صنایع دستی، سمبل جهش تولید با مشارکت مردم

یادداشت- دکتر مهران عمادی ازوجی محقق و مدرس دانشگاه/روز جهانی صنایع دستی، به عنوان یک رویداد مهم در تقدیر و تجلیل از هنرمندان و صنعتگرانی که با عشق و انگیزه آثار هنری خود را تولید می‌کنند، اهمیت بسزایی دارد. این روز، فرصتی است برای توجه به ارزش‌های فرهنگی و هنری صنایع دستی و نقش آنها در توسعه فرهنگی و اقتصادی جوامع. همچنین، صنایع دستی در کشورمان ایران، با دارا بودن تنوع و غنای فرهنگی، توانایی تأثیرگذاری قابل توجهی در توسعه اقتصادی دارند. لذا، حمایت و توسعه صنایع دستی، از اهمیت بسیاری برخوردار است و باید توجه ویژه‌تری به آن‌ها شود.

استان مازندران در شمال کشور با سواحلی بی‌نظیر و طبیعتی سرسبز از محبوب‌ترین مقاصد سفر به شمار می‌آید و دیدنیهای مازندران آن‌قدر بکر و سحرانگیز هستند که هربار شما را به‌سمت خود می‌کشانند. مازندران از دیرباز یکی از مناطق مسکونی ایران بوده و در تاریخ با نام‌هایی چون تپورستان و طبرستان نیز شناخته می‌شده است. این استان به‌عنوان یک سرزمین دیرین، دارای صنایع دستی مختلفی است که تعداد قابل‌توجهی از آن‌ها تا به امروز باقی مانده‌اند و به‌عنوان محصولات کاربردی و تزئینی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

هنر، فرهنگ و صنعت عناصری هستند که ذات صنایع دستی استان مازندران را به ما نشان می‌دهند. این استان در گذشته جزو پنج استان برتر کشور در زمینه در صنایع دستی بود و تا به امروز ۲۰ رشته‌ صنایع دستی استان نشان ملی گرفته‌اند. مکاری از پژوهشگران صنایع دستی مازندران می‌گوید:صنایع دستی استان مازندران، روایتگر صنعت و هنر نیاکان و بیانگر هنر و ذوق ساکنان کرانه دریای مازندران است و تجلی‌گاه بخش قابل ملاحظه‌ای از هنر و خلاقیت اقوامی است که با این صنایع سر و کار دارند. صنایع دستی اين استان با توجه به شاخصه‌‌های آن می‌تواند به‌عنوان یک پیام‌رسان مهم از فرهنگ و تمدن ايرانی و اسلامی در سطح جهانی باشد. کاوش‌های باستان‌شناسی در غار کمربند و هوتو در بهشهر و اشيای به دست آمده از آن که متعلق به ۶ هزار سال پيش از ميلاد مسيح است، حکايت از آگاهی مردم آن عصر به فن ريسندگی و تبديل پشم به نخ دارد. همچنين وجود مصنوعات سنگی، سنگ تراشيده‌های مسی، سفالی و مفرغی زرين، نشانه توليد لوازم‌خانگی به دست مردم اين استان در گذشته است.

کلاه، سبد، زنبیل، زیرانداز و دیگر وسایلی که با حصیر بافته شده‌اند، اولین چیزهایی هستند که در بدو ورود به استان مازندارن توجه گردشگران را به خود جلب می‌کنند و معمولا به‌عنوان سوغات شمال خریداری می‌شوند. هنرمندان مازندرانی این وسایل حصیری را با استفاده از گیاهان خودروی باتلاق‌ها و آب‌بندان‌ها مانند «گاله» و «واش» و به کارگیری چوب، نی و علف‌هایی به نام «وران» و «سازیر» می‌سازند. آن‌ها بعد از اتمام فصل بهار این گیاهان را از آب‌بندان می‌برند و خشک می‌کنند.

