بهره‌ وری، گمنام در توسعه مازندران + اینفوگرافیک

بهره‌ وری یک اصل کلی در رشد و توسعه یک منطقه به شمار می رود . باتوجه به تحولات اقتصادی در طی چند سال اخیر، افزایش کمیت و کیفیت تولیدات فقط با توجه به اصل بهره‌ وری، شدنی است، اما متاسفانه به‌دلیل عدم آگاهی کامل افراد جامعه از مفاهیم بهره‌وری و برداشت‌‌های نادرست آنطور که باید شاهد افزایش بهره‌وری در حوزه‌های مختلف نیستیم.

یک دکترای اقتصاد دراین باره در گفت‌وگو با حرف مازندران ضمن ارائه تعریفی از بهره‌وری، اظهار کرد: واژه بهره‌وری به معنای قدرت تولید، باروری و مولد بودن است، تعاریف مختلف دیگری از سوی سازمان‌های بین المللی و اقتصاددانان نیز بیان شده است.

یوسف عیسی زاده روشن اعلام کرد: واژه Productivity واژه‌ای است انگليسی و در لغت به معنای «قدرت توليد، باروري و مولد بودن» است. مثلاً زمينی که استعداد زراعت دارد و بذر در آن رشد و نمو می‌کند، اصطلاحاً زمينی Productive گفته میشود.

وی گفت: سازمان همکاری اقتصادی اروپا، بـهره وری را حـاصل کسری می داند که از تقسیم مقدار یا ارزش محصول(کالا و یا خدمت) بر مقدار یا ارزش یکی از عوامل تولید به دست می آید، بدین لحاظ می توان به بهره وری سرمایه و بـهره وری نـیروی کار اشـاره نمود. سازمان بهره‌وری آسیایی، بهره وری را یک رابطه یا یک مقایسه ارزشی بین تـعداد کالاها و خدمات ارائه شده و تعداد منابع بکار رفته در خلق این خدمات و یا کالاها می داند که به صورت یک نسبت توضیح داده می شود.

عیسی زاده خاطرنشان کرد: آژانـس بـهره وری اروپا، بهره وری را درجه استفاده مناسب و مؤثر از هر یک از عوامل تولید معرفی می کند. این آژانـس در تـعریف دیگری که ارایه می دهد، بهره وری یک بنگاه را دیدگاه فکری آن در بهبود بخشیدن به وضعیت موجود می داند.  براساس نظرات این سازمان، خرده سیستمها و انـسان مـی تواند کارهـایش را هر روز بهتر از پیش انجام داده و نتایج بهتری به دست آورد.

این دکترای اقتصاد با بیان ایکه بهره وری زمانی اتفاق می‌افتد که هم کارایی وحود داشته باشد هم اثر بخشی، عنوان کرد: اثربخشی (effectiveness)میزانی كه فعالیت های برنامه‌ریزی شده تحقق یافته و نتایج برنامه ریزی شده بدست آمده است.

این استاد دانشگاه تاکید کرد: منظور از عبارت بالا این است که هرگاه شاخص هایی مرتبط با برنامه ریزی و با محوریت زمان داشته باشیم، از اثربخشی صحبت کرده ایم.شاخص هایی مانند: مدت زمان تولید، تحویل به موقع ، برنامه ریزی، مدت زمان رسیدگی به شکایات مشتری و ….

تعریف کارایی 

وی اضافه کرد: رابطه میان نتایج بدست آمده با منابع استفاده شده.بعنوان مثال: اتمام پروژه با بودجه مصوب، اگر در زمان مقرر به اتمام  برسد اثر بخش هم بوده. حال سازمانی را می توانیم بهره وری بنامیم که بتواند هر دو پارامتر اثربخشی و کارایی را داشته باشد.

عیسی زاده خاطرنشان کرد: در شرایط فعلی اقتصاد ایران راهی جز افزایش تولید پایدار برای حل مشکلات اقتصادی وجود ندارد. افزایش تولید از دو طریق، افزایش در عوامل تولید و دیگری استفاده بهتر از آن ها با اتخاذ مدیریت مناسب بر منابع و بکار گیری روشهای جدیدتر در ترکیب آنها قابل حصول است . یکی از راههای بهینه سازی ترکیب عوامل تولید، توجه به مقوله بهره وری  است. بهره وري، استفاده موثر و كارآمد از وروديها يا منابع براي توليد يا ارائه خروجيها است. وروديها يا نهاده ها، منابعي (نظير انرژي، مواد اوليه، سرمايه و نيروي كار) هستند كه براي خلق خروجي يا ستانده (كه عبارت است از كالاهاي توليدشده با خدمات ارائه شده توسط يك سازمان)استفاده ميشود.دومین دلیل الزامات قانونی  که در زمینه بهره وری وجود دارد:بعنوان مثال

