زنگ چالش آب در کشاورزی مازندران

گروه اجتماعی-زهرا اشکیود: بر اساس آمار هواشناسی، کشاورزان مازندران بهار امسال را با کاهش 43درصدی بارندگی نسبت به بهار سال قبل پشت سر گذاشتند اما نشاکاری زودهنگام 30تا 40 روزه امسال موجب شد تا به رغم کاهش بارندگی 91درصدی خردادماه امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته شاهد به بار نشستن خوشه‌های برنج بدون تنش و استرس آبی باشیم.

مازندران 120 رودخانه اصلی و فرعی به طول هفت هزار کیلومتر دارد که حدود 460 هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی و باغی استان به روش‌های مختلف از جمله ایجاد سردهنه با آب این رودخانه‌ها آبیاری می‌شود.

هر چند دیدگاه‌های متفاوتی درباره بررسی میزان آب مصرفی در بخش کشاورزی و راندمان آبیاری در شبکه‌های آبیاری و زهکشی وجود دارد که هر یک چالش‌هایی را در افزایش بهره‌وری آب در بخش کشاورزی به همراه دارد.امسال با کمبود بارش مواجه بودیم و دچار کمبود آب در سال آینده خواهیم شد چراکه نسبت سال گذشته که بر روی ارتفاعات‌ها 47 سانتی‌متر تا بهار باقی‌می‌ماند اما امسال این میزان به 7 سانتی‌متر رسید.آزیتا امیری کارشناس مرکز تحقیقات هواشناسی استان مازندران، در گفت و گو با «حرف مازندران»، اظهار کرد: در پائیز امسال تمامی استان‌ها کم باران بودند و فقط اردبیل دارای وضعیت نرمالی در بارش بود و این کاهش بارش از ۹۵ درصد کاهش در خراسان جنوبی تا ۸ درصد در بوشهر را شامل می‌شد.امیری افزود: در بهار امسال در استان مازندران ۱۲۳ میلی‌متر بارون بارید و از آنجایی که در بهار سال گذشته بارش‌ها در بهار ۱۹۶ میلی‌متر بود اما امسال نسبت به سال گذشته ۳۷ درصد کاهش بارش رخ داد.

وی تصریح کرد: هر چند امسال تابستان خشکی را گذراندیم اما از آنجایی که بارش‌های تابستان امسال به شکل رگباری یعنی مقدار زیاد در مدت زمان محدود باریده، در کل استان در ۹ ماه نخست امسال حدود ۱۱ درصد دچار کاهش بارش شد که البته این بارش‌ها مناسب برای کشاورزی نبود.

این کارشناس، یادآور شد: در فصل تابستان امسال به طور میانگین طی بررسی‌های ایستگاه‌های سینوپتیک حدود ۶۳ میلی‌متر باران بارید که سه درصد کاهش باران نسبت میزان پیش‌بینی شده بود و همچنین در سال گذشته ۱۴۷ میلی‌متر بارندگی در تابستان بارید اما امسال نسبت به سال گذشته ۵۷ درصد کاهش بارندگی رخ داد.

وی با اشاره به اینکه  از ابتدای مهرماه تاکنون به طور میانگین امسال ۲۲۰ میلی‌متر بارش داشتیم که در طی این چهار ماه ۱۷ درصد کاهش بارش رخ داد، ادامه داد: به طور کلی در پائیز امسال حدود 10 درصد کاهش بارش را شاهد بودیم زیرا در مهرماه با ۶۵ درصد افزایش بارش داشتیم اما در آبان ماه با ۷۵ درصد بارندگی دچار کاهش بارش و در آذرماه نیز دچار ۳۵ درصد کاهش بارش شد که در کل در پائیز حدود ده درصد کاهش بارندگی اتفاق افتاد که نسبت به سال گذشته ۱۶ درصد کاهش داشت.

امیری تصریح کرد: در پائیز امسال به دلیل افزایش دما و تبخیر زیاد برف‌های باریده شده در ارتفاعات، برف ها به سرعت به دلیل دمای زیاد ذوب شد و در ارتفاعات باقی نماند تا در فصل بهار مناسب برای کشاورزی باشد.

