بررسی مهم‌ترین تغییرات حکومتی عربستان

حرف آنلاین:

وره سلطنت پادشاه جدید، بازگشت خاندان سدیری به صدر هرم قدرت عربستان سعودی است.

فرزندان «حصه بنت احمد السدیری»، فرصتی یافتند تا بار دیگر مناصب مهم دربار سلطنتی را از آن خود کنند. ملک سلمان با صدور حکمی شبانه، ولیعهد و جانشین ولیعهد خود را تغییر داد و برادرزاده و فرزند خود را جایگزین کرد. وزیر خارجه این کشور نیز پس از ۴۰ از سمت خود برکنار و سفیر پیشین عربستان در ایالات متحده جایگزین وی شد.

حکم شبانه ملک سلمان و قدرت گرفتن نوادگان سدیری‌

ملک سلمان با صدور حکمی، «مقرن بن عبدالعزیز» را از ولیعهدی برکنار و «محمد بن نایف» را جایگزین وی کرد. «محمد بن سلمان» کوچک‌ترین فرزند پادشاه و جوان‌ترین وزیر دفاع جهان نیز جایگاه پیشین بن نایف را به عنوان جانشین ولیعهد در اختیار گرفت.

تغییر و تحولات در دستگاه سلطنتی، جریان سدیری را گامی دیگر به قبضه کردن قدرت در عربستان نزدیک کرد. محمد بن نایف که امروز به عنوان نفر دوم دستگاه حکومت شناخته می‌‌شود، فرزند نایف بن عبدالعزیز، ولیعهد پادشاه پیشین و یکی از هفت برادر سدیری است. وی تحصیلات خود را در رشته علوم سیاسی در آمریکا گذراند و در دوره‌های تخصصی مبارزه با تروریسم در این کشور شرکت کرد.

محمد بن نایف، وزیر کشور و ولیعهد جدید عربستان

اولین حضور وی در دستگاه سیاسی آل سعود به سال ۱۹۹۹ میلادی باز می‌گردد. وی توسط عموی خود «ملک فهد» به وزارت کشور فرستاده شد و معاونت امنیتی این نهاد را بر عهده گرفت. مقامی که هموار کننده مسیر پیشرفت وی در دستگاه سلطنتی شد و در سال ۲۰۱۲ کلید همین وزارتخانه‌ها را از ملک عبدالله تحویل گرفت. نهادهای حقوق بشری عربستان، بن نایف را مسئول اصلی خفقان و حکومت پلیسی آل سعود می‌دانند. وی به عنوان وزیر کشور و مسئول مبارزه با تروریسم و ناامنی داخلی، نفر اول سرکوب جریان‌های درونی و نقض حقوق بشر عربستان است.

انتخاب بن نایف به ولیعهدی، جایگاه پیشین وی به عنوان جانشین ولیعهد را خالی کرد. پادشاه رنجور عربستان فرزند کوچک خود و فرمانده جنگ یمن را در منصب پیشین بن نایف قرار داد و حوزه نفوذ وی را وسعت بخشید. محمد بن سلمان که عنوان جوان‌ترین وزیر دفاع جهان را یدک می‌کشد، در جایگاه وزیر دفاع عربستان فرماندهی تجاوز هوایی به یمن را در دست دارد که تا کنون بیش از ۱۰ هزار کشته و زخمی بر جای گذاشته است. وی در کنار تمام این عناوین، ریاست دربار پدر را نیز بر عهده دارد.

محمد بن سلمان، وزیر دفاع و جانشین ولیعهد جدید

محمد بن نایف با قرار گرفتن در این جایگاه، راه را برای پیشروی سدیری‌ها در دربار سعودی باز کرد. این دودمان قدرتمند عرب در سال‌های حکومت عبدالله تا حدودی به حاشیه رانده شده بودند اما در عصر پادشاه جدید زمینه را برای بنا کردن کاخ قدرت مناسب دیدند. انتصاب بن نایف در جایگاه ولیعهدی و انتخاب فرزند کوچک پادشاه به جانشینی وی، دربار را در دست این دودمان می‌گذارد. در کنار این، دو وزارتخانه اصلی دفاع و کشور نیز در قبضه قدرت این جریان قرار گرفته و دامنه نفوذشان را افزایش داده است. این انتصابات نتیجه دیگری نیز داشته و آن، دور کردن «متعب بن عبدالله» فرزند پادشاه سابق از تاج و تخت است؛ فردی که پدر در تلاش بود تا وی را به تخت بنشاند.

شاید برخی کار‌شناسان، رگ یمنی مقرن بن عبدالعزیز و مخالفت با عملیات هوایی عربستان را دلیل اصلی برکناری وی به شمار آوردند. در حالی که مخالفت با جنگ و عملیات عربستان در یمن، به معنی رویارویی با دیدگاه سدیری‌های تشنه قدرت است. بدین ترتیب باید گفت که تبار یمنی مقرن بن عبدالعزیز در کنار گذاشتن وی از ولیعهدی تاثیر اصلی ندارد، بلکه مقدمه‌ای بر رویکرد وی در مورد عملیات یمن شده و رئیس اسبق سرویس اطلاعاتی را در برابر دودمان قدرت قرار داده است.

عادل الجبیر، جایگزین پیرمرد سیاست خارجی عربستان

فرد جایگزین سعودالفیصل از ابعاد مختلفی قابل تامل است. «عادل الجبیر » نخستین فرد در تاریخ سلطنت سعودی است که بدون هیچ ارتباط با خاندان سلطنتی، در راس وزارتخانه‌ای مهم قرار می‌گیرد. وی همچنین از سال ۲۰۰۷ تا زمان انتصاب به عنوان وزیر خارجه، سفیر عربستان سعودی در واشنگتن بوده و حلقه وصل دو کشور محسوب می‌شود. به طوری که به گفته برخی منابع، آمریکایی‌ها وی را نماینده تام‌الاختیار ریاض می‌دانند. الجبیر‌‌ همان کسی است که موافقت آمریکایی‌ها را برای حمله به یمن جلب کرد و همواره پل ارتباطی ریاض – واشنگتن را سرپا نگه می‌دارد.

عادل الجبیر در سفارت عربستان در واشنگتن

این دیپلمات سعودی، بیشتر عمر ۵۳ ساله خود را خارج از خاک کشورش گذرانده است. پدر وی کارمند سفارت عربستان در آلمان بود و الجبیر به دلیل ماموریت وی، تحصیلات ابتدایی خود را در این کشور سپری کرد. وزیر خارجه جدید عربستان در زمان ماموریت «بندر بن سلطان» و در سال ۱۹۸۶ میلادی به دلیل تسلط بر زبان انگلیسی به عنوان کارمند محلی در سفارت عربستان در ایالات متحده استخدام شد. وی رتبه‌های کاری را یکی پس از دیگری پشت سر گذاشته و مدتی بعد به عنوان دستیار سفیر در امور رسانه‌ای و کنگره فعالیت کرد. الجبیر در سال ۱۹۹۰ و بحبوحه جنگ کویت در خاورمیانه به عنوان سخنگوی سفارت، موضع ریاض در مورد این جنگ را در برابر دوربین‌های رسانه‌های جهان بازگو کرد.

وی پس از هشت سال فعالیت در سفارتخانه، واشنگتن را به مقصد نیویورک ترک کرده و به عضویت نمایندگی دائم عربستان در سازمان ملل متحد درآمد. ماموریت وی در نیویورک بیشتر از پنج سال به طول نینجامید و در سال ۱۹۹۹ به عنوان مسئول اداره رسانه سفارت به واشنگتن بازگشت. وی نخستین سال قرن ۲۱ را در دربار آغاز کرد و برای فعالیت در جایگاه مشاور در امور سیاست خارجی ملک عبدالله که در آن زمان ولیعهد عربستان بود، به کشورش باز گشت.

الجبیر سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۷ میلادی را در عربستان سپری کرد. مرگ فهد و پادشاهی عبدالله مسیر ترقی را برای وی باز کرد و در سال ۲۰۰۵ میلادی به عنوان مشاور امور سیاست خارجی پادشاه در دربار تثبیت شد. وی در سال ۲۰۰۷ جایگزین «ترکی بن فیصل» شد و این‌بار برای ریاست سفارتخانه‌ای که سال‌ها در آن کار می‌کرد، به آمریکا رفت.

