از کریسمس تا یلدای ایرانی

در فرهنگ‌عامه مردم کشورمان مراسمات آیینی زیادی به چشم می‌خورد که باپوست و خون تک‌تک ایرانیان عجین شده است یکی از کهن‌ترین و پرخاطره‌ترین این جشن‌ها مراسم شب چله یا یلدا است که طی شدن بلندترین شب سال و به دنبال آن بلندتر شدن طول روزها در نیم‌کره‌ی شمالی، که مصادف با انقلاب زمستانی است، گرامی داشته می‌شود. بسیاری از باستان شناسان هفت هزار سال پیش را برای تاریخ شب یلدا مطرح کرده‌اند. ظروف سفالی دوران قبل از تاریخ را به استناد گرفته‌اند چراکه نقوش حیوانی ماه‌های ایرانی همچون عقرب و قوچ داخل این ظرف‌ها هک شده‌اند و باستان شناسان بر این باورند که تا 7000 سال پیش نیز می‌توان آیین مربوط به شب یلدا را رصد کرد. یلدا به زمان بین غروب آفتاب از ۳۰ آذر (آخرین روز پاییز) تا طلوع آفتاب در اول ماه دی (نخستین روز زمستان) گفته می‌شود. جشن انقلاب زمستانی در بین دیگر اقوام باستان نیز رایج بوده است. در روم باستان و هم‌زمان با ترویج مسیحیت، پرستش سول اینویکتوس (خورشید شکست‌ناپذیر) ایزد پاگان رومی بسیار شایع بود و رومیان میلاد او را در زمان انقلاب زمستانی جشن می‌گرفتند. سول اینویکتوس در آیین میتراییسم رومی نیز نقشی ویژه داشت و حتی میتراس (معادل یونانی میترا ایزد باستان ایرانی) لقب خورشید شکست‌ناپذیر را داشت. فرانتس کومون، باستان‌شناس بلژیکی و بنیان‌گذار میتراپژوهی مدرن و دیگر میتراپژوهان همفکر او مفاهیم آیین میتراییسم روم را کاملاً برگرفته از آیین مزدیسنا و ایزد ایرانی میترا (مهر) می‌دانند اما این ایده از دهه ۱۹۷۰ میلادی به بعد به‌شدت موردنقد و بازبینی قرارگرفته است و اکنون به یکی از مسائل بسیار مجادله‌برانگیز در زمینه پژوهش ادیان در دنیای روم و یونان باستان تبدیل شده است.جشن تولد میترا تنها آئینی نیست که به مسیحیت راه پیداکرده است. میان سنت‌های مسیحیان و آئین میتراییسم شباهت‌های زیادی وجود دارد. امروزه تمام مسیحیانی که تولد عیسی مسیح را جشن می‌گیرند هنوز هم در روز جشن شومینه و شمع‌هایشان را روشن نگاه می‌دارند، درخت کریسمس را با چراغ‌های کوچک نورانی تزئین می‌کنند، شب‌زنده‌داری می‌کنند و غذاهای مخصوص و ویژه می‌خورند؛ به دیدوبازدید یکدیگر می‌روند و این مناسبت را در کنار دوستان و اقوامشان جشن می‌گیرند؛ درست نظیر همان سنتی که ایرانیان باستان در شب یلدا برگزار می‌کردند. کریسمس و یلدا تنها نمونه‌ای از بسیاری از باورها، آداب‌ورسوم، نمادها، داستان‌ها و افسانه‌های مشترکی هستند که مردم ملل مختلف و مذاهب مختلف را به هم پیوند می‌زنند.

از آیین‌های رایج و معروف و مرسوم شب یلدا می‌توان به آتش روشن کردن،قصه‌گویی ریش‌سفیدان و بزرگان،خوردن تنقلات و تفآلی بر حافظ اشاره کرد. اصلی‌ترین میوه شب یلدا انار می‌باشد چراکه گذشتگان آن را مایه برکت و باروری می‌دانستند و این تفسیر را به خاطر دانه‌های زیاد آن مطرح کردند و همچنین رنگ قرمزی که دارد نماد خورشید و شادی است.در حقیقت خوردن و وجود انار در سفره شب یلدا به علت اعتقاد به تأثیر جادوی سرایتی آن بوده است به‌طوری‌که با خوردن انار و توسل کردن به آن نیروی باروری و برکت را در خود بالا می‌بردند.

وقتی به این‌همه زیبایی و اعتقاد به ایرانیان نگاه می‌کنم که بیش از هفت هزار سال بر باور خود به خداوند و برکت و… حتی در کوچک‌ترین قسمت زندگی‌شان اعتقاد داشتند به خود و فرهنگ غنی کشورم افتخار می‌کنم.امیدوارم تمامی شب‌های مردم سرزمینم یلدایی باشد .سخن را با شعری زیبا از سنایی بزرگ به پایان می‌رسانم.

به صاحب دولتی پیوند اگر نامی همی جویی   /      که از پیوند با عیسی چنان معروف شد یلدا

نیما ارزانی