جشنواره کندوس یا ازگیل وحشی مازندران ، چشنی برای شب یلدا

به گزارش حرف آنلاین ، در جشنواره کندوس یا همان ازگیل وحشی می توان درختچه کندوس، تاریخچه، آداب و رسوم مربوط به این میوه و فرآوده های آن را معرفی کرد.

با توجه به خصوصیات و فرآورده‌های مختلفی که در گذشته و حال از آن تهیه می‌شود می‌تواند به عنوان ایجاد کننده شرایطی برای برگزاری جشنواره بومی محلی و ایجاد درآمدی برای کشاورزان و همچنین معرفی فرهنگ بومی استان به گردشگران باشد.

ازگیل وحشی (medlar ) درختچه‌ای است خاردار و بومی ایران که در همهٔ جنگل‌های شمال ایران و در بلندی‌های دامنه جنوبی البرز و مناطق استپی رشد می‌کند. این گیاه را در زبان گیلکی مناطق استان گیلان کونوس (کنوس) و در زبان مازندرانی بخش‌های جنوبی و شرقی این استان به نام کِنِس و غرب بخش‌هایی از رامسر کندوس نامیده می‌شود.

ازگیل از حدود سه هزار سال گذشته در جنوب دریای خزر در مناطقی از استان‎های گیلان و مازندران در ایران کشت می‌شد و 700 سال پیش از میلاد نیز به یونان و در 200 سال پس از میلاد به روم ارسال شد. کشت این میوه از طریق رومیان در بقیه اروپا گسترش پیدا کرد.

میوه ازگیل وحشی یا کندوس تا دوره ویكتوریا به فراوانی استفاده می‌شد اما در دوره ‌های پس از آن كمتر مورد توجه قرار گرفت تا اینكه اكنون جز بخش‌های كوچكی در اروپا، طرفداران چندانی ندارد. از ازگیل در ادبیات كهن اروپا به عنوان نماد بدكارگی یا تهیدستی نابهنگام یاد می‌شد زیرا میوه هایش پیش از رسیدن از درون پوسیده می‌شد.

گسترش جغرافیایی درختچه ازگیل در ایران

ازگیل یا کندس را می‌توان در اکثر جنگل‌های شمالی مشاهده کرد به طوری که از ارسباران تا گلی‌داغی گرگان نیز گسترش دارد و همچنین در بجنورد و دامنه‌های جنوبی البرز و دره کرج دیده شده است.

جنس کندس از دو گونه تشکیل شده كه یکی از آن ازگیل معمولی با نام علمی Mespilus germanica است و از این رو آن را گونه بومی جنوب غربی آسیا و احتمالا جنوب شرق اروپا پیدا کردند اما منشاء آن در ایران کشف شد. گونه دیگر M.canescens، اخیرا مربوط به سال۱۹۰۰ آن را از آمریكای شمالی كشف کردند.

در گونه‌های وحشی کندوس ، قطر میوه حدود 5/2 سانتی‌متر و در ارقام پرورشی حدود 5/5 سانتی متر یا بیشتر است. گیاه کندس به شكل درخت پاكوتاه یا بوته‌های بلند دیده شدهه و به خانواده رزها تعلق دارد.

مشخصات درختچه کندوس یا ازگیل در مازندران

ارتفاع درختچه‌های ازگیل را حدود ۸ متر تخمین زدند. برگ‌های پهن کندوس به رنگ سبز تیره، بیضی شكل به طول ۶ تا ۱۵ سانتی‌متر و پهنای برگ‌ها ۳ تا ۴ سانتی‌متر اندازه‌گیری شد. برگ‌ها پیش از خزان به رنگ قرمز دیده می‌شوند.

گل‌های کندوس دارای پنج گلبرگ سفید است که در بهار شكوفه می‌دهند. گل‌های درختچه ازگیل هرمافرودیت بوده یعنی هم دارای اندام‌های جنسی نر و نیز اندام‌های تولید مثلی جنسی ماده است و توسط زنبورها گرده افشانی می‌گردند. گیاه کندس را لقاح از نوع خودبارور است.

مكان رشد کندس در جنگل‌های آفتابگیر و سایه روشن است و خاك مرطوب، سبك و شنی با برگ ویا خاك سنگین رسی دارای زهكش مناسب را می‌پسندد.

بذرهای ازگیل بسیار سفت و محكم و نفوذناپذیر بوده به همین دلیل در همان سال اول تا پیش از گذراندن دو زمستان جوانه نمی‌زند.