حصیربافی یکی از پرطرفدارترین صنایع دستی استان مازندران است که بیشتر در غرب استان، به‌خصوص در شهر رامسر رواج دارد. حصیربافی از آن دسته هنرهای دستی است که آثار آن را می‌توان در تمام شهرهای ایران دید. محصولات حصیربافی در گذشته به‌عنوان لوازم ضروری خانه‌ها مورد استفاده بودند؛ در حالی که امروز بیشتر جنبه دکوری و تزئینی دارند. در استان مازندران کماکان از نوعی حصیر به نام «کوب» به‌عنوان زیرانداز استفاده می‌شود.

شرایط جوی و محیطی و وجود جنگل‌های انبوه در استان مازندران سبب شده است تا از گذشته تا به امروز، اشیای بسیاری از جنس چوب توسط مردم این منطقه ساخته شوند. جعبه جواهرات، صفحه و مهره‌های بازی شطرنج، بازی تخته، قلیان، پیمانه و ظرف شیر، قاشق شربت‌خوری، قندان، مجسمه‌های حیوانات و صندوقچه چوبی تنها گوشه‌ای از صنایع چوبی استان مازندارن هستند که سوغاتی‌های مناسبی نیز به شمار می‌آیند.

وجود جنگل‌های انبوه در استان مازندران سبب شده است تا از گذشته تا به امروز، اشیای بسیاری از جنس چوب توسط مردم این منطقه ساخته شوند.

ذوق و قریحه مازندرانی‌ها در طول زمان منجر به خلق آثار زیبای کنده‌کاری روی چوب، منبت و برجسته کاری شد؛ آثاری که معمولا از چوب درخت‌هایی با سطح صاف و مناسب چون گردو، فوفل، راش انار سرخ، انار زرد و افرا ساخته می‌شدند؛ البته برای کارهای ظریف‌تر از چوب گلابی استفاده می‌کردند.

آثار منبت به شیوه قاب و گره از قرن پنجم تا هفتم هجری قمری، طرح‌های خلاقانه قرن هشتم و نمونه‌های فراوانی از رسم و عناصر هندسی و اشکال نباتی و گل و بته روی منبرهای چوبی، صندوق مزارها، در و پنجره و رحل قرآن نشان از تاریخچه طولانی منبت کاری در استان مازندارن دارند. منبت کاری از اوایل قرن نهم هجری رونق ویژه‌ای یافت و صنعتگران این رشته موفق شدند با به‌کارگیری انواع خطوط، آثار ارزشمندی از جمله درها و پنجره‌های چوبی را خلق کنند؛ آثاری که هم‌اکنون زینت بخش مرقد امامزادگان و بزرگان دینی است.

طراحی سنتی و نگارگری، صحافی و جلد سازی سنتی، صنایع دستی دریایی، عروسک سازی، جاجیمچه بافی، بافت گلیچه، چوقا، سوزن دوزی، رنگرزی و چاپ سنتی، فرآورده‌های پوست و چرم و هنرهای مرتبط با فلز از دیگر صنایع دستی استان مازندران هستند که تولید و عرضه آن‌ها محدود شده است.

روز جهانی صنایع دستی یک رویداد مهم است که اهمیت هنرمندان و صنعتگران صنایع دستی را یادآوری می‌کند. این روز به عنوان یک فرصت برای تقدیر و تجلیل از این هنرمندان در نظر گرفته شده که با استفاده از دستان خود آثار هنری خلق می‌کنند. صنایع دستی نمادی از هویت و تمدن هر ملت و جامعه است و ارزش‌های فرهنگی و تاریخی را در خود جای می‌دهد.

این روز، به عنوان یک پل ارتباطی بین مردمان جهان، فرصتی مناسب را برای تبادل فرهنگ و هنر فراهم می‌کند. صنایع دستی، به عنوان منبع هنر و خلاقیت مردمان هر کشور، نمادی است از هویت ملی و فرهنگی آنها. این روز، بر ضرورت حفظ و ارتقاء صنایع دستی در جوامع مختلف تاکید می‌کند و نقش مهمی در زنده نگه داشتن ارزش‌های فرهنگی و میراث ملی دارد.

