فردوس حاجیان:صلح فرهنگی بدون آموزش میسر نیست

 

همزمان با سه مناسبت ملی و جهانی؛هفته دفاع مقدس،روزجهانی صلح و بازگشایی مدارس در ایران و تقارن این سه مناسبت باهم،پای صحبت های مردی می نشینیم که سالهاست با این سه واژه آشنایی دارد.

دکتر فردوس حاجیان ،معلم صلح و مهربانی این روزها در منزل خود و تحت مداوا و مراقبت است. وی مجروح شیمیایی جنگ ایران و عراق است و سالهاست که با مصرف دارو وبیداری های شبانه به امر پژوهش، آموزش و تالیف می پردازد، فردوس در ۲۵ اسفند ۱۳۶۴ با گاز خردل شیمیایی شد.همه عموفردوس شهرک الفبا را به یاد داریم.سرباز کهنه کاری که هنوز هم پرچمدار صلح و مقاومت است و دغدغه امروز و دیروزش، آموزش می باشد.

عموفردوس معلم برگزيده ى يونسكو ، دارنده ي مدال خوارزمى ، دارنده تنديس يونيسف،دارنده مدالهاى متعدد ملى و بين المللى ،رتبه يك استعدادهاى درخشان دكتراى تخصصى پرديس هنرهاى زيباى دانشگاه تهران با موضوع پايان نامه صلح فرهنگى ، برترين معلم جهان در سال ٢٠١٧، بنيانگذارشهرک الفبا و…است.

در ادامه صحبتهای اورا می خوانیم:

–  تعریف صلح از دیگاه شما چیست ؟

در روز جهانی صلح نمی خواهم صلح را تعریف کنم، چراکه تعریف این واژه مشکلی را حل نمی کند ؛ بلکه می خواهم به بیان دیدگاه خود از صلح بپردازم و هرکسی بعد از پایان صحبت های من براساس برداشت خود به تعریف صلح برسد.

صلح یک مفهوم است وبشر از دیرباز به دنبال این مفهوم می باشد.امروزه در جامعه پست مدرن که خیلی تکثر هم وجود دارد و قدرتها هرکدام می خواهند سهم خود را از میدان ها بگیرند ،اجماع و وحدت برای یک زندگی آرام و توام با مهربانی و صمیمت وجود ندارد.

بدیهی و پرواضح است اگر بپرسیم صلح چیست هرکسی تعریفی ارائه می دهد.ممکن است یکی بگوید صلح یعنی انسان ها با یکدیگر سازش کنند و در واقع سازش را معنی صلح بداند ؛ اما دیگری ممکن است صلح را در امر فقهی نوعی عقد لازم بداند که توافق دو طرف را بروی عناوین ذکرشده درعقودشان می طلبد،به عبارتی دیگر یعنی ضد آن قرارداد نباشد. این موارد ذکرشده همه می تواند تعاریفی باشد که بشر از صلح می کند اما من صلح را یک مفهوم میدانم .انسان ها باید با هرعقیده ،مذهب و دینی بتوانند ضمن احترام به یکدیگر،هم زیستی مسالمت آمیز داشته باشند ،ممکن است یک عقیده و یا یک مذهب و یا دین در کشوری در اقلیت باشد و همین مذهب و دین در کشوری دیگر در اکثریت ، پس اقلیت باید مورد احترام باشد و اکثریت نیز به اقلیت بی احترامی نکند. همه اینها زمانی به نتیجه می رسد که بشر قواعد بازی را رعایت کند .این درست نیست که اگر اقلیتی اسلحه بدست بگیرد ،خشونت بورزد ،زنان و کودکان را سرببرد و اکثریت بگوید او قابل احترام است .اقلیت مادامی مورد احترام است که در چارچوب قوانین و قواعد و مراعات مبانی اصول وچارچوب های اولیه اجتماعی که در آن زندگی می کند را بنماید.

