پیشروی خشکسالی واقعیتی تلخ در مازندران

کاهش بارندگی و تغییر الگوی بارش ،کم شدن دبی آب رودخانه ها ،پایین رفتن ایستایی آبهای زیر زمینی و پیشروی جبهه آب شور به جبهه آب شیرین در سواحل نشانه های پیشروی خشکسالی در استان مازندران است.

آمارهای هواشناسی و شرکت آب منطقه ای از کاهش بارندگی در ارتفاعات و دشت ها و تغییر الگوی بارندگی از نم نم باران به بارش های سیل آسا و در اصطلاع علمی باران های غیر موثر در مازندران نشان می دهد که خشکسالی در استان رخنه کرده است. بر اساس گزارش هواشناسی در سال زراعی یا آبی 95 – 94 حدود 792 میلی متر بارندگی در مازندران ثبت شد که نسبت به سال زراعی 93 – 94 ، هشت درصد افزایش نشان می دهد که البته باران های رگباری و پراکنده به عنوان بارش های غیر موثر سبب شد تا با وجود افزایش مقدار بارش ،روان آب های رودخانه ها زیاد نشود و در مواردی تبدیل به سیلاب شده است.

آمار شرکت آب منطقه ای مازندران نشان می دهد که متوسط حجم روان آب هفت رودخانه دائمی و مهم مازندران که 70 درصد آب کشاورزی استان را تامین می کنند، در سال آبی ( اول مهر 94 تا اول مهر 95) نسبت به دوره شاخص 50ساله ،14درصد کاهش یافته است.

آمار سال آبی 94-95مازندران نشان می دهد که حجم روان آب های رودخانه های نکا رود 48درصد، تجن 64درصد، تلار 16درصد، هراز 23درصد و چالوس هشت درصد نسبت به دوره شاخص 50 ساله کاهش ولی حجم روان آب 2رودخانه چشمه کیله در تنکابن 24درصد و بابلرود در بابل 16درصد نسبت به دوره شاخص افزایش داشته است.

بر اساس آمار آب منطقه ای در سال آبی 94-95،سطح ایستایی آب چاه های دشت های ساری – نکا و بهشهر – گلوگاه در شرق استان، 14سانتی متر پایین تر رفته است. پیشروی غول خشکسالی تا قلب ذخیره گاه های آبی مازندران اعم از سد ،آببندان و سفره های زیزمینی ،تهدیدی که کم ترین پیامد آن نابودی مهم ترین دارایی اقتصادی این استان یعنی کشاورزی و بویژه کشت برنج است.

** پیشروری جبهه آب شور به جبهه آب شیرین

قربانعلی خدابخشی مدیر دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه ای مازندران در خصوص خطر کم آبی و رخنه خشکسالی به خبرنگار ایرنا گفت که امروز دشت مازندران بویژه در مناطق شرق استان به خاطر اضافه برداشت از چاههای مجاز و حفر چاههای غیر مجاز در معرض تهدید جدی شوری آب قرار گرفته است. وی اضافه کرد: یکی از پیامدهای ناشی از افت مستمر سطح آب زیرزمینی یا اضافه برداشت از چاهها ،شور شدن تدریجی آب زیرزمینی و پیشروی جبهه آب شور به طرف جبهه آب شیرین در مناطق ساحلی استان مازندران است که اکنون این معضل در دشت حسین آباد بهشهر رنگ واقعی به خود گرفته است.

وی با بیان اینکه زمین های مرکزی و شرق مازندران که دست کم 15 شهرستان را شامل می شود ،60 درصد تولیدات کشاورزی و باغی استان را در اختیار دارند ، گفت: بهره وری پایین، کاهش کیفیت، آلودگی ها ، پایین رفتن سطح آبهای زیر زمین و چاه ها از چالش های حوزه آب استان است. خدابخشی گفت: امروز حفر چاههای غیرمجاز به دغدغه های مهم در مدیریت منابع آبهای زیرزمینی مازندران تبدیل شده است.

وی با بیان اینکه اکنون 82 هزار حلقه چاه در بخش های کشاورزی، صنعت، خدمات شهری و روستایی استان وجود دارد که سالانه بیش از یک میلیارد مترمکعب از آنها برداشت می شود ، گفت: بیش از 30 درصد این چاهها غیرمجازند.