صنایع دستی، به عنوان یکی از مهم‌ترین ارکان فرهنگی هر ملت، نقش بسزایی در توسعه و حفظ فرهنگ دارند. این صنایع، الگوهای زیبایی‌شناسی، نمادها و نقوش منحصربه‌فرد فرهنگی را در خود جای داده‌اند. هنرمندان و صنعتگران صنایع دستی با استفاده از تکنیک‌ها و مواد خاص، آثاری را خلق می‌کنند که ارزش تاریخی و هنری زیادی دارند. این آثار، به عنوان بخشی از تاریخ و تمدن هر ملت، نشانه‌هایی از شکوه و عظمت ملت‌هاست.

صنایع دستی در توسعه فرهنگی نقشی برجسته در حفظ هویت فرهنگی دارند. آثار صنایع دستی، نمادهایی از ارزش‌ها و اعتقادات مردم و هویت یک جامعه هستند.

با حفظ و ارتقاء این صنایع، هویت فرهنگی جامعه تقویت می‌شود و فردیت و شخصیت خاصی به هر ملت می‌بخشد. همچنین، این صنایع، فضایی را برای بروز خلاقیت و نوآوری در حوزه فرهنگ فراهم می‌کنند و انگیزه‌ی هنرمندان را برای خلق و تولید آثار جدید فراهم می‌سازند.

صنایع دستی، به عنوان یک رسانه فرهنگی، نقشی مهم در ارتقاء فرهنگ و هنر در جامعه ایفا می‌کنند. این صنایع با تکنیک‌ها، طرح‌ها و مواد خاص خود، آثاری خلق می‌کنند که تنوع و غنای فرهنگی را به تصویر می‌کشند. از طریق نمایش و عرضه این آثار، فرهنگ محلی و ملی ترویج می‌یابد و همچنین بازدیدکنندگان را با تاریخ، هنر و فرهنگ ملت‌های دیگر آشنا می‌کند.

تاثیر خرید صنایع دستی بر کسب و کارهای بومی و محلی  قابل توجه است. خرید انواع صنایع دستی به صورت مستقیم اقتصاد محلی را تقویت می‌کند و از رشد و پیشرفت کسب و کارهای بومی و محلی حمایت می‌کند.از جمله تاثیرات مهم خرید صنایع دستی بر کسب و کارهای بومی و محلی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

اشتغالزایی: خرید صنایع دستی، تقاضای بیشتری برای این محصولات ایجاد می‌کند و در نتیجه باعث افزایش تولید و اشتغال در کارگاه‌ها و واحدهای تولید صنایع دستی می‌شود. این اشتغال‌زایی می‌تواند به ایجاد فرصت‌های شغلی برای جوانان و کارگران محلی کمک کند و به کاهش بیکاری در مناطق روستایی و محروم کمک کند.

حفظ هنر و فرهنگ محلی: صنایع دستی، ارتباط مستقیمی با هنر و فرهنگ محلی دارند و عناصر فرهنگی و تاریخی جامعه را در خود حمل می‌کنند. با خرید صنایع دستی، فرهنگ و هنر محلی حفظ و توسعه می‌یابد و از فراموشی و فرسودگی نجات می‌یابد.

توسعه مالی محلی: با خرید صنایع دستی، درآمد به کارگران و صنعتگران محلی می‌رسد. این موضوع باعث تقویت اقتصاد محلی و رونق کسب و کارهای محلی می‌شود و به توسعه اقتصادی منطقه کمک می‌کند.

حفظ صنایع دستی اصیل: با خرید صنایع دستی اصیل و تقلیدناپذیر، تولید این صنایع حمایت می‌شود و از تبدیل شدن به محصولات صنعتی و بی‌رمز از بین نمی‌روند. این حفظ و توسعه صنایع دستی اصیل، موجب حفظ تنوع فرهنگی و هنری جوامع محلی می‌شود.

بنابراین، خرید صنایع دستی بر کسب و کارهای بومی و محلی تاثیر قابل توجهی دارد و باعث ارتقای اقتصاد محلی، حفظ فرهنگ و هنر محلی و اشتغال‌زایی می‌شود. از این رو، تشویق به خرید و حمایت از صنایع دستی محلی، اهمیت بالایی دارد.