وی گفت: در طی چندین سال اخیر ارتفاعات به سمت خشکی پیش رفت و بارش در آن مناطق کمتر شد و از آنجایی که دمای هوا در حال افزایش است و افزایش تعداد روزهای آفتابی و کاهش تعداد روزهای ابرناکی موجب شده تا در ارتفاعات ذخیره آب و برف کاهش یابد و برای فصل زراعی که نیاز به آب است ذخیره آبی وجود نداشته باشد.

این کارشناس هواشناسی، یادآور شد: معمولا بارشی که به شکل برف در اواخر پائیز و زمستان می‌بارد در ارتفاعات ذخیره می‌شود و هنگامی که در اردیبهشت ماه هوا گرم می‌شود به تدریج ذوب شده و در رودخانه‌ها در دسترس کشاورزان پائین دست خصوصا شالیکاران قرار می‌گیرد که با گرم شدن هوا این ذخیره‌ها نیز کاهش می‌یابد هر چند این روند نیز کاهش یافت.

وی افزود: در تابستان امسال نیز میزان بارش کاهش یافت و فقط در فروردین‌ماه میزان بارش مناسب بود اما خرداد ماه میزان بارش کاهش داشت؛ بنابراین بر طبق پیش‌بینی‌ها اگر بهمن و اسفندماه میزان بارش نرمال باشد در واقع نمی‌تواند کم بارشی در ۹ ماه نخست سال را جبران کند.

امیری عنوان کرد: امسال سامانه تابستانه که باید در فصل پاییز به عرض‌های جنوبی‌تر می‌رفت این اتفاق نیفتاد و این شرایط در پائیز هم ادامه یافت و تا این که وضعیت کم‌بارشی ایجاد شد.از این رو با اطلاع رسانی در زمینه مدیریت مصرف آب در کشاورزی و در محصولاتی نظیر برنج که نیاز به آب بالایی دارند می‌توان با مدیریت دقیق آبیاری در افزایش راندمان محصولات کشاورزی نقشی مهمی را ایفا کنند.

مدیریت‌های مختلف آبیاری نقش بسیار مهمی در صرفه جویی مصرف آب و همچنین بهره وری دارد که در این زمینه طرح تجهیز و نوسازی می‌تواند نقش موثری در بخش آبیاری اراضی شالیزاری داشته باشد.

در روش سنتی، چون کشت به صورت نشتاک به نشتاک صورت می‌گیرد و آب از یک طرف وارد قطعه اول می شود، کشاورزی که در وسط اراضی قرار می گیرد حق انتخاب ندارد اما با اجرای یکپارچه سازی هر کشاورز در هر نقطه‌ای از زمین دارای شبکه زهکشی مستقل بوده و هر موقع بخواهد آب را وارد زمین خود می‌کند و مزاحم کسی هم نیست.

ایرج صاعدی مدیر آب ‌و خاک سازمان جهاد کشاورزی استان مازندران، وسعت اراضی شالیزاری استان را ۲۱۰ تا ۲۱۲ هزار هکتار بیان کرد و گفت: طرح تجهیز و نوسازی اراضی کشاورزی در ۵۷۷ هزار هکتار از اراضی شالیزاری مازندران اجرا شد.حدود ۱۶۰ هزار هکتار از مجموع ۲۱۰ هزار هکتار زمین‌های شالیزاری در استان مازندران قابلیت اجرای طرح نوسازی و تجهیز اراضی را دارند.

وی با اشاره به شروع طرح تجهیز و نوسازی اراضی کشاورزی از سال ۱۳۷0، تصریح کرد: تاکنون طرح تجهیز و نوسازی در ۵۷ هزار هکتار اجرا شد و امسال برای اجرا در چهار هزار هکتار قرارداد بستیم که طرح نوسازی و تجهیز در هزار هکتار به دلیل مشکلات اجتماعی اجرایی نشد.

مدیر آب ‌و خاک سازمان جهاد کشاورزی استان مازندران، یادآور شد: با توجه به اینکه ۱۶۰ هزار هکتار از اراضی استان قابلیت اجرای طرح تجهیز و نوسازی را دارند تاکنون در یک‌ سوم این اراضی، طرح اجرا شد.

