عدم کاوش؛ بی‌مهری به آثار باستانی مازندران

دستگیری قاچاقچیان عتیقه در حالی در استان مازندران سال‌به‌سال در حال افزایش است که به گفته کارشناسان، مهم‌ترین مسئله چرایی موفقیت برخی از این حفاران غیرمجاز نیاز به بررسی دارد.

فرمانده یگان حفاظت میراث فرهنگی مازندران اعلام کرد که در ۶ ماهه نخست امسال ۳۶ هزار و ۹۲۵ مورد بازدید و گشت از آثار تاریخی سطح استان انجام شد که ۴۸۰ قطعه اشیای تاریخی و میراثی از چنگال قاچاقچیان میراث فرهنگی کشف و ضبط شد.

به گفته سرهنگ محمدرضا کردان در این عملیات‌ها ۱۱۴ نفر از سوداگران میراث فرهنگی مازندران دستگیر و پس از تشکیل پرونده به مراجع قضایی تحویل شدند.

البته این اخبار تازگی نداشته و هراز چندگاهی اعلام می‌شود که ده ها قاچاقچی دستگیر و هزاران اشیای تاریخی کشف و ضبط می‌شوند.

برای مثال سال ۹۶،تعداد ۶۲ باند قاچاق اشیای عتیقه در مازندران کشف شد که منجر به دستگیری ۲۴۷ نفر شد و در سال ۹۷ نیز ۷۸ باند سوداگر اشیای عتیقه در داخل استان مازندران شناسایی شدند که ۳۲۷ نفر به دام قانون افتادند.

همچنین آمارهای رسمی اداره کل میراث فرهنگی نشان می‌دهد تاکنون حدود ۶۰ تا ۷۰ هزار قلم‌شی تاریخی مربوط به مازندران در این استان کشف و درون خزانه نگهداری می‌شود.

افزایش سالیانه قاچاقچیان عتیقه در مازندران و افزایش اشیای تاریخی کشف‌شده ۲ سؤال بزرگ را همواره بی‌جواب گذاشته ، اول اینکه چرا با یافتن ده ها هزار شئ تاریخی هنوز نیز هر از چندگاهی شاهد کشف هزاران قطعه تاریخی توسط قاچاقچیان عتیقه هستیم و دوم اینکه ریشه موفقیت حفاران غیرمجاز آثار تاریخی دریافتن اشیای میراثی چیست ؟

برای پاسخ این سؤالات این بار به‌جای مسئولان به سراغ کاوش گران و باستان شناسان رفتیم و در این زمینه با استاد باستان‌شناسی دانشگاه تهران گفت‌وگو کردیم.

مازندران بهشت قاچاقچیان عتیقه

باستان‌شناس و عضو هیات علمی دانشگاه تهران ، مازندران را به دلایل مختلف بهشت باستان شناسان دانست و این مسئله را بزرگ‌ترین رنج این استان در زمینه میراث تاریخی‌اش عنوان کرد.

حسین فاضلی بزرگ‌ترین رنج مازندران از قرارگیری در فهرست قاچاقچیان را بی‌مهری در کاوش‌های باستان‌شناسی استان دانست و افزود: متأسفانه باوجود تاریخ کهن و غنی استان سایت‌های حفاری در مازندران به تعداد انگشتان دست نمی‌رسد و این در حالیست  که در برخی مناطق برای هر محوطه تاریخی حدود ۸۰۰ تا یک هزار سایت کاوش می‌شود.

وی با اشاره به اینکه تاریخ سکونت در استان مازندران به حدود ۷۰ هزار سال پیش بازمی‌گردد ، افزود: به‌طور گسترده از حدود ۶ هزارسال پیش به این‌طرف شاهد موج بزرگ مهاجرتی از شمال شرقی و فلات مرکزی کشور به مازندران هستیم که طبیعتاً هر فرد از این جمعیت می‌توانست آثار منقول و غیرمنقول متعددی از خود به‌جای بگذارد.

این باستان‌شناس مهاجرت گسترده از مناطق دیگر کشور به مازندران را انفجار جمعیتی استان توصیف کرد و اظهار داشت: جمعیت مهاجر توانستند  شهرها و سکونتگاه‌های بسیاری در مازندران برای خود بسازند.

فاضلی وجود قبرستان‌های چند هزارساله با فراوانی جمعیتی بسیار همانند سفید چاه هزارجریب و همچنین وجود ده ها لایه باستانی برای کاوش را از ویژگی‌های باستانی مازندران دانست که ریشه در جمعیت زیاد و همچنین سکونت در سطح وسیعی از استان است.

وی  ادعای اینکه عده‌ای  هر مترمربع از مازندران را یک محوطه باستان‌شناسی می‌دانند را یک واقعیت عنوان کرد و گفت: فراوانی محوطه‌های باستانی منجر به این شده آثار و اشیای تاریخی استان غیرقابل‌پیش‌بینی و تخمین باشند.

این باستان‌شناس همچنین  حاصل خیزی زمین و قابل سکونت بودن تمام نقاط مازندران را از دیگر عوامل وجود آثار باستانی در سراسر استان دانست و افزود:  این مسئله منجر شده که قاچاقچیان عتیقه به خود زحمت ندهند صدها کیلومتر را برای یافتن اشیای تاریخی بپیمایند. 

فناوری و عدم کاوش، به نفع قاچاقچیان عتیقه

فاضلی همچنین به موفقیت بیشتر قاچاقچیان در کشف آثار تاریخی در مازندران اشاره کرد و گفت: استفاده از فناوری‌های مدرن و همچنین عدم پیش‌دستی میراث فرهنگی دست برنده را برای سوداگران اشیای عتیقه در استان ایجاد کرد.

به گفته او قاچاقچیان به‌راحتی در کشور دستگاه‌های به‌اصطلاح گنج یاب تهیه‌کرده که منع قانونی برای فروش آن وجود ندارد و در پوشش فلزیاب در بازار به‌راحتی عرضه می‌شود که بیش از گذشته قاچاقچیان را موفق می‌کند.

البته این باستان‌شناس استفاده قاچاقچیان از نقشه یا راهنما را شایعه دانست و افزود: چنین اسنادی یا اصلاً وجود ندارند یا از اعتبار خارج شدند. فاضلی همچنین کم‌کاری میراث فرهنگی در گسترش کاوش و پیش‌دستی نسبت به قاچاقچیان را دومین مسئله در موفقیت سوداگران عتیقه دانست و افزود: اگر معیاری برای اندازه‌گیری کاوش‌های انجام‌شده در استان وجود داشته باشد بیش از ۹۰ درصد اشیای تاریخی و باستانی در زیر لایه‌های استان خاک می‌خورند. به گزارش ایرنا، علاوه بر این او محدودیت‌ها و فقدان برخورداری یگان‌های حفاظت از تجهیزات را دیگر عوامل در گسترش سوداگران اشیای عتیقه عنوان کرد و گفت: تا زمانی که میراث تاریخی استان نظارت وکاوش نشود ، نمی‌توان انتظار داشت که قاچاقچیان منتظر میراث فرهنگی بمانند.