیری استفاده از فضای جدید ارتباطی و با زیرساخت های فرهنگی و اجتماعی استان و تاثیر و تاثر این امر به پژوهش های دیگری نیز نیاز دارد.

بیشتر تحقیقات انجام شده در مورد اینترنت نشان می دهد اکثریت کاربران اینترنت در ایران به نسل جوان تعلق دارد. فارغ از شکاف های به وجود آمده ناشی از فرایند رسانه های نوین، شکاف نسلی موجود ناشی از تحولات ساختاری و جمعیتی جامعه ایران باعث شده است. انتقال ارزش ها و آموزه ها در قالب سنت از نسلی به نسل دیگر با اختلال رو به رو شده است این پدیده همچنین از یك سو، به روند انتقال فرهنگ آسیب می رساند.

کوهن به نقش انکارناپذیر رسانه های گروهی در بازنمایی اغراق آمیز جرایم جوانان به عنوان پدیده اجتماعی و تهدیدآمیز اشاره کرده است.افرادی که همواره اخبار جنایی در رسانه ها پیگیری می کنند جامعه را پر از جنایات شدید و خطرناک می بینند.
این یافته ها تایید نظریه کاشت است که براساس آن بخشی مهمی از برداشت و درک افراد از دنیای پیرامون ناشی از آن چیزی است که در دنیای رسانه ها نمایش داده می شود.

تمایل رسانه ها به ارائه گزارش های غیرواقعی احساسی و نیز گنجاندن اخبار در بسترهای غیرواقعی موجب اطلاع رسانی غلط به مخاطبان و ایجاد نگرانی در میان شهروندان می شود. رسانه ها با گزارش وقایع می توانند با تعیین اولویت های رسانه ای و برجسته سازی یک موضوع براحساس امنیت و ناامنی مخاطبان تاثیر داشته باشند.

رسانه های گروهی نه تنها منعکس کننده تصمیمات مقامات قضایی هستند بلکه بر تصمیمات آنها نیز تاثیر می گذارد بدون آن که به زوایای مختلف یک پرونده پرداخته و برای جلوگیری از تکرار چنین جرایمی ریشه یابی کند.

عادی سازی هنجارشکنی و آموزش جرم از پیامدهای انتشار گسترده رسانه های جمعی به دلیل داشتن مخاطبان زیاد قدرت تاثیر گذاری و امکان استفاده از روش های خاص نقش موثری در آموزش افراد جامعه را دارند که همگی نیز عموما برای جلب توجه مخاطب و جذب تعداد بیشتری از آنها صورت می گیرد.

رسانه ها همچنین با رواج کلیشه های جنسیتی و زورنمایی و قدرت در انتشار فیلم های اتفاقات و حوادث، این کلیشه ها را بازتولید و به نسل جدید جوان و نوجوان ارائه می دهند.

قهرمانانی که حاصل بازتولید رسانه ها است، به لحاظ فرهنگی و اجتماعی در جامعه سنتی پذیرفته نیست و از سویی نیز زمینه را برای تقلید این عمل در واقعیت فراهم می کند.
رسانه ها با به تصویر کشیدن جز به جز جرم ها، قتل، نزاع و درگیری، در کنار اینکه این نحوه انجام جرم را بازتولید می کنند، آن را به امری عادی در جامعه تبدیل می کنند. عادی شدن بزه در جامعه، حاصل بازنمایی رسانه ای آن بدون توجه به اثرات آن است. شاید این دقیقا نمایش جرم است، این سطح از نمایش افراد خصوصا کودکان و نوجوانان را تشویق می کند تا دست به چنین اعمال هیجان آوری بزنند، حتی اگر عاقبت چنین اعمالی تنبیه قانونی باشد. این همان مسئله ای است که با گسترش شبکه های رسانه ای افزایش یافته است.

