روایتی متفاوت از آیین سنتی 600ساله “برف چال؛ زن‎شاهی به بیراهه می رود

زن‎شاهی به بیراهه می رود

الناز پاک نیا/ آیین سنتی “ورف چال” یا “برف چال” که همزمان با اردیبهشت ماه در ییلاقات شهرستان آمل برگزار می شود از آیین های ریشه دار و سنتی در این منطقه است که بنا به اعتقادات مردم روستای اسک در محور هراز در منطقه “اسک وش” صورت می گیرد. در این آیین که به گفته اهالی قدمتی 600ساله دارد مردم منطقه به همراه بزرگان طایفه و روستای اسک، برف های دامنه کوه را که از زمستان باقی مانده است به داخل گودالی متبرک به یکی از سادات و اجداد خود می ریزند.  این سید روزگاری که گفته می شود خشکسالی بر منطقه حاکم بود این چاه را متبرک کرد و دستور ذخیره برف در این گودال را برای سال های بعد ارائه داد و حالا هر سال فرزندان و نوادگان وی در این منطقه آیین سنتی ورف چال را اجرا می کنند.

در کنار این آیین 600ساله مراسمی دیگر در روستا صورت می گیرد، صبح روز ورف چال مردان روستا را ترک می کنند و به منطقه اسک وش می روند و زنان در روستا می مانند. زنان در مراسم ورف چال جایی ندارند و ورود اشان به منطقه ممنوع است. زنان نیز به جبران این نبودن سنت “زن شاهی” را در این منطقه گسترده اند. براساس نگاره ها و قوم نگاری های صورت گرفته سنت زن شاهی فعلی که هر سال همزمان با آیین سنتی ورف چال در روستای اسک بخش لاریجان شهرستان آمل صورت می گیرد تنها آیین زن شاهی در ایران است.

آیینی که در آن زنان پس از خروج مردان از روستا انجام می دهند و برای خود شاه و وزیر و سرباز انتخاب می کنند و حکومت یک روزه روستا را در اختیار می گیرند، سنت زن شاهی است. در صبح روز ورف چال هیچ مردی نباید در روستا باشد و همه مردان به منطقه اسک وش می روند. مردانی که در روستا بمانند با مجازات سختی از سوی زنان مواجه می شوند.

در آیین زن شاهی یا پادشاهی یک روزه زنان، در گذشته زنان روزگار خود را به پختن شیرینی های سنتی، بازی های قدیمی و نواهای سنتی می گذراندند.

در طی سال های اخیر اما بی توجهی برگزار کنندگان ورف چال به سنت زن شاهی و نیز عدم دغدغه درباره آیین های زنانه و مادرانه در مناطق ییلاقی استان که ریشه در سنت ها و آیین های قدیمی و دیرینه دارد از سوی مسئولان میراث فرهنگی و گردشگری موجب شده است که این آیین به زرق و برق روزگار زنانه امروز سوق پیدا کند.

در سال های اخیر، بسیاری از استان ها و شهرهای همجوار و حتی پایتخت به دیدن سنت زن شاهی به روستای اسک می آیند اما زن شاهی در این روستا فارغ و خارج از آیین های گذشته است و به عبارتی مراسمی خاص صورت نمی گیرد.

دیگر درب خانه های اسکی ها به روی مهمانان باز نیست و هر کدام تنها مهمان دار اقوام و خویشان خود هستند و این سنت را تنها برای خود می دانند. به نظر می رسد هنوز در این حوزه متولیان حوزه میراثی و گردشگری توجه به ظرفیت های ویژه گردشگری را ندارند.

گروه گروه زنان و دختران پرسان پرسان خود را به روستای اسک می رسانند تا شاهد تنها آیین زن شاهی در کشور باشند اما در سال های اخیر هیچ برنامه ویژه ای برای این مراسم سنتی و ماندگار در این منطقه در نظر گرفته نشده است که تمام آیین ها و سنت های ویژه این روز نیز به فراموشی سپرده است.

نبود متولی ویژه و نداشتن برنامه محوری برای مراسم زن شاهی و یا حکومت یک روزه زنان که بیش از 500سال در این منطقه ییلاقی با زنانی باصفا و هنرمند موجب شده است که این روز تنها به گردهمایی یک روزه زنانه تبدیل شود، زنان در میدان کوچک روستا گردهم می آیند و تنها ساعتی را به نبود مردان و آزادی های کوچک دل خوش کرده اند.

در مراسم زن شاهی؛ روستای زیبای اسک در محور هراز، در میانه رود و کوه روستای اسک میزبان زنان است، البته بخش عمده ای از این زنان خانواده های اسکی و وابستگان هستند که منزلی در این روستا دارند مابقی اما افرادی هستند که به روستا می آیند تا سنتی قدیمی را ببینند اما خبری از سنت های قدیمی نیست.

یکی از زنان کهنسال روستا یواشکی درب خانه اش را باز می کند سلامی و تعارفی می کند، می پرسم چرا هیچ خبری نیست، مراسم زن شاهی همین است؛ زن شروع به تعریف کردن می کند که این آیین در گذشته این نبوده است؛ با دختران و زنان جوان بازی می کردیم، صدای شادی های زنانه روستا را پر می کرد اما امروز دختران و زنان فقط می آیند دوری در روستا می زنند و می روند. دیگر حوصله پخت نان و شیرینی محلی را ندارند، حوصله بازی های قدیمی را ندارند.

زن شاهی امروز در اسک بیشتر دورهمی زنانه است، با رژه لباس های زنانه و زباله هایی که پس از پایان مراسم باقی می ماند در وسط میدان گاهی روستا.

این مراسم می توانست در سایه توجه متولیان روستا و یا مسئولان میراث فرهنگی و بومی استان و شهرستان تبدیل به مراسمی زیبا و در خور توجه با جذب مهمانانی از استان و کشور در رونق گردشگری منطقه موثر باشد.

این مراسم می توانست به نمایش سنت های بومی منطقه، نمایش تصاویر زیبا روستاها و منطقه و نیز بسیاری از هنرمندی ها و یادگاری های سنتی و بومی منطقه اسک و محور هراز و شهرستان آمل تدبیل شود که در سایه بی توجهی مسئولان در حال از یاد رفتن است.