به منظور كشت تجاری کندس، بذرها به مدت كوتاهی در اسید سولفوریك استراحت داده می‌شود تا پوسته بذر باز شود البته این كار باید با دقت زیاد انجام گردد و گرنه بذرها دچار آسیب‌دیدگی می‌شود.

باغداران خانگی می‌توانند به جای اسید، بذرها را به مدت ۲۴ ساعت در آب گرم قرار دهند و بعد در طی مدت ۲ الی ۳ ماه در مکانی سرد با دمای ۱ تا ۵ درجه سانتی‌گراد نگه‌داری کنند.

میوه این درختچه در حالت نارس مشکلات گوارشی ایجاد می‌کند اما رسیده این میوه بسیار خوشمزه و دارای شفت چند هسته‌ای و قهوه‌ای رنگ و خوراک همه پرندگان و حیوانات وحشی مانند خرس می‌باشد.

ازگیل در جنگل‌های کم‌ بازده و مراتع رشد بهتری می‌کند و همچنین در خاک‌های گرم و خشک رشد مناسبی دارد.

شکوفه‌های کندس اوایل بهار شکوفا می‌شود که گل‌ها در ابتدا به رنگ صورتی کم ‌رنگ است و میوه آن نیز در اواخر پاییز برداشت می‌شود.

معرفی کاربردهای سنتی در جشنواره کندوس

چوب کندوس بسیار مقاوم است به طوری که بومیان مازندران از شاخه‌های چوب آن برای ساخت دسته تبر و بیل استفاده می‌کنند. در واقع به این شکل که شاخه‌های صاف از چوب درختچه ازگیل را با توجه به سایز بیل و تبر از تنه اصلی قطع کرده و سپس آن را بر روی شعله ملایم قرار می‌دهند تا اندکی آب آن خشک شود و به اصطلاح چوب مقاوم شود و خاصیت انعطاف‌پذیری دیگر نداشته باشد و سپس پوسته را از آن جدا کرده و بعد بار دیگر در کنار آتش قرار می‌گیرد تا اندکی طلایی رنگ شود که در این زملن مقاومت دسته‌های این اشیا در واقع افزایش پیدا کرده و قابل استفاده است.

محلی ها در شب یلدا یکی از مهم‌ترین دسرهای خود را کندس قرار می‌دهند.

معرفی کنس دشو در جشنواره کندوس

در خصوص فرآورده‌های حاصل از کندس که همان “دشو” است، کندس‌های بسیار رسیده و له شده پس از شستشو در درون دیگی بزرگ ریخته می‌شود و پس از اضافه کردن مقدار لازم آب، بر روی شعله قرار داده می‌شود و هنگامی که مخلوط حاصل ازگیل اندکی در بخار آب ایجاد شده کفی بر روی آن ایجاد شد، عصاره آن را از هسته جدا کرده و پس از آن عصاره را دوباره مقداری بر روی شعله قرار داده تا غلظت آن افزایش یابد و این چاشنی در غذاهای مازندرانی‌ها استفاده می‌شود.

در جشنواره کندوس می توان این را گفت که بومیان مناطق استان گیلان و مازندران میوه‌های ازگیل را هنگامی كه هنوز سفت و نارس است چیده و مانند خیارشور درون ظرف‌های بزرگ یا کوچک می‌ریزند و سپس ظرف را از آب و اندكی نمك پر کرده و آن را در جایی خنك نگه می‌کنند. این فرآورده كه «آب كندس نام دارد به همراه نمک و گلپر با لذت فراوان در زمستان خورده می‌شود.

از دوشاب کندس برای تهیه کاهو سکنجبین نیز استفاده می‌شود.

كاربردهای دارویی کندس

میوه کندس دارای كاربردهای دارویی مختلفی است. خواص دارویی کندس به روزگاران بسیار دور برمی‌گردد و در آن زمان نیز مورد توجه بوده به طوری که بقراط کندس را برای مبتلایان به ترشی معده و سوزش مدفوع و عوارض تب مناسب می‌دانست. برگ‌هایش خون رار بند می‌آورند. با جوشانده ی برگ ازگیل آبسه می‌توان دهان و گلو و آنژین را نیز درمان کرد.

دانه‌های میوه کندس دارای اسید هیدروسیانیك سمی است. در درمان مالاریا نیز از پوست تنه آن به جای گنه گنه استفاده می‌گردد اما تحقیقات زیادی در این زمینه انجام نشد.