بررسی حرف از آخرین وضعیت آلودگی شمشادهای هیرکانی؛ مرگ جنگل‌ها به دست شاپرک‌ها

تصور اینکه پروانه ای با آنهمه زیبایی بتواند عامل نابودی و انقراض یک گونه گیاهی باشد غیرممکن است؛ اما این رخداد تلخ و باورنکردنی در خرداد ۱۳۹۵ برای نخستین بار در ایران در توده‌های شمشاد شهرستان چالوس مشاهده شد و آنها را با نابودی مواجه کرد.
شمشاد، درختی همیشه سبز و بومی جنگل‌های هیرکانی در شمال ایران است که در فهرست گونه‌های گیاهی در خطر انقراض “اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت” IUCN قرار دارد.
حالا با گذشت 3 سال از نخستین شب پره که در خرداد ۱۳۹۵ در توده‌های شمشاد شهرستان چالوس مشاهده شد و آخر هم معلوم نیست از کجا و چگونه پیدا شد، شمشادهای گیلان و مازندران تقریبا از دست رفته اند و فاصله ای تا رسیدن به نقطه انقراض ندارند. اما شمشادهای آفت زده گلستان، داستان دیگری دارد.
شمشاد هیرکانی درختی همیشه سبز و بومی جنگل‌های هیرکانی در شمال ایران است که در فهرست گونه‌های گیاهی در خطر انقراض “اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت” IUCN قرار دارد. شمشادها گونه ای گرمادوست، سایه پسند، رطوبت دوست و همیشه سبز هستند که در زیر اشکوب دیگر درختان می رویند. در جنگل های شمال بیشتر با بلوط، و در استان گلستان با ممرز، افرا و داغداغان انطباق و همزیستی دارند.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی سازمان حفاظت محیط زیست، شمشاد هیرکانی با نام علمی Buxus hycana Poark درختی همیشه سبز و بومی جنگل‌های هیرکانی در شمال ایران است که بر اساس منابع موجود در کشور، یکی از گونه‌های گیاهی در معرض خطر انقراض کشور معرفی شده است. طی سال‌های اخیر بیماری با عنوان بلایت یا سوختگی شمشاد که توسط قارچ Cylindrocladium buxicola ایجاد می‌شود همچنین آفت شب پره شمشاد با نام Cydalima perspectalis باعث آلودگی این گونه شده است و تعداد زیادی از پایه‌های این گیاه ارزشمند را در جنگل‌های هیرکانی در معرض نابودی قرار داده است.

نابودی جنگل های هیرکانی مازندران

الهه موسوی روزنامه نگار در اسکان نیوز نوشته است: تیرماه سال گذشته، وقتی به “پارک جنگلی سیسنگان” رفتم و انبوه شمشادهای خشک شده و از دست رفته در اثر حمله آفت “شب پره” را لابه لای دیگر گونه ها دیدم فکر می کردم هر گونه امید برای نجات “شمشادهیرکانی” از دست رفته است؛ اما اجرای یک طرح نجات بخش در گلستان و احیا و حفظ بخش های بزرگی از شکشادها در این استان نگاهم را تغییر داد. این عملیات نتوانست در ارتفاعات اجرایی شود؛ چون هنگامی که نوبت محلول پاشی هوایی رسید دستگاه های متولی که قرار بود بالگرد و خلبان برای این عملیات بفرستند به بهانه اینکه “خلبان ها مشغول مبارزه با ملخ ها هستند” خلبان نفرستادند و این طرح ارزشمند در ارتفاعات امکان اجرا نیافت.
سازمان متولی هم با بی تفاوتی به تماشا نشست و به هیچ یک از تذکرها و پیشنهادهای کارشناسان متخصص توجه نکرد و شد آنچه که نباید می شد؛ گونه پهن برگ و همیشه سبز شمشاد هیرکانی، تقریبا در دو استان مازندران و گیلان از دست رفت و در گلستان نیز در یک قدمی انقراض قرار گرفت.

مهمان ناخوانده

شمشاد هیرکانی درختی همیشه سبز و بومی جنگل‌های هیرکانی در شمال ایران است که در فهرست گونه‌های گیاهی در خطر انقراض “اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت” IUCN قرار دارد. شمشادها گونه ای گرمادوست، سایه پسند، رطوبت دوست و همیشه سبز هستند که در زیر اشکوب دیگر درختان می رویند. در جنگل های شمال بیشتر با بلوط، و در استان گلستان با ممرز، افرا و داغداغان انطباق و همزیستی دارند.
سیدنقی خالقی رابط گیاه پزشکی اداره منابع طبیعی بندرگز و سرجنگلبان منطقه، لیسانس مهندسی تولیدات گیاهی و کارشناس ارشد زراعت در این باره به اسکان نیوز می گوید:« شب‌پَره شمشاد یک آفت جدید است که در خرداد ماه ۱۳۹۵ برای نخستین بار در ایران، در توده‌های شمشاد شهرستان چالوس مشاهده شد. آفتی بسیار خطرناک که در دنیا 7 نسل دارد و توان تغذیه بسیار.»
او در ادامه گفت:« بیماری قارچی بلایت ۳ سال قبل از آفت شب پره شمشادها را درگیر کرده بود و یک تیم از فائو که دانشمندان برجسته ای به نام های آقای دکتر “پل باربر” و خانم دکتر “شیروما” هدایت آن تیم را در دست داشتند، ما در جلسات منسجم آن شرکت می کردیم.»
او می افزاید:« شب پره شمشاد در استان گلستان 4 نسل دارد و هر چه هوا گرم تر و مرطوب تر باشد دوره رسیدن به مرحله پروانه شدن آن کوتاه تر می شود. هر پروانه در پشت برگ، در حدود 300 تخم می گذارد و پس از 35 روز تبدیل به لارو می شود. آنها از توانایی خوردن بالایی برخوردارند و در نهایت کل برگ را می خورند و گیاه را خشک می کنند. زمانی که جمعیت لاروها زیاد می شود با پاشیدن محلول بیولوژیکی بر روی برگ شمشادها، جمعیت لارو را کاهش می دهند. این محلول ها برای درخت ها و دیگر حشرات و پرنده ها و در یک کلام دیگر موجوداتی که در آن منطقه جنگلی زندگی می کنند خطری ندارد و بیولوژیک است و فقط لارو شب پره، با خوردن برگ های شمشاد آغشته به محلول می میرد. یک سری از این محلول ها نیز نقش دورکننده را ایفا می کند؛ به این گونه که تغذیه لاروها را مختل می کند.»

ایجاد راه برای نجات شمشادها

مصطفی لو نیز با اشاره به اینکه برای محلول پاشی نیاز به ایجاد یک مسیر در دل شمشادها بوده تا آنرا نجات بدهند. او می گوید:« مسیر این راه را باز کردیم تا برای محلول پاشی و کنترل دسترسی داشته باشیم. ناچار شدیم تعدادی نهال و شاخه را بزنیم تا راه را برای ادامه کار در این منطقه باز کنیم. ناگزیر هستیم برای نجات این جنگل و شمشادها، تعداد اندکی را نیز قربانی کنیم. گاهی لازم است برای نجات تمام منطقه، از چند سرشاخه و نهال بگذریم تا این گونه مهم، حفاظت شود.»
او درباره محلولی که برای آفت شب پره استفاده می شود می گوید:« این محلول، کاملا گیاهی بوده و عصاره “تلخ بیان” است و از کره جنوبی وارد می شود. برای هر لیتر آن در حدود 200 هزار تومان هزینه می شود. در حالی که اگر ما از آفت کش شیمیایی استفاده می کردیم لیتری 30 هزار تومان برایمان هزینه در بر داشت و نیز ممنوع نیز هست؛ چرا که به جنگل و دیگر زیستمندان آن آسیب وارد می کند.»
معاون امور اراضی منابع طبیعی گلستان تاکید می کند که محلول پاشی طبق دستورالعمل سازمان جنگل ها و اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان انجام می گیرد و ما مجاز نیستیم حتی به اندازه یک قطره، محلول پاشی شیمیایی کنیم.
شمشادها در ارتفاع در حال از دست رفتن هستند. چرا که به دلیل صعب العبور بودن رویشگاه های شمشاد در مناطق کوهستانی، پاشیدن محلول از آسمان بر روی شمشادها، تنها راه نجات آنها در این مناطق است

بررسی پس از نابودی!