این هم درست نیست که اکثریت بعلت دارا بودن قدرت خود را برتر بداند و اقلیت را تحت فشار قرار دهد.

می شود گفت مفهوم صلح یعنی اینکه اکثریت و اقلیت در کنار هم زندگی کنند و به حقوق یکدیگر احترام بگزارند .

–  بعنوان مروج صلح و کسی که تز دکترای تخصصی وی در دانشکده ی هنرهای زیبای دانشگاه تهران، صلح فرهنگی بوده است؛ رسیدن به صلح جهانی را در چه می بینید؟

شرط رسیدن به صلح جهانی و پایدارهمین صلح فرهنگی است . توجه به خرده فرهنگ ها ، توجه به روایت های صغیر، توجه به فرهنگ عامه ، توجه به فرهنگ بومی و حتی توجه به لباس ،رسوم و سنن اخلاقی درهرجامعه ای ، می تواند پیوند بین ملت ها را محکمتر کند.

این درست نیست ، کشوری که قدرت بزرگ را در اختیار دارد و یا اینترنت و رسانه های مدرن را دارد و یا صاحب میدان های عظیم تکنولوژی وعلم برتر است، بخواهد کشورهای عقب مانده و درحال توسعه را به سلطه خود بکشاند و بگوید همه باید با من در صلح باشند وازمن اطاعت کنند. این خشونت و استبداد می آورد و باعث تحقیر افراد ،ملتها و فرهنگ ها می شود واز سویی دیگر، باعث موضع گیری اشخاص و ملت ها برعلیه دیگر قدرت ها شده و این موضع گیری در برخی موارد منجر به جدال و درگیری به شکل لفظی،رسانه ای، چالش های سیاسی و بعضا درگیریهای نظامی می شود. چیزی که هم اکنون در منطقه وجود دارد و جهان را تحت تاثیر خود قرار داده است.

–  تاریخچه ای از روزجهانی صلح بیان بفرمایید.

این روز اولین بار درسال 1982 نامگذاری شده است که بعداز آن بسیاری از گروه ها و کشورهای عضو سازمان ملل و حتی برخی گروه های نظامی برای نکوداشت و برپایی آن تلاش کرده اند. برای افتتاح این روز،درشهر نیویورک ،که مقر سازمان ملل است ؛زنگ صلح بصدا در می آید.این زنگ از سکه های اهدایی کودکان بجز آفریقا ساخته شده است وهدیه ای است ازسوی انجمن سازمان ژاپن که یادآورهزینه انسانی جنگ است.درکناراین زنگ نوشته شده است:«زنده باد صلح مطلق جهانی».اگرچه در آغاز با هدف آتش بس بوده است.

برخی صلح را به آتش بس موقت هم معنی میکنند اما آتش بس معنای صلح نیست بلکه بخشی از آن است.آتش بس هیچ ضمانتی ندارد اما صلح یک قرارداد پایدار است.خیلی از وبلاگ نویسان ، رسانه ها و شبکه های اجتماعی می توانند در زمینه صلح فعال باشند و تنها به یک روز درسال که درتقویم نامگذاری شده است اکتفا نکنند .

–  چرا باتلاش زیادی که در زمینه صلح می شود ما همچنان شاهد جنگ و خشونت در دنیا هستم؟

