طاعون نشخوارکنندگان و خسارتهای زیست محیطی

طاعون نشخوارکنندگان کوچک برای چندمین سال پیاپی در ۵ کانون باعث تلفات بسیاری از حیات وحش و دام‌های تجاری شد، مسئولان سازمان دامپزشکی می گویند، تزریق واکسن بهترین راه حل است.

چند سالی است که طاعون نشخوارکنندگان کوچک یا تب نشخوارکنندگان، به یکی از مهمترین عوامل تهدید جمعیت حیات وحش ایران شده است.

امسال هم سروکله این بیماری در ۵ کانون پیدا شد، و منطقه شکار ممنوع طالقان نیز با ۷۵ هزار هکتار وسعت از جمله مهمترین کانون‌های درگیر این بیماری بود که به گفته فلاح نژاد رئیس اداره محیط زیست این شهرستان ۲۴ رأس کل و بز را تلف کرد.

این بیماری در سال ۹۴ حدود ۲۰۷ رأس وحوش و در سال ۹۷ حدود ۲۸ رأس کل و بز وحشی را در منطقه شکار ممنوع طالقان تلف کرد. در حالی که عامل انتقال این بیماری به حیات وحش، دام‌های اهلی هستند و راه مقابله با انتقال این ویروس، واکسیناسیون دام و جداسازی دام‌های اهلی از دام‌های وحشی عنوان می‌شود.

حضور دام در مراتع طالقان با وجود گسترش تب نشخوارکنندگان و تلفات حیات وحش منطقه

اما با وجود اینکه از اوایل مهرماه خبر ورود تب نشخوارکننده به تدریج در استان‌های قزوین، البرز، مازندران، خراسان شمالی گسترش یافت، که همزمان با موعد خروج دام‌های اهلی از مراتع شاهد بودیم که این اتفاق به موقع رخ نداد و به گفته منابع محلی طالقان همچنان بعد از گذشت ۲ ماه برخی دام‌ها در منطقه پراکنده هستند. که می‌توانند منشأ شیوع ویروس در میان حیات وحش باشند.

هرچند فلاح نژاد رئیس اداره محیط زیست طالقان با تأیید این مطلب به مهر، این دام‌ها را عموماً دام‌های غیرمجازی دانست که دور از چشم مسئولان وارد منطقه می‌شوند. اما گزارش منابع محلی حاکی از این است که این دام‌ها مربوط به چند روستای اطراف هستند. ضمن اینکه گفته می‌شود بسیاری از دارندگان پروانه چرا، در اواخر فصل در این منطقه مرتع را به صورت غیر قانونی به دسته‌های دام خارج از منطقه اجاره می‌دهند.

تلفات حیات وحش و حفاظت از چراگاه‌ها دغدغه سازمان جنگل‌ها نیست؟

رئیس اداره محیط زیست طالقان با بیان اینکه واکسیناسیون در این منطقه شروع شده است، ابراز داشت: با وجود اینکه واکسن PPR یکی از واکسن‌های اجباری دام به حساب می‌آید اما برخی دامداران از تزریق آن به دام‌های خود امتناع می‌کنند، و تنها راه مقابله با این مساله این است که در مبادی ورودی دام‌ها به مراتع سختگیری شود، موضوعی که به نظر می‌رسد آنچنان هم دغدغه سازمان جنگل‌ها و مراتع نیست. چون این سازمان علاوه بر کنترل مبادی پایش و مقابله با ورود دام غیر مجاز بر عهده سازمان جنگل‌ها و مراتع است.

شهاب‌الدین منتظمی مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان محیط زیست در گفت‌وگو با خبرنگار مهر وضعیت پراکندگی این بیماری در میان حیات وحش را در حال حاضر بسیار کم دانست و ابراز داشت: اگر واکسیناسیون انجام نمی‌شد همچون سال‌های گذشته شدت بیماری بسیار بالا بود.

لاغری دام، اثرات تب نشخوار کننده و تهدید اقتصادی دامدار

وی خشکسالی و کمبود علوفه را موجب نزدیک شدن حیات وحش به آبشخورهای دام‌های اهلی و شیوع این بیماری در سال اخیر برشمرد و در پاسخ به این سوال که آیا بی مبالاتی دامداران در تزریق واکسن به این دلیل نیست که دام‌های اهلی کمتر از این بیماری آسیب می‌بینند، پاسخ داد: این‌طور نیست، این بیماری علاوه بر تلفاتی که در قوچ، میش و کل و بزهای اهلی و دامی دارد، در صورت انتقال به دیگر انواع دام موجب لاغری می‌شود و این لاغری از لحاظ اقتصادی برای دامدار تهدید محسوب می‌شود.

