صنایع فراوری، پای لنگ توسعه باغستان های انار

گزارش-مریم نظری:
مازندران با داشتن یکهزار و 500 هکتار باغ انار و تولید 22 هزار تن محصول در سال، رتبه یازدهم کشور را دارد و اگر 12 هزار هکتار درختان انار خودرو و ترش خلیج میانکاله را به آن اضافه کنیم، بدون ارفاق در جایگاه دوم می نشیند.
البته در این حساب و کتاب سرانگشتی، درختان اناری که نقش حصار را برای مزارع و باغستان های دیگر در مناطق جلگه ای و دامنه ها ایفا می کنند و یا درختانی که در حیاط خانه های روستایی برای مصرف خانوار به ثمر می نشینند، محاسبه نشده اند، چه آن که اگر چنین شود شاید با فاصله زیاد جایگاه نخست را به خود اختصاص دهد.
درختان انار مازندران را باید جزو سخت جان ترین گونه درختی شمار آورد؛ از آن جهت که نه گونه های مختلف مرکبات با سودآوری سرشار توانست جا را برایشان تنگ کند و نه گوجه فرنگی که طی چند دهه اخیر به ‘ مزه غالب ‘ غذاهای ایرانی تبدیل شده از محبوبیت میوه آن کاست.شاید اگر از انار به عنوان میوه بومی مازندران یاد کنیم، چندان بی راهه نرفته باشیم چرا که بقایای به دست آمده از دوره غارنشینی بشر در این خطه که به بیش از سه هزار سال قبل بر می گردد، نشان می دهد مردمان این دیار با این میوه بهشتی آشنایی داشتند.البته این نشانه باستانی در حد نقاشی یا چیزی در این حد نیست که با تفسیر باستان شناسان هویت یابی شده باشد، بلکه یک فقره شی مفرغی شبیه انار است که در محوطه باستانی ‘ گوهرتپه ‘ بهشهر در شرق مازندران به دست آمده است.
** روح فرهنگی، راز سخت جانی انار مازندران
گذشته از دیرینگی آشنایی مازنی ها با انار که آن را در حد درخت بومی این منطقه نزدیک می کند، سنت غذایی مردمان این استان نیز مهم ترین دلیلی است که سبب شده است تا با وجود همه کمی و کاستی ها و مشقتی که باغداران تحمل می کنند، باغستان های انار همچنان سرپا بمانند. تقریبا هیچ غذایی در حوزه جغرافیای فرهنگی مازندران بدون انار مزه نوستالژیکش را برای مردمان این خطه نخواهد داشت؛ حتی اگر آن غذا در حد ‘ آش ترش ‘ و خوردنش برای تفنن باشد چه رسد به غذاهای اصلی و سنتی مازندرانی ها که بخشی از فرهنگ مهمان نوازی صاحبخانه ها را تشکیل می دهد مانند اردک توپر و ماهی توپر و سس هایی چون اناردون، سیرانار و غیره که مزه اصلی غذاهای مازندرانی ها را تامین می کند.
با وجود جایگاه مازندران در داشتن باغ های انار و تولید محصول و به رغم دیرینگی درخت انار در این سرزمین و نقشی که این میوه در اقتصاد و معیشت مردمان استان در کنار نقش فرهنگی دارد، اما همچنان پای فراوری این محصول می لگند و اندک میزانی از تولید بیش از 30 هزار تنی آن تنها به روش سنتی و با دخالت مادربزرگ ها تبدیل به رب و دانه خشک می شود، روشی که شاید در سال های آینده خود تبدیل به نوستالژی شود.
** صنایع فراوری، پای لنگ توسعه باغستان های انار
باغداران مازندرانی که این روزها آستانه تحملشان به خاطر تغییرات اقلیمی به کمترین میزان خود رسیده است، از این شکوه دارند که این استان با وجود جایگاهش در تولید انار و نقش فرهنگی این میوه بویژه در سنت غذایی، تنها سختی و مشقت به ثمرنشاندن درختان و چیدن میوه را نصیب می برند و سودش در استان های دیگر به جیب واسطه ها و شاید کارخانه دارانی می رود که صنعت فراوری را در آنجا پهن کرده اند.
شهرستان بهشهر در شرق مازندران با تولید حدود 10 هزار و 450 تن انار در سال، قطب تولید این میوه به شمار می رود و باغداران این منطقه به خاطر نبود صنایع فراوری مجبورند بیشتر دسترنج خود را به صورت فله به دیگر نقاط استان و کشور حمل کنند تا پس از بسته بندی به با سود سرشاری که نصیب دیگران می شود به بازار عرضه شود.
بیش از 90 درصد انار تولیدی در باغستان های شرق مازندران از جمله بهشهر ارگانیک است و بدون استفاده از هرگونه سم و کود شیمیایی به دست می آید و همین ویژگی هم لزوم توجه به صنایع تبدیلی و تکمیلی برای فرآوری این محصول را بیشتر می کند.
رضا باقری یکی از کشاورزان منطقه خلیل شهر بهشهر با گله از نبود صنایع فراوری و بسته بندی در منطقه ، به خبرنگار ایرنا گفت: بخش قابل توجهی از محصولمان هر سال به خاطر فراهم نبودن شرایط لازم برای فرآوری و صنایع تبدیلی دور ریخته می شود.وی افزود: اگر چه 60 درصد تولیدات انار به صورت تازه خوری است و 40 درصد هم به فرآوری و رب انار توسط افراد محلی تبدیل می شود؛ اما در همین بین بخشی از هسته باقی مانده از انار در پخت رب انار و حتی خود انار دور ریخته می شود.
این باغدار بهشهری توضیح داد: با توجه به اینکه همه تولید انار به مصرف داخلی نمی رسد ، بخشی از این محصولات با قیمت پایین به استان های دیگر ارسال می شود که در این بین بخشی از محصولات هدر می رود، در حالی که ایجاد صنایع تبدیلی در شهرستان می تواند تا حدود بسیار زیادی از مشکلات کم کرده و گامی موثر برای توسعه اقتصادی و اشتغال جوانان باشد.
مدیر جهاد کشاورزی بهشهر هم گفت: بهشهر با داشتن یکهزار و 50 هکتار باغ انار و تولید 10 هزار و 450 تن محصول ، بیشترین سطح زیر کشت انار مازندران را به خود اختصاص داده است.
خلیل حقیقی افزود: هم اکنون یکهزار و 350 بهره بردار انار در بهشهر فعالیت دارند و وجود 150 هکتار انار خودرو ترش پراکنده و 12 هزار هکتار انار ترش متمرکز در میانکاله با عملکرد پنج تن در هر هکتار حاکی از جایگاه مناسب و خوب این میوه و توسعه پرورش انار در بهشهر است.وی ادامه داد: شهرستان بهشهر جایگاه مناسبی برای توسعه و رشد انار دارد و عایدی خالص باغداران از فروش انار در بهشهر سالانه 220 میلیارد ریال برآورد می شود که با توجه به این رقم بالای گردش مالی و میزان تولید انار که می تواند بیشتر هم شود، ایجاد صنایع تبدیلی را دوچندان می کند.
مدیر جهاد کشاورزی بهشهر، مهمترین ویژگی انار این شهرستان را ثمردهی ارگانیک آن دانست و گفت: 90 درصد انار بهشهر به صورت ارگانیک به ثمر می نشیند و هیچ گونه کود و سم شیمیایی در باغستان های شهرستان استفاده نمی شود در حالی که چنین وضعیتی در بسیاری از کشورهای جهان و حتی استان های مختلف کشورمان، کمتر به چشم می خورد.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی مازندران هم گفت: مازندران با دارا بودن یکهزار و 500 هکتار باغ انار و تولید 22 هزار تن رتبه یازدهم را در کشور دارد که با احتساب 12 هزار هکتار درختان انار ترش خودرو در خلیج میانکاله بهشهر، رتبه استان به دوم می رسد.
محمدتقی شکوهی با اشاره به وجود آب و هوای مناسب و ایده‌آل برای رشد درختان انار، یادآور شد: مناطق نیمه گرمسیری با زمستان‌های خشک و معتدل و نیز تابستان‌های نسبتا گرم و خشک برای رشد این درخت مناسب است که مازندران دارای چنین شرایط آب و هوایی است.
رئیس اداره صنعت، معدن و تجارت شهرستان بهشهر هم گفت: در بخش صادرات انار از بهشهر مقدمات کار در دست بررسی و اقدام است و بازار هدف در حال بررسی است تا تبادل قیمت انجام و برای صادرات اقدام شود.اسماعیل هادی نژاد افزود: تمایلاتی برای صادرات به کشورهای حاشیه خزر وجود دارد که در دست برنامه ریزی و رایزنی در این بخش هستیم و با نهایی و تکمیل شدن مرحله، اطلاع رسانی می شود.