اشخاص و دولت های زیادی برای برقراری صلح فعالیت کردند، اما به نتیجه نرسیدند ؛ زیرا صلح اکثرا درمیدان گفتگوهای سیاستمداران به صورت حرف و قراردادهای روی کاغذ مطرح شده است و بنظر من اشخاص و افراد صلح جو، صلح طلب ،صلح کوش و صلح پژوه موفق تر از دولت ها بوده اند. افرادی چون گاندی ،کانت ، اسپینوزا از مدرنیته به این سمت برای صلح خیلی تلاش کرده اند و امروزه نامشان برتارک جهان می درخشد .اگر کسی بتواند صلح نوبل بگیرد، بدین معنی نیست که منجی صلح باشد؛چرا که ده ها نفر این جایزه را گرفته اند؛ اما تلاشی برای برطرف کردن خشونت وکاهش سربریدن ها ،سوزاندن وزنده به گور کردن آدم های بی گناه ،نداشته اند.نقطه مقابل ،افرادی چون گاندی هستند که لباس ساده وسنتی صلح زادبوم خود را که تنها یک پارچه سفید است، برتن دارد؛ تاثیرگذارترین تلاش را برای برقراری صلح انجام داده است.گاندی اولین راه رسیدن به صلح را صلح با خویشتن می داند این همان مقوله ای است که من در صلح فرهنگی مطرح کرده ام. گاندی جمله بسیار معروفی دارد میگوید:«برای کسی که اندیشه ی عدم خشونت را در خود پرورده است تمام عالم یک خانواده است نه ترسی به دل دارد و نه کسی از او می ترسد». ببینید چه زیبا به مفهوم صلح با خویشتن و بعداز آن بلافاصله به مفهوم صلح با خانواده اشاره کرده است و اجتماع را خانواده بزرگ می بیند.

–  شما در نظریه پردازی صلح فرهنگی ،به چه مسائلی پرداخته اید؟

ایده صلح فرهنگی را چندسال پیش ثبت و در تز دکترا از آن دفاع کردم .در آن ضمن مقایسه هنروفرهنگ 3 کشور ایران ،امریکا وفرانسه ،در3 ساحت فلسفه ،نشانه شناسی فرهنگی و جامعه شناسی ، با 3 رویکرد نفی خشونت ،درجستجوی عدالت ،ضدجنگ به سه متن دراماتیک و روایی وفرهنگ عامه پرداخته ام .در نظریه صلح فرهنگی من با مطالعه تطبیقی آثار نویسنده و کارگردان بزرگ پیترشومان در امریکا ، نمایش خیابانی معروف نان وعروسک که مفهومی ضد جنگ بر علیه جنگ ویتنام داشته است و نیز تئاتر سربازان کوچک ژاک فیلیکس در فرانسه ،که در اوج تسلط نازی بر فرانسه در اوایل دهه 1940 از طریق تئاترعروسکی و تئاتر سایه به مفهوم نفی خشونت می پرداخت ؛ازجمله تئاترهایی مثل سفید برفی و نیز با «آشنایی زدایی» از تعزیه در ایران ؛توانستم به مقوله ی صلح فرهنگی بپردازم و حرف من یک جمله بیش نیست اکنون زمان آن رسیده است که سیاستمداران به زنگ تفریح بروند و استراحت کنند و پروژه صلح را به اهالی فرهنگ و هنر و هنرمندان بسپارند.آهنگسازان و خوانندگان موسیقی صلح بنوازند و از صلح بخوانند ؛تئاتری ها نمایش صلح را برای مردم اجرا کنند ؛سینماگران پرده های سینما را با مفهوم صلح رنگ و بوی دیگری ببخشند؛ نقاشان و مجسمه سازان انقلاب عظیمی در نگاه دیگران نسبت به صلح ایجاد کنند و میدان را از آن خود کنند . اصطلاحا از منظرنشانه شناسی ؛وقتی هنرمندان واهالی فرهنگ میدان را دراختیار بگیرند، شکل تازه ایی از صلح بنام صلح فرهنگی در«مرکز» قرار می گیرد و انواع دیگر نمایشنامه های نیرنگ بازانه از صلح نظیرصلح نظامی،صلح سیاسی وصلح رومی به «حاشیه» می روند.من اسم آنگونه را «صلح فرهنگی» گذاشته ام و نام اینگونه صلح را «صلح جنگی» نام گذاری کرده ام.