وی بر لزوم تعیین الگوی کشت هر منطقه با توجه به منابع آبی را از راهکارهای تعادل بخشی و صیانت از منابع آبی استان مازندران عنوان کرد. ابراهیم یخکشی مدیر عامل شرکت آب منطقه ای مازندران گفت :کمبود آب آشامیدنی در بسیاری از مناطق شهری و روستائی ،خالی شدن سفره های زیرزمینی ، خشکیدن بسیاری از رودخانه های فصلی ، کاهش دبی آب رودخانه های مهم و دائمی و مهم تر از همه حاد شدن کمبود آب کشاورزی در فصل کاشت و داشت محصول برنج ،نشانه تشنگی کام زمین در مازندران است.

وی به تغییر الگوی بارش در استان مازندران اشاره کرد و بیان داشت: هر چند سال زراعی گذشته سال پر آبی برای استان محسوب می شود ، اما به خاطر این که بیشتر بارش ها مربوط به مناطق جلگه ای یا دشت بوده ، غیر موثر به شمار می رود. یخشکی افزود : بارش ها در استان زمانی می تواند موثر باشد که در ارتفاعات ببارد تا بتواند رودخانه ها را که از آنجا سرچشمه می گیرند ، تغذیه کند ، اما متاسفانه الگوی بارندگی سال گذشته در مازندران اینگونه نبود. وی توضیح داد : خشکسالی سال های گذشته موجب برداشت های بی رویه از چاهها ،چشمه ها و سفره های زیر زمینی شده است و تنها افزایش میزان بارندگی در ارتفاعات و مناطق کوهستانی می تواند جان دوباره ای به آنها بدهد . یخکشی همچنین گفت که اقلیم مازندران با سرعت در حال تغییر است و در سال های اخیر نم نم باران خاطره انگیز این استان جایش را به بارندگی های رگباری داده است . بارندگی های رگباری در کوتاه ترین زمان ابرهای بارور را تخلیه می کند و به زمین فرصت جذب روان آبها را نمی دهد در حالی که بارندگی های غیررگباری و نم نم باران به خاطر این که به مدت چندین ساعت یا شبانه روز ادامه می یابد ، جذب زمین می شود و سفره های زیرزمینی را غنی می سازد.

مدیرعامل آب منطقه ای مازندران گفت : باران های رگباری و پراکنده به عنوان بارش های غیر موثر سبب شد تا با وجود افزایش مقدار بارش ، روان آب های رودخانه ها زیاد نشود و در مواردی تبدیل به سیلاب شده است. وی یکی از راهکارهای برون رفت از وضعیت موجود و جبران مشکلات خشکسالی و مدیریت بر روان آب رودخانه ها را ، ایجاد سازه های تنظیم کننده بویژه ساخت سد دانست. یخشکی به اهمیت ساخت سد ‘ گلورد ‘ بر روی رودخانه نکا رود و زارم رود و سد ‘ هراز ‘ بر روی رودخانه هراز اشاره کرد و بیان داشت : با ساخت این سازه های ذخیره آب ، می توان روان آب های رودخانه ها را مدیریت و سفره های زیر زمینی را تقویت کرد. وی کمبود اعتبار را دلیل اصلی کندی اجرای طرح های مهار آب سطحی و شبکه های انتقال آب عنوان کرد و گفت: سند ملی توسعه مازندران استفاده بهینه از منابع آب است و راهبرد های این بخش نیز مهار آب های سطحی، اصلاح الگوی مصرف و بهبود روش های آبیاری است.

مدیر عامل شرکت آب منطقه ای مازندران تصریح کرد : سیاست های اجرایی در منابع آب مازندران ،توسعه پوشش گیاهی در اراضی بالادست مخازن سدها برای جلوگیری از فرسایش و رسوب گذاری، توسعه سیستم های آبیاری تحت فشار و گسترش سیــستم زهکشی اراضی آبگیر برای دفع آب های سطحی، تسریع در بهره برداری سدهای گله ورد، هراز، کسیلیان و تسریع در مطالعه و اجرای سد زارم رود و شبکه های آبیاری و زهکشی سدهای استان است.

