خبرنگاری؛ بحران هویت و مسئولیت اجتماعی

الناز پاک نیا/ روز خبرنگار و این روزها به بهانه آن، هفته رسانه، به‌دوراز رویه‌های مرسوم مراسم و پیام تبریک و هدیه، روز خبرنگار، توجه به اصول اولیه و بنیادین در عرصه خبرنگاری و خبررسانی است. کم‌کاری‌های صورت گرفته در دو دهه اخیر در حوزه خبر و رسانه موجب بحران هویت در این بخش شده و این امر هرساله تشدید و نتایج نامیمونی منتهی می‌شود.

بحران هویت در حرفه خبرنگاری از آنجایی آغاز می‌شود که صدور بی‌ضابطه مجوز رسانه‌ها رونق می‌گیرد، افرادی بدون حتی یک روز سابقه خبرنگار و روزنامه‌نگاری امروز از مبادی اقتصادی و سیاسی صاحب‌امتیاز و صاحب رسانه می‌شوند. ماجرای سلطان یارانه مطبوعات و مسائلی ازاین‌دست خود مؤید این مطلب است.

در رواج رسانه‌ها و رونق مجوزدهی ها، مهم‌ترین آسیبی که حوزه خبر و رسانه را تهدید می‌کند، ورود افراد بدون دغدغه، بدون حس مسئولیت نسبت به این حوزه است.

*مجوزهای بدون ثمر

مهم‌ترین اثر در مجوزهای بدون ضابطه، از میان رفتن امنیت شغلی در عرصه خبرنگاری است، مدیرانی که خود از جنس رسانه نبوده نه‌تنها دغدغه اشتغال، بیمه،بازنشستگی و دیگر مسائل مربوط به حوزه رسانه را ندارند، بلکه دغدغه تولید محتوا را نیز نداشته و رسانه‌ای کپی محور را به افکار عمومی تحویل می‌دهند آن‌هم اگر منتشر شوند و اگر به‌روزرسانی شوند و محدود به نام اشان در قالب کانال تلگرامی نشود. به‌خوبی مشهود است با افزایش تعداد رسانه و افزایش صدور مجوزها، فرصت‌های شغلی برای خبرنگاران کاهش‌یافته و وضعیت شغلی و امنیت شغلی این خبرنگاران به کمترین میزان ممکن رسیده است. پس‌ازاین رو صدور فله‌ای مجوز رسانه‌ها، امنیت شغلی خبرنگاران را تهدید کرده است.

این روزها به‌خوبی در تمام کشور نه‌فقط مازندران شاهد معرفی‌نامه‌های رنگارنگ مدیران هستیم که افراد را بدون آموزش و بدون طی مراحل حداقل تئوری به عنوان خبرنگار معرفی می‌کنند. این امر بخش مهمی از صدمه به بدنه جامعه خبرنگاری را موجب شده است. امروز تعداد بسیار زیاد خبرنگاران که توانی در تولید محتوا ندارند، از مسئولیت‌های اجتماعی این حوزه سررشته‌ای ندارند و تنها امضای نام رسانه را در برگه‌های ورود و خروج ثبت می‌کنند، آسیبی برای شغل و هویت خبرنگاری است.

کاستن از سطح حرفه‌ای خبرنگاری، نبود دوره‌های اجباری و الزام‌آور روزنامه‌نگاری و خبرنگاری، عدم تمکین مدیران رسانه‌هایی که فله‌ای مجوز دریافت کرده به استخدام و به‌کارگیری خبرنگاران، هویت خبرنگاری را با مشکل مواجه کرده است. امروز بخش مهمی از هویت حرفه خبرنگاری در خبرنگار نامیده شدن فعالان تلگرامی و اینستاگرامی از دست می‌رود.

وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ضابطه‌ای برای خبرنگار نامیده شدن افراد ندارد. درحالی‌که بیشتر واحدهای صنفی و کسبی برای عنوان دار شدن یک صنف، دوره‌های سه تا شش‌ماهه برگزار می‌کنند و در غیر این صورت مجوز فعالیت داده نمی‌شود، در حرفه خبرنگاری این امر مشهود نیست. عدم مطالبه گری و آشنا نبودن به مسئولیت‌های اجتماعی حرفه خبرنگاری، به وضعیتی دامن می‌زند که رسانه‌ها از مطالبه گری به سمت شانتاژ برخی مسائل و یا سکوت در برابر برخی حقایق سوق داده می‌شوند که هر دو سوی این افراط‌وتفریط به ضرر هویت خبرنگاری و مسئولیت اجتماعی این حوزه است.

*رنج نهفته در خبرنگار نامیده شدن

امروز به دلیل کاهش اعتبار نام خبرنگار و افزایش بدون ضابطه و بدون آموزش این حرفه، بسیاری از فعالان این بخش، ترجیح می‌دهند از عنوان تولیدکنندگان محتوا برای خبرنگاری استفاده کنند، شاید که از این میان بتوان دریچه‌ای جدید برای افزایش اعتبار اندک فعالان و صاحبان قلم بهره برد.

توجه به بعد معنوی حرفه خبرنگاری یعنی همان اهمیت به تولید اثر، نه‌تنها رسانه‌ها را از روابط عمومی محوری و کپی محوری خارج می‌کند که عزت و اعتبار این قشر را نیز افزون خواهد کرد. امروز قاطبه خبرنگاران و فعالان این حوزه، از افزایش تعداد رسانه و به‌تبع آن افزایش تعداد خبرنگاران آموزش ندیده ناراضی هستند و آن را تهدیدی در این حوزه می‌دانند. کاهش حمایت‌های وزارت ارشاد از خبرنگاران و معطوف شدن به حمایت از مدیران رسانه‌هایی که دغدغه‌ای برای مسائلی مانند استخدام خبرنگاران و پرداخت حق‌وحقوق خبرنگاران ندارند، به کاهش جمعیت خبرنگاران و مدیرمسئول شدن آنان دامن زده است. امروز بحران هویتی ازاین‌دست نیز گریبان حرفه خبرنگاری را گرفته است، زمانی که وزارت ارشاد، یارانه بیمه خبرنگاران را به دفاتر پرداخت نمی‌کند میزان حمایت از این قشر نیز کاهش می‌یابد. خبرنگاران برای دست یافتن به هویت و بهره‌مندی از شرایط درآمدی و اقتصادی مجبور به تغییر هویت خود به مدیر یک رسانه هستند. تا زمانی که متولی حوزه خبر و رسانه یعنی وزارت ارشاد، تمایلی برای حمایت از حرفه خبرنگاری نداشته باشد، این بحران هویت دامنه‌دار شده و سطح کیفی فعالیت خبرنگاران هرروز کمتر خواهد شد. رصد فعالیت رسانه‌هایی که مجوز گرفته‌اند و میزان حمایت و جذب خبرنگار در این دفاتر، افزایش میزان حمایت از خبرنگاران نه‌فقط مدیران مسئول و صاحبان رسانه‌ها، لزوم تدوین آیین‌نامه‌هایی برای ورود به حرفه خبرنگاری، لزوم صدور مجوز فعالیت خبرنگار و عدم اکتفا به نامه مدیران مسئول می‌تواند در بهبود اوضاع این حوزه مؤثر واقع شود.