هر چند اجرای طرح تجهیز و نوسازی برای کاهش مصرف آب با توجه به کمبود بارش‌ها باید به درستی در سطح استان اجرا شود اما در این میان برخی از مسئولان به شخم و شیار زودهنگام، کشاورزان را توصیه کردند.

عزیزالله شهیدی‌فر معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان مازندران، درباره شخم و شیار زودهنگام اراضی شالیزاری، گفت: شخم زمستانه شالیزارهای مازندران امسال حدود یک ماه زودتر از سال های گذشته و در آخرین روزهای ماه دی با هدف بهره گیری از روان آب‌ها برای سیراب کردن زمین آغاز شد.

شهیدی‌فر افزود: شالیکاران استان هر چه سریع‌تر نسبت به شخم و شیار زمین‌های شالیزاری با هدف استفاده از آب فراوان و از بین بردن علف‌های هرز اقدام کنند. شخم زمستانه علاوه بر استفاده از آب فراوان، بهترین روش مبارزه با کرم ساقه خوار برنج برای کاهش جمعیت انتقالی آفت به سال بعد است.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی مازندران، گفت: شخم و شیار شالیزارها و آب تخت کردن در فصول سرد سال در مرگ و میر لاروهای باقی مانده در ساقه و پوشال برنج موثر است.

این مسئول به وجود علف های هرز مانند ارداله، پلم، اشکنی، وازمر، انواع مستک ها و شال تسبیح در فاصله یک متری مزرعه روی مرزها و حاشیه شالیزار ها اشاره کرد و افزود: بسیاری از آفات به ویژه کرم ساقه خوار تا قبل از کشت جدید روی آن ها زمستان گذرانی می کنند.شخم و شیار و از بین بردن علف‌های هرز حاشیه زمین‌های شالیزاری از روش‌های موثر، کم هزینه و در عین حال ساده در کاهش جمعیت آفات است.

اما برای بررسی دقیق‌تر و علمی‌تر به سراغ معاون مؤسسه تحقیقات برنج کشور و رئیس مرکز تحقیقات استان مازندران واقع در آمل رفتیم تا این موضوع را با دلایل علمی مورد کارشناسی قرار دهیم.

رحمان عرفانی معاون مؤسسه تحقیقات برنج کشور در مورد شخم و شیار پیش از موعد در گفت و گو با «حرف مازندران»، گفت: نگرانی‌های کشاورزان در زمینه کمبود آب و نیز انگیزه آنان برای کاشت زودتر برای برداشت به موقع موضوعی است که از تغییرات جوی و اقلیمی ناشی شده و به حق است اما باید توجه داشت فقط آب تخت کردن مزارع چند ماه زودتر از موعد کافی نیست بلکه شرایط اقلیمی هفته‌های آینده اهمیت زیادی دارد.

عرفانی افزود: خوشبختانه بارندگی‌های این روزها قدری از نگرانی‌های کشاورزان کاسته است اما با توجه به تجربیات سنوات گذشته برخی کشاورزان اقدام به شخم و شیار و آب تخت کردن مزارع به ویژه در اواخر بهمن می‌کنند که البته برای مناطق دشتی و مناطقی که از آب‌های سطحی استفاده می‌کنند می‌تواند به استفاده مطلوب و بهینه از آب‌های سطحی منجر شود اما آب تخت کردن زود هنگام برای مناطق کوهپایه‌ای توصیه نمی‌شود.

وی تصریح کرد: نکته دیگری که موجب انگیزه کشاورزان برای آب تخت کردن زود هنگام می‌شود علاقه کشاورزان برای کاشت مجدد برنج و برداشت رتون است که البته به این دسته از کشاورزان هم توصیه می‌شود که به توصیه‌های کارشناسان و مروجان توجه کنند و دغدعه‌های اصلی متولیان امر در این حوزه که هر چند به محدودیت منابع آبی و حفظ محیط زیست بر می‌گردد چراکه عدم رعایت اصول فنی در این حوزه محدودیت زیادی را ایجاد خواهد کرد.

معاون مؤسسه تحقیقات برنج کشور، گفت: دستگاه‌های تحقیقاتی و اجرایی در صدد یافتن نباتات جایگزین هستند به ویژه برای مناطقی که به شدت دارای کمبود آب است.