قتل های ناموسی و کلیشه جنسیتی در قالب های دفاع از شرافت و امثالهم امروز در فضای مجازی به سرعت بازنشر می شود و به همان صورت نیز توسط نوجوانان بازتولید شده و مورد استفاده در واقعیت قرار می گیرد.

نگرانی از اینکه رسانه ها چه تصویری را در طول ساعات شب و روز به نمایش می گذارند، نیاز به حساسیتی فراگیر در حوزه تصمیم سازان فرهنگی و اجتماعی دارد. در کنار اینکه توجه به زمینه های اجتماعی و فرهنگی مازندران ناشی از افزایش مهاجرت به این استان، گسترش حضور گردشگران(افراد غیربومی با فرهنگ های متفاوت و خرده فرهنگ های اقوام)، افزایش مهاجرت از روستاها به شهرها، افزایش شکاف و فاصله طبقاتی ناشی از مشکلات اقتصادی از مهم ترین دلایل بروز قتل و نزاع در مازندران به شمار می رود.

مهاجرت هاي بی رویه و بدون برنامه ریزي پیامدهاي منفـی را در پـی دارد. بـدین صورت که به دنبال مهاجرت به شهر، جمعیت افزایش می یابد و به مـوازات ایـن امـر، حاشیه نشینی نیز رشد بیشتري پیدا می کند، در نتیجه محیط ناسالم و نامناسب ایجاد شده و توسعه می یابد که مهاجرین با فرهنگ های مختلف عموما در این مناطق زندگی می کنند. این محیط ها داراي خرده فرهنـگ هاي مختلف هستند که زمینه انحرافات اجتماعی از جمله منازعه را ایجـاد می کند.

تضاد فرهنگی موجود، میان مناطق روستایی و شهري نیز در میزان وقوع ایـن جرم دخیل است؛ به طوري که در روستاها، بیشتر شاهد نزاع هستیم.
بین بحران هاي اقتصادي و فقر و افزایش بعضی از گونه هاي تبهکاري، یک همبستگی مثبت وجود دارد و آمارهـا نیـز اغلب آن را تأیید کرده است.

فقر ناراحتی و بی نظمی و اختلال خانواده را دامن می زند و موجب ستیزه جـویی و نزاع می گردد. فقر می تواند کانون گرم خانواده را مختل سـازد کـه تـأثیر آن در روابـط اجتماعی افراد در بیرون از خانواده همراه با خشونت و نزاع آشکار می گردد.
نزاع خانگی، منعکس کننده واقعیت تلخ جامعه مانند فقر و بیکاري است. بـه گفته یک روان پزشک، اصولاً خشونت هاي اجتماعی محصول احساس محرومیت نسبی است. وقتی توقعات اجتماعی بالا می رود، وقتی رسانه ها با تبلیغ کردن کالاهاي لـوکس و رنگارنگ، زندگی مرفه را آرمان و هدف مخاطب ترسیم می کنند؛ در حـالی کـه ایـن هدف با شغل و درآمد مخاطب قابل دسترسی نیست، در نتیجـه میـان اهـداف و ابـزار مشروع دستیابی به این هدف فاصله ایجاد می شود یعنی فرد احسـاس محرومیـت مـی کند. این واقعیت می تواند منجر به خشونت و پرخاشگري در میان افراد شود، وقتی میل و تقاضا امکان ارضا نداشته باشد، در نتیجه به خشونت تبدیل می شود.

در حالی که روند رو به افزایش نزاع و قتل در مازندران ناشی از عوامل بیان شده یک خطر به شمار می رود، از این رو، قتل و نزاع در مازندران از منظر فرهنگی و رسانه ای نیاز به پژوهش و تدوین برنامه های مدون دارد.

پاورقی:
رضایی احمدرضا، کارشناس ارشد حقوق جزا و جرم شناسی دانشگاه شمال،دومین کنفرانس ملی و اولین کنفرانس بین المللی حقوق و علوم سیاسی، اسفند98، تهران
خالقی، مینو، دکتری حقوق عمومی، آزادعلوم تحقیقات اصفهان، سال92