شهرنشینی و سیمای عمومی شهر

هر یک از اجتماعات انسانی برای خود ساختی دارد، چنان که لانه مورچه یا کندوی زنبور عسل هم دارای ساختی است . ساخت هر اجتماع محصول طرز توزیع جمعیت و سازمان های اجتماعی آن جامعه است . از میان عواملی که در ساخت اجتماع موثر ند ، دو عامل – توزیع گروه های اجتماعی و توزیع موسسات اقتصاد ی – واجد اهمیت بیشتری هستند . معمولا اعضای هر یک از گروه های شغلی یا قومی یا دینی یا طبقه ای یک اجتماع به سبب همانندی خود ، در قسمت معینی از شهر گرد می ایند و کوی و بخش مخصوصی تشکیل می دهند . در نتیجه شهر موافق رده بندی ساکنان خود ، به چند بخش متفاوت تقسیم می شود . گذشته از این زندگی اجتماعی ایجاب می کند که بسیاری از موسسه های حرفه ای در محل معینی گرد آیند و بسیاری از کارگاه ها و کارخانه ها در کنار یکدیگر بر پا شوند . به این ترتیب در شهر تعدادی بخش مسکونی و تعدادی بخش دولتی و تعدادی بخش دادوستد و تعدادی بخش دیگر به وجود می ایند . نقشه یا ساخت شهر ناشی از طرز قرار گرفتن و ارتباط این گونه بخش ها ست . از روی نقشه هایی که از شهر های باستانی به جا مانده اند می توان به ساخت آن ها پی برد . شهر ها در جریان پیدایش و گسترش خود با سه ساخت یا نقشه اصلی ظاهر شدند . متمرکز ( concentric ) ، قطاعی ( sector ) و چند هسته ای ( multiple nuclei ) . شهر متمرکز مرکب از نواحی گوناگون است که یکی پس از دیگری هسته ی مرکزی شهر را احاطه می کنند . و به مرور زمان بر تعداد آن ها می افزاید . شهر قطایی مرکب از قطا ع هایی است که دور هسته مرکزی شهر به وجود می آیند و هر گاه توسعه شهر لزوم یابد ، قطاع جدیدی در کنار قطاع های پیشین ایجاد می شود . شهر چند هسته ای از ناحیه های گوناگونی که در جریان توسعه شهر در کنار یکدیگر قرار می گیرند ، پدید می آید . توسعه شهر های اروپای غربی بیشتر موافق نقشه چند هسته ای صورت می پذیرد ، شهر مسکو ساخت متمرکز دارد ، و شهر های ایالت متحد آمریکا اساسا مطابق نقشه های متمرکز و قطاعی گسترش می یابند . بر روی هم در اجتماعات صنعتی کنونی که تراکم جمعیت و ازدحام و آمد و رفت دشواری های فراوانی به بار آورده اند ، شهر قطاعی بر سایر انواع شهر برتری یافته است . تحولاتی که در زندگی شهری روی می دهند ، دیر یا زود در ساخت آن منعکس می شوند . مثلا اختراع وسایل جدید آمد و رفت نه تنها در خیابان بندی شهر ها تغییر هایی به وجود آورده است ، بلکه سیمای عمومی شهر ها را دگرگون کرده است . هر شهری به فراخور ساخت خود ، مقتضیات خاصی دارد و مثلا وسایل حمل و نقل معینی را ایجاب می کند ، بدیهی است که وسایل حمل و نقل در زندگی عمومی شهر مخصوصا در چگونگی توزیع جمعیت و محل های کار و تفریح مردم موثرند . دشواری های انسان ابتدایی در برابر اشکالات انسان شهر نشین کنونی بسیار ناچیزند . به نسبت افزایش جمعیت شهر ها به وسعت خاک آن ها نیافزوده است . شهر های پرازدحام کنونی همچنان که بر دامنه ی اسایش و آزادی انسان افزوده اند ، محدودیت ها و فشار های گوناگونی نیز به بار آورده اند . ساکنان شهر های بزرگ معمولا بر اثر فشردگی و تنگی خانه ها ، ناپاکی هوا ، کمی نور و گرمی خورشید ، شدت هیاهو و پیچ و تاب زندگی اقتصادی دچار بیماری های تنانی و روانی گوناگون می شوند . مهاجرت روستاییان به شهرها با معایب و مخاطراتی که در محیط شهر ها به وجود آورد از تراکم و ازدحام جمعیت شهری کاست. از انباشت سرمایه جلو گرفت و بازار کار و مصرف ایجاد و روابط تولید جدیدی پدید آورد . انتقال سازمان های عمومی به اطراف شهر و ملی کردن بسی از سازمان های همگانی از راه کار های توسعه شهری است . عمر شهرنشینان به تدریج دراز خواهد شد و تحولات انقلابی پرهیز ناپذیر منجر به نوسازی روستا ها وباز سازی شهر می شود . به این ترتیب بحران تازه ای در حفظ آثار فرهنگی و بافت روستا ها و هویت ملی و بوم زیست به وجود خواهد آمد که در ساخت اقتصاد پسا مدرن تحلیل می شود .

ابوالفضل مسلمی