–  نگاه فردوس حاجیان یک جانباز 50 درصد ، به جنگ تحمیلی ایران و عراق چیست؟

از همین میدان کوچک در منزل خود در قائمشهر مازندران این حرف بزرگ را می زنم که صلح بازیچه دست سیاستمداران شده است .مگر نه اینکه چه تقارنی است که روز جهانی صلح 21سپتامبربرابر است با روز حمله حکومت سابق عراق به ایران ؛روزی که ما در حال استراحت بودیم،دختران و زنان ما در خوزستان و ایلام و استانهای مرزی ،درمزارع و خانه هایشان روزگار می گذراندند ،کودکان درحال بازی به این سو وآن سو می دویدند ودخترکان بلوغ درعاشقانه های زندگیشان سرمست از ترانه های عشق و زندگی بودند و مادرانمان مشغول کارهای روزمره برای گرما بخشی به تنور زندگی و پدران با امید وعشق مشغول کاروتلاش برای یک زندگی معمولی ساده توام با نشاط و شادی بودند که ناگهان بمب… ،انفجار…، موشک …

دخترکان بلوغ غرق در خون و کودکان جنازه ها به زمین افتاد ،پدران عاشق و امیدوار در کارخانه ها در زیر آوارها ماندند و مادران ما درحالی که نان های تنوری در دستهایشان مانده بود در تنورها سوختند.

حمله عراق به ایران صدها جانباز و شهید بجا گذاشت وهنوزتاثیرات بمباران های عظیم شیمیایی در جامعه است. اینها همه برای کسب قدرت و نمایش سیاسی در منطقه بود. درسال 59 زنگ مدارس ما بارنگ خون کودکان ادغام شده بود و ناگهان غافلگیر شدیم ودشمن در یکی از شهرهای کوچک که حمله می کند، دخترکان و زنان را مورد تجاوز قرار می دهد و در خرمشهر بعضی از دختران ما را زنده به گور کردند .این کشورگشایی است یا صلح.وحشیگری در این جنگ را به صلح رومی نامگذاری میکنیم چرا که رومی ها در زمان قدیم وحشیانه جنگ می کردند .در مفهوم صلح نظامی،دشمن درذهن خود کشورگشایی می کند و می خواهد منطقه را در دست بگیرد وبر دیگر کشورها مسلط باشد.این ها کجا رنگ و بوی صلح می دهد.

–  شما به عنوان معلم برتر جهان و معلم برگزیده سازمان ملل متحدد و دارنده مدال خوارزمی و معلمی که 33 سال در آموزش ابتدایی و در دانشگاه تدریس کرده است ،در ایام بازگشایی مدارس و مراکز آموزشی ،چه پیامی دارید.

اکنون که زمان بازگشایی مدارس است، زنگ مدارس بعداز سالها باید زنگ شادی و نشاط و امید باشد. وقتی این زنگ به صدا دربیاید اسم این زنگ را درکشور،زنگ صلح ومقاومت بگذاریم. ما ایرانی ها همواره اهل مقاومت بوده ایم و هیچگاه حمله و تعدی نکرده ایم.ما باید دانش آموزانی تربیت نماییم که صلح جو ،صلح طلب ،صلح کوش و صلح پژوه باشندو درهرلحظه آماده دفاع باشند، که اگرقدرت دیگری قصد حمله و تجاوز داشت،آماده ی دفاع باشد و تن به خواسته های قدرتهایی که قصد تجاوز وترساندن آنها را دارند، ندهد؛ چراکه ترس ،مانع از برقراری صلح می شود.

پیام من به همه معلم های ایران بعنوان نویسنده کتاب های درسی آموزش و پرورش این است که در تعامل با خانواده و مدرسه این پنج مفهوم صلح را پیگیری نمایند.لازمه رسیدن به صلح پایدارو جهانی توجه به این پنج مرحله از ضروریات است که من اسم آنرا گذاشته ام 5 اصل صلح عمو فردوس:1- صلح با خویشتن(Peace with yours

)2- صلح با خانه(Peace with the house) 3- صلح با طبیعت(Peace with nature) 4- صلح با مدرسه(Peace with the school) 5 – صلح با جامعه(Peace with the community). هنگامی که به این 5 اصل برسیم ، آماده می شویم تا بسمت صلح پایدار و جهانی برویم.در اینجا صلح فرهنگی نمو پیدا می کند.صلح فرهنگی بدون آموزش میسر نیست.معلمان نقش مهمی در برپایی صلح خواهند داشت پس باید در آموختن آن پژوهش و تلاش کنند.

–  نامزد نوبل معلمی جهان ،چه پیامی در رابطه با کودکان گرفتاردرجنگها دارد؟

در روز جهانی صلح هشدار می دهم که جهان پراز خشونت است . به گزارش یونیسف 250میلیون کودک ،در دنیا به دلیل جنگ و خشونت درآستانه نابودی قرار دارند و در واقع اگرهمین کودکان که درمناطق جنگی زندگی می کنند وقربانی خشونت هستند، درمان نشوند ،جهان را در آینده نابود خواهند کرد.

به گزارش یونیسف که خبرگزاری آناتولی از ژنومنتشر کرده است: صندوق سازمان ملل اعلام کرده است نیمی از جمعیت فقیرجهان را کودکان تشکیل می دهند. این درحالی است که 20 نوامبر همه ساله بعنوان روزجهانی کودک در سراسر دنیاجشن گرفته می شود،اما دولت ها کجا به این 250 میلیون کودک فکر میکنند؟!

درهمین لحظه و درآستانه روز صلح به گزارش خبرگزاری آناتولی ،تعداد کودکان پناهجو که به اروپا رسیده اند به 214هزار نفر رسیده است . جنگ و خشونت فقط در کشورهای عراق سوریه و افغانستان تقریبا 14میلیون کودک را تحت تاثیر قرار داده است .این تنها بخشی از آماری است که تنها در سه کشور بیان شد.حال شما فکر کنید چه تعداد کودک در بخش عظیمی از قاره افریقا ،میانمار،بوکوحرام هرساله قربانی جنگ و خشونت می شوند.

وقتی کودکی در جنگ قربانی شود یعنی نطفه حیات بشر قربانی شده است و اگر زنی در جنگ قربانی شود یعنی مادر  زمین قربانی شده است و در آینده زمینی خواهیم داشت که نطفه و مادر ندارد دیگر این زمین به چه دردی می خورد.

–  شماهم یکی از افرادی هستید که خنجر بیرحم جنگ بر زندگی شما زخم کشیده است.بنظر شما در جنگ استفاده از بمب های شیمیایی با قوانین جهانی همخوانی دارد؟

شکلی از جنگ و خشونت که از دیگر اشکال آن وحشیانه ترو بیرحمانه تراست ،بمباران شیمیایی می باشد. این را نه برای خود بگویم که درهرصورت این روزها را می گذرانم .ما حدود 500 هزار مجروح شیمیایی در کشور داریم که پرونده ندارند و شناخته شده نیستند.درهمین زمان هم، در جنگ های اخیر در منطقه ،از گازهای فسفری و شیمیایی استفاده می شود.این عمل وحشیانه است چراکه انسان ها را نسل به نسل درگیر می کند و طبیعت را آلوده می سازد .

–  سخن پایانی…

در این گفتگو،حرفهای تازه ای زدم .در حساس ترین روزکه برایندش مرکز ثقل این سه مناسبت صلح ،آموزش و مقاومت است به خانه ما آمدید .دراین مثلث صلح را به هواداران وبرپاکنندگان 21 سپتامبر وروز صلح در دنیا تقدیم و آموزش را به معلمان ایران و سراسر جهان و مقاومت را تقدیم می کنم به همه مردمی که دربرابر قدرت های متجاوز سرتسلیم فرود نمی آورند و مقاومت می کنند.صلح ، مقاومت و آموزش ،شعار اساسی مردم امروزی است.