وی اذعان داشت: به موجب بند «الف» ماده پنجم قانون برنامه ششم توسعه، مقرر شده است «دستگاه‌های اجرایی برای محور قرار دادن رشد بهره‌وری در اقتصاد، ضمن اجرایی نمودن چرخه بهرهوری در مجموعه خود، تمهیدات لازم را برای عملیاتی نمودن این چرخه در واحدهای تحت تولیت خود، با هماهنگی سازمان ملی بهرهوری ایران فراهم نموده و گزارش سالانه را به آن سازمان ارائه نمایند. دستگاههای اجرایی مکلفند در شش ماه نخست اجرای قانون برنامه، برنامه‌های عملیاتی خود برای ارتقای بهره‌وری از طریق تسهیل و تشویق فعالیتهای غیر دولتی در حوزه‌های مربوطه را به تأیید سازمان ملی بهرهوری رسانده و این سازمان نیز، حداکثر ظرف مدت یک سال، مجموعه اقدامات مذکور را به تصویب هیئت وزیران برساند.»

چرخه مدیریت بهبود بهره وری

عیسی زاده گفت: چرخه مدیریت بهبود بهره وری فرآیندی است که طی آن بین مجموعه عوامل تولید بهترین ترکیب حاصل و متناسب با شرایط درون و برون سازمانی در بهره وری تغییراتی حاصل می گردد.

این دکترای اقتصاد اذعان داشت: به نظر من تا اهمیت بهره وری و چگونگی ارتقاء آن در سطوح ملی، بخشی، سـازمان و فـرد بخوبی شناخته نشود، بهره وری تحقق نخواهد یافت. ضعف اصلی در مراحل چرخه بهره وری در دستگاه‌های اجرایی باور نداشتن به مقوله بهره وری  و نبود ضمانت اجرایی از طرف مدیران دستگاه‌های اجرایی است.

نگاهی به میزان بهره‌ وری از آب در مازندران

در ادامه با توجه به اهمیت بهره‌وری در استان مازندران به‌ویژه در حوزه کشاورزی، گفت‌وگویی با دکترای علوم و مهندسی آب و عضو هیات علمی گروه کشاورزی دانشگاه پیام نور ساری ترتیب دادیم که در ادامه می‌خوانیم.

بابک مومنی با بیان اینکه ما کشوری هستیم که از نظر اقلیمی در آستانه تنش آبی قرار داریم متوسط بارندگی های ما چیزی نزدیک به ۲۵۰ میلی متر است، اعلام کرد: شرایط تغییر اقلیم در سال‌های اخیر عملا وضعیت کشور ما را بدتر از گذشته کرده، باریکه نوار شمالی دریای خزر در خقیقت شرایط اقلیمی متفاوتی دارد یعنی تنها اقلیمی است که میزان بارندگی‌ها و تبخیر آن با هم مساوی است.

وی تاکید کرد: منابع آبی یا تجدیدپذیر یعنی ناشی از جریانات سطحی هستند در داخل چرخه آبی در حرکت هستند و یا تجدیدناپذیر که در کشور ما ۴۰۰ میلیارد متر مکعب منابع آبی تجدیدناپذیر موجود است.

مومنی ادامه داد: در منطقه شمال در فصل‌های پربارش مشکل زه دار شدن یا آب اضافی داریم اما در فصل زراعی یا کشت زراعی با کمبود آب مواجه هستیم و دشت‌های کشاورزی با کسری منابع آبی مواجه هستند، علت این است که ما تدبیر درستی نداریم یعنی ضریب مهار آب سطحی ما حدود ۱۵ الی ۲۰ درصد بوده که از میانگین کشوری یا همان ۴۰ درصد بسیار پایین‌تر است.

عدم مدیریت منجر به هدررفت آب می‌شود

این پژوهشگر و استاد دانشگاه یادآور شد: مازندران در تامین آب دچار چالش است از مجموع پتانسیل آب چیزی نزدیک به ۶/۲ میلیارد متر مکعب ۴/۲ منابع آب سطحی و مابقی زیر زمینی هستند که متاسفانه ۶۰ درصد از آن بهره‌برداری می‌شوند، سدهای استان چیزی نزدیک به ۳۰۰ میلیون متر مکعب آب ذخیره می‌کنند، از طریق آب‌بندان هم چیزی به همین اندازه ذخیره می‌کنیم مابقی این آب مستقیما در فصل‌های غیرزراعی به دریا می‌ریزد بخش قابل توجهی از این آب که در دشت‌ها قرار دارند درست مدیریت نمی‌شوند.

وی با بیان اینکه در بحث انتقال و توزیع هم درست عمل نمی‌کنیم، گفت: در سطح کشت اول ۴۸۰ هزار هکتار سطح زیر کشت داریم آمار رسمی شرکت آب منطقه‌ای فقط ۳۰ هزار هکتار تحت پوشش شبکه مدرن هستند و مابقی سنتی‌کار بوده ت راندمان توزیع آب در آن‌ها حدود ۴۰ درصد است کا ۶۰ درصد بقیه از دسترس خارج یا با راندمان های پایین بهره‌برداری می‌شود.

مومنی افزود: در بحث کاربرد آب در مزرعه هم دچار چالش هستیم، عمده مصارف آب ما در شالیزارهاست از ۲۱۵ هزار هکتار ۶۰ هزار هکتاز مجهز و بقیه سنتی کار می‌کنند، پس قطعا به شبکه مدرن نیاز داریم در دنیا حتی شبکه سطحی پوشش شده استفاده نمی‌شود، سیستم کشاورزی آب به سمت سامانه‌های نوین آبیاری حرکت کرده برای باغات تحت فشار برای مزارع کم‌فشار آب را در شبکه‌ای از لوله منتقل می‌کنند که راندمان انتقال آب از کانال‌ها و لوله‌های آب ۹۰ درصد خواهد بود.

این دکترای مهندسی آب با اشاره به اینکه میتوان آب را کاملا مدیریت کرد، اذعان داشت: متاسفانه زیرساخت‌های لازم را مهیا نکردیم، اگر بخواهیم مدیریت بهره‌ورانه از آب داشته باشیم به سخت‌افزار شبکه خطوط لوله نیاز داریم، اما هنوز در بسترهای خاکی رودخانه‌ها کار می‌کنیم، از طرفی در تامین انتقال و توزیع و هم بهره‌برداری مشکل داریم.

تامین زیرساخت هم جواب نمی‌دهد

وی در پاسخ به این سوال که اگر زیرساخت به وجود بیاوریم مشکل برطرف می‌شود، گفت: پاسخ خیر است، اگر بتوانیم بخش قابل توجهی از شبکه‌های مدرن را توسعه بدهیم باز هم چالش داریم، متاسفانه ساختار بهره‌برداری و مدیریت آبیاری زهکشی ما در اراضی زهکشی تحت مدیریت میرآب‌هایی است که سواد مدیریتی آب ندارند، همچنین حرکت از مدل سنت به سمت مدرن با مقاومت روبرو می‌شود.

مومنی تاکید کرد: اگر بخواهیم بهره‌وری آب را ارتفا بدهیم چاره‌ای به‌جز اینکه آب را به شکل حجمی با اندازه‌گیری دقیق تحویل جامعه بدهیم، نداریم، توجه به چهار شاخص؛ کفایت آبیاری، راندمان آبی، عدالت آبیاری و پایداری نشان‌دهنده مدیریت موفق آبی است.

این پژوهشگر با بیان اینکه ما فارغ‌التحصیل بیکار در بخش آب داریم ولی یاد نگرفته‌اند در میدان عمل چطور کار کنند، عنوان کرد: سیستم آبی در بین مسئولان ما هم جا نیفتاده است.

وی با اشاره به راهکار برای افزایش بهره‌وری آب در مازندران، اعلام کرد: اولا باید در حوزه سخت افزار از پروژه‌هایی نظیر طرح اصلاح زیرساخت‌های اراضی کشاورزی مازندران با چهار مولفه؛ تجهیز و نوسازی اراضی، الگوهای مدرن و سامانه‌های نوین، استقرار سامانه جامع زهکشی اراضی و ذخیره‌سازی بهره گرفت و دوما اینکه طبق مولفه نرم‌افزاری واگذاری آب به میراب‌هایی با شد که دانش تخصصی آبیاری دارند تا ضمن ایجاد اشتغال موثر به توزیع عادلانه آب بی‌انجامد.

مومنی در پایان بر لزوم توجه به آمایش الگوی کشت در مازندران در مسیر داشتن الگوی کشتی پایدار، مدیریت درست آب موجود، مدیریت بهره‌برداری در کشاورزی، استفاده از صنایع تبدیلی در حوزه تولیدات کشاورزی، بسته بندی زیبا، توجه به مقوله تولید و حمایت از تولیدکننده تاکید کرد.