جایگزینی الجبیر با سعود الفیصل تنها یک معنی دارد. جابه‌جایی اشخاص در پست‌های مهم سعودی، فقط در طیف نزدیک به آمریکا صورت می‌گیرد. وزیر جدید آل سعود فردی است که در ایالات متحده تربیت شده و تحصیلات خود را در دانشگاه‌های این کشور به اتمام رسانده است. وی همواره با دستگاه حاکمیتی آمریکا در ارتباط بوده و تلاش خود را برای هرچه نزدیک‌تر کردن دو کشور به کار بسته است. وی‌‌ همان فردی است که آمریکا مدعی شد ایران در سال ۲۰۱۱ عملیاتی برای ترور وی انجام داده است و هیچ وقت برای اثبات ادعای خود دلیل قانع کننده و محکمه‌پسندی ارائه نکردند. ادعای واهی آمریکا باعث شد تا نام وی بیش از پیش در جهان شناخته شود. در سال‌های گذشته نیز به عنوان سفیر آل سعود در واشنگتن مواضع کشورش در مورد ایران و برنامه هسته‌ای را به روشنی بیان کرده است. پایگاه اینترنتی افشاگر «ویکی لیکس» با انتشار سندی مدعی شد که الجبیر در سال ۲۰۰۷ در ضیافتی با حضور مقام‌های آمریکایی، تنها راه حل پرونده هسته‌ای و عقب‌نشینی ایران را نمایش قدرت آمریکا اعلام کرده است.

انتصاب افرادی مانند عادل الجبیر، محمد بن نایف و محمد بن سلمان در پست‌های کلیدی عربستان، خبر از تغییر سیاست‌های کلان آل سعود در مسائل منطقه و فرامنطقه مانند برنامه هسته‌ای ایران، جریان تکفیر در عراق و سوریه و بحران یمن نمی‌دهد. ولیعهد و جانشین وی، دو صحنه‌گردان اصلی تجاوز هوایی به یمن بوده و با قرار گرفتن در جایگاه‌های جدید، قدرت عمل بیشتری برای جنایات خود به دست می‌آورند. الجبیر نیز سال‌های زیادی به عنوان نماینده سعودی‌ها در غرب کار کرده و زیر نظر آمریکا تربیت شده است و برخی منابع نیز از ارتباط گسترده وی با سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) خبر می‌دهند. بنابراین نمی‌توان انتظار داشت رویکرد سیاست خارجی عربستان نسبت به مسائلی مانند برنامه هسته‌ای ایران و موارد ذکر شده تغییری داشته باشد.

مخالفت حاشیه‌نشینان با احکام جدید پادشاه

تعدد زوجات بنیان‌گذار آل سعود باعث شده است که امروز شاهزادگان زیادی در عربستان وجود داشته باشند که هرکدام بالقوه، یک تهدید امنیتی محسوب می‌شوند. قدرت گرفتن سدیری‌ها در کاخ پادشاه بیمار، سبب حاشیه‌نشینی دیگر شاهزادگان و اعضای خاندان سلطنتی شده و این تهدید‌ها و تلاش برای کسب قدرت را به عمل نزدیک‌تر کرده است.

احکام مسئولیت صادر شده توسط ملک سلمان، مخالفت‌هایی زیادی به دنبال داشت. البته با توجه به وضعیت نظام پلیسی عربستان و هدایت کانالیزه شده رسانه‌های جمعی صدای زیادی از طیف مخالف شاهزادگان و قدرتمندان شنیده نمی‌شود. اوج اختلاف میان دو جریان حاشیه و حاکم در مراسم بیعت با ولیعهد جدید و جانشین وی نمایان شد.

بعضی اعضای خاندان سلطنتی مانند «بندر بن سلطان»، «خالد بن سلطان»، «طلال بن عبدالعزیز»، سعود الفیصل و متعب بن عبدالله در مراسم بیعت با محمد بن نایف و محمد بن سلمان حضور پیدا نکردند. صرف‌نظر از شاهزاده طلال که با ملک سلمان نیز بیعت نکرده و از سال‌های دور خود را منتقد و مخالف حکومت معرفی می‌کند، دیگر اشخاص غایب در مراسم‌‌ همان افرادی هستند که در اواخر عمر ملک عبدالله و ماه‌های ابتدایی حکومت سلمان جایگاه خود را از دست داده و از گردونه قدرت کنار گذاشته شدند. آن‌ها به این نحو، اعتراض خود را به حاشیه‌نشینی اعلام کرده‌اند. به ویژه فرزند ملک عبدالله که امید داشت به عنوان ولیعهد یا جانشین انتخاب شده و زمانی خادم الحرمین الشریفین نامیده شود.

محسن صالحی خواه