آیا تزریق ۶۰ میلیون دوز واکسن برای مقابله با تب نشخوارکنندگان در مدت چندماهه امکان پذیر است؟

علیرضا اکبرشاهی مدیرکل دفتر بهداشت و مدیریت بیماری‌های دامی سازمان دامپزشکی نیز در گفت‌وگو با مهر به آمار ۶۰ میلیون و ۵۰۵ هزار و ۸۲ دوزی تزریق این واکسن اشاره کرد و گفت: این واکسیناسیون از ابتدای سال آغاز شده و بخش عمده‌ای از دام‌های اهلی تاکنون واکسینه شده‌اند. و حدود ۳ میلیون دام باقی مانده که عمدتاً مربوط به دام‌های عشایر هستند در بازه آبان و آذر واکسینه خواهند شد.

اکبرشاهی در واکنش به انتقاد فعالان محیط زیست که تأخیر در تزریق واکسن را منجر به شیوع مجدد این بیماری در میان حیات وحش ایران می‌دانند، اظهار داشت: واکسیناسیون زمان بندی دارد و ما روند واکسیناسیون را از ابتدای اردیبهشت ماه در اوج بیماری کرونا و تعطیلی ادارات شروع کردیم.

وی با اشاره به اینکه یک بار واکسینه شدن دام‌ها، باعث مصونیت آنها در طول عمر تجاری شأن می‌شود، تاکید کرد: وسعت واکسیناسیون دام‌ها به ۸۵ درصد رسیده و هم اکنون در حال واکسینه کردن دام‌های عشایری هستیم که برای قشلاق به مراتع پایین دست آمده‌اند و تا به امروز به آنها دسترسی نداشته‌ایم.

این ادعا در حالی از سوی این مقام مسئول دامپزشکی بیان شده است که سازمان دامپزشکی کشور در، مناقصه عمومی دو مرحله‌ای خرید «سی و پنج میلیون دُز» واکسن PPR برای دو بار، یک بار در بهمن ماه ۱۳۹۹ و بار دوم در خردادماه ۱۴۰۰ منتشر کرده است و بنابراین ممکن نیست که تا آخر فصل چرای دام در ایران همه دام‌های اهلی واکسینه شوند.

رازی امکان تولید واکسن با کیفیت را دارد چرا از خارج وارد می‌کنید؟

از سوی دیگر واردات این واکسن از سوی مسئولان مؤسسه رازی مورد نقد قرار گرفته و سینا سلیمانی مدیر کنترل کیفیت مؤسسه رازی دو سال پیش اعلام کرده بود که در این شرکت حدود پنج میلیون دز سالانه تولید می‌شود ولی این آمادگی را دارد تا بیشتر از این میزان تولید کرده و حتی تمام واکسن مورد نیاز کشور را تأمین کند.

وی اظهار داشت: دانش مورد نیاز برای تولید این واکسن با بهترین کیفیت در رازی وجود دارد و دلیلی برای واردات آن نمی‌بینیم چرا که با واردات ارز زیادی از کشور خارج می‌شود. ضمن اینکه واکسن‌های وارداتی از کیفیت بسیار پایینی نسبت به واکسن‌های رازی برخوردار هستند.

حتی یک دام وحشی مبتلا جمعیت بزرگی را درگیر و تلف می‌کند

با این وجود مدیرکل دفتر بهداشت و مدیریت بیماری‌های دامی سازمان دامپزشکی اقدامات انجام گرفته را مؤثر دانسته و از کاهش کانون‌های انتشار تب نشخوارکنندگان کوچک از ۷ کانون در سال گذشته به ۵ کانون در سال جاری خبر داد و گفت: کاهش کانون‌های بیماری می‌تواند مهمترین اقدام برای شیوع این بیماری باشد اما حتی اگر یک دام وحشی ناقل این بیماری شود می‌تواند جمعیت بزرگی از دام را درگیر بیماری و موجب تلفات آن شود و بنابراین فرآیند فروکشی بیماری در کشