فصل خزانِ کشت چای

ساری گروه اجتماعی/مازندران حدود ۲ هزار و ۳۵۰ هکتار باغ چای فعال و غیرفعال دارد که همه این مساحت زیر کشت چای در سه شهرستان رامسر، تنکابن و عباس‌آباد قرار دارد. بر اساس آمارها یک‌هزار و ۲۵۰ هکتار از باغ‌های چای مازندران در شهرستان‌های تنکابن و عباس‌آباد و یک‌هزار و ۱۰۰ هکتار نیز آن در شهرستان رامسر واقع شده است. بررسی مجموع اظهارنظرهای مسئولان و فعالان صنعت چای نشان می‌دهد که اگرچه حمایت‌های دولتی در بخش‌هایی مانند تأمین نهاده‌ها، پرداخت تسهیلات کم‌بهره و خرید تضمینی برگ سبز نقش مهمی در پایداری تولید داشته، اما چالش‌های جدی و ساختاری همچنان سد راه توسعه این بخش است.

خشکسالی و کاهش بارش‌ها، افزایش چندبرابری قیمت نهاده‌ها، تغییر کاربری و ویلاسازی در باغ‌های چای، و کاهش انگیزه تولیدکنندگان از جمله عواملی هستند که آینده تولید چای به‌خصوص در مازندران را با تهدید مواجه کرده‌اند. به نظر نیاز است با این میزان تهدید رویکرد جدیدی برای حمایت بیشتر از تولید این نوشیدنی پرطرفدار ایرانی‌ها و ایجاد میل و انگیزه برای بازگشت به دوران رونق گذشته اتخاذ شود.

روایت متفاوت تولیدکنندگان از چالش‌های پنهان تولید چای

با وجود تمام حمایت‌هایی که مسئولان درباره بهبود وضعیت تولید چای اعلام می‌کنند، چایکاران و فعالان این صنعت روایت دیگری از واقعیت‌های موجود دارند. مدیر کارخانه چای کتالم که خود تولیدکننده برگ سبز است، وضعیت تولید و آینده بازار چای در مازندران را به دلیل تغییر کاربری گسترده باغ‌های چای و کاهش تولید برگ سبز نگران کننده و نامعلوم دانست و گفت: اکنون بسیاری از باغ‌های قدیمی در معرض نابودی قرار دارند؛ تغییر کاربری افسارگسیخته و ویلاسازی، قیمت بالای زمین بلای جان باغ‌های چای شده، به همین دلیل چایکاران دیگر انگیزه‌ای برای حفظ و نگهداری باغ‌ها ندارند. حتی وام‌های به‌سازی و تسهیلات کم‌بهره‌ای که برای حمایت از تولید در نظر گرفته شده، اثر ملموسی بر مشکلات چایکاران نداشته است. ضمن اینکه عمده تولید کنندگان سن بالایی دارند و نسل‌های امروزی علاقه‌ای ادامه تولید ندارند.

شایان احمدنژاد درباره افزایش شدید قیمت نهاده‌ها نیز توضیح داد: سال گذشته تسهیلاتی برای خرید کود اوره به کشاورزان پرداخت شد، اما قیمت اوره از حدود ۱۵۰ هزار تومان به ازای هر هکتار، امسال به حدود ۷۵۰ هزار تومان رسیده است؛ افزایشی پنج‌برابری که باوجود آن هنوز پاسخگوی نیاز تولید نیست. بسیاری از کشاورزان تنها یک نوبت کود به باغ می‌دهند و به دلیل هزینه‌های بالا، از ادامه این کار صرف‌نظر می‌کنند.

به‌گفته او، این در حالی است که کود اوره توسط جهاد کشاورزی توزیع می‌شود، اما بخشی از دریافت‌کنندگان اگرچه مالک باغ چای هستند، باغ را رها کرده‌اند و عملاً تولیدی ندارند؛ از این‌رو لازم است سازوکاری شفاف برای اختصاص نهاده‌ها به چایکاران واقعی تدوین شود تا کیفیت تولید حفظ بماند.

این فعال صنعت چای با تأکید بر ناکافی بودن حمایت‌ها گفت: در چنین شرایطی اگر قیمت خرید برگ سبز چای افزایش پیدا نکند، کشاورزان انگیزه‌ای برای سرمایه‌گذاری و نگهداری باغ نخواهند داشت، باغ‌ها رها می‌شوند و روند کاهش تولید شدت می‌گیرد. ضمن اینکه جای خشکی که ما در کارخانه تولید می‌کنیم در فروش بهاره با فیمت خوبی به فروش می‌رسد اما چای تولید تابستان قیمت ناچیزی دارد که چندان به سود کارخانه‌دار و جوابگوی هزینه‌های تولید نیست.

او وضعیت تولید چای در مازندران را متفاوت از گیلان دانست و افزود: کشاورزان گیلانی به دلایل مختلف انگیزه بیشتری برای تولید دارند، اما در مازندران روند کاهش باغات و افت تولید چای کاملاً محسوس است و نیاز به تصمیم‌گیری فوری مسئولان برای حمایت مؤثر و پایدار از چایکاران وجود دارد.

فصل تولید برگ سبز نوشیدنی پرطرفدار ایرانی‌ها در مازندران با برداشت سه هزار و ۳۶ تن برگ سبز و تولید ۶۵۷ تن چای خشک به پایان رسید. امسال شورای قیمت‌گذاری محصولات کشاورزی نرخ خرید هر کیلوگرم برگ سبز درجه یک را ۲۴ هزار و ۵۰۰ تومان و برگ سبز درجه ۲ را ۱۸ هزار تومان تعیین کرد که نسبت به سال گذشته برای چای درجه یک ۳۶ درصد و برای چای درجه۲ حدود ۲۰ درصد رشد را نشان می‌دهد. با این نرخ مصوب، چایکاران مازندرانی ۵۳۴ میلیارد تومان درآمد حاصل از فروش برگ سبز چای داشتند.

این در حالی است که سال گذشته حدود چهار هزار تن برگ سبز چای در مازندران تولید شد و ۸۹۹ تن چای خشک از این برگ‌های سبز خوش‌بو و خوش‌مزه به دست آمده بود. به عبارتی دیگر امسال ۲۴ درصد کاهش در میزان تولید برگ سبز چای و ۲۷ درصد کاهش در تولید چای خشک ثبت شد.

درحالی که متولیان بخش چای کاهش بارش‌ها و خشکسالی را عامل اصلی افت تولید برگ سبز عنوان می‌کنند، فعالان بخش تولید عوامل دیگری از جمله حمایت ناکافی از تولیدکنندگان، از بین رفتن باغ‌های چای به‌دلیل تغییر کاربری و گسترش ویلاسازی و افزایش قیمت بالای برخی نهاده‌ها مانند کود شیمیایی اوره که طی یک سال گذشته تا پنج برابر رشد داشت، فشار مضاعفی بر چایکاران وارد کرد و در بی‌میلی به احیای باغ‌های چای و کاهش برگ سبز موثر می‌دانند.