**خشکسالی خفیف تهدید بزرگ برای کشاورزی

دکتر رحیم یوسفی زاده کارشناس ارشد مطالعات اقلیمی و اقلیم دریا و ساحل اداره کل هواشناسی مازندران در گفت و گو با خبرنگار ایرنا در مورد بررسی خشکسالی استان می گوید: 42 درصد از مساحت مازندران از اول سال جاری تا پایان آذر با استفاده از شاخص ترکیبی SPEI (شاخص بارش و تبخیر استاندارد شده) در بازه زمانی یک ساله ، انواع خشکسالی را تجربه کرده اند. وی اضافه کرد: تنها حدود پنج درصد از مساحت استان شاهد ترسالی ضعیف و مابقی مساحت استان(53رصد) از شرایط نرمال برخوردار بوده اند. وی توضیح داد:به دلیل نوع محصولات کشاورزی استان (برنج ، گندم دیم، سیفی جات و باغات) ضریب حساسیت استان مازندران به خشکسالی بسیار بالاست، بدین معنا که بر خلاف استان های دیگر، خشکسالی خفیف تهدید بزرگی برای کشاورزی و اقتصاد مرتبط با آن در استان مازندران خواهد بود.

وی خشکسالی را از دیدگاه جمعیتی استان مازندران مورد بررسی قرار داد و گفت:حدود 33 درصد از جمعیت استان از اول سال جاری تا پایان آذر با استفاده از شاخص ترکیبی SPEI (شاخص بارش و تبخیر استاندارد شده) در بازه زمانی یک ساله ، انواع خشکسالی را تجربه کرده اند. وی اضافه کرد: تنها حدود 13 درصد از جمعیت استان مازندران از انواع ترسالی و مابقی(54 درصد) از شرایط نرمال بهره‏مند شده‏اند. یوسفی زاده توضیح داد :اهمیت خشکسالی از دیدگاه جمعیتی زمانی بیشتر آشکار می شود که بدانیم زندگی و معاش بخش زیادی از جمعیت استان وابسته به کشاورزی بوده و کشاورزی استان نیز وابستگی شدیدی به بارش و آبهای سطحی دارد. کارشناس ارشد مطالعات اقلیمی و اقلیم دریا و ساحل اداره کل هواشناسی مازندران روند خشکسالی استان در 3 دهه اخیر( از سال 1365 تا 1394) را مورد تحلیل قرار داد و گفت: بر اساس مرکز ملی خشکسالی و با توجه به نمودار و نقشه های تهیه شده، فراوانی و شدت وقوع خشکسالی در استان مازندران رو به افزایش است. وی اظهار داشت: تحلیل‏ها نشان می دهد طی 10 سال اخیر نسبت به دوره‏های آماری 30سال گذشته، شدت و فراوانی خشکسالی افزایش پیدا کرده است ،بطوریکه طی یک دوره 30 ساله، 13 سال آن با انواع خشکسالی، 9 سال با شرایط نرمال و تنها 8 سال با شرایط ترسالی مواجه بوده است.

وی گفت: در 10 سال اخیر در استان مازندران هفت بار با انواع خشکسالی ، یک سال تر سالی و 2 سال نرمال را تجربه کرده است و طی دوره اخیر تعداد دوره های نرمال رو به کاهش بوده است.

این کارشناس ارشد هواشناسی مازندران گفت: در قسمت دیگری از گزارش مرکز ملی خشکسالی، روند خشکسالی هفت ساله که نمایه آبهای زیر زمینی و چشمه هاست نشان می دهد که در 30 سال اخیر تعداد سال های همراه با خشکسالی و نزدیک به آن در استان نسبت به سال‏های تر سالی و نزدیک به آن خیلی بیشتر بوده به نحوی که 5 سال دارای شرایط نرمال، 6 سال ترسالی و 19 سال همراه با انواع خشکسالی مواجه بوده است.

وی ادامه داد: از سال 1380 تا انتهای 1394 استان مازندران به طور مستمر درگیر خشکسالی های هیدرولوژیکی(آب های زیرزمینی) بوده و شدت آن از سال1390 تا 1394 خیلی بیشتر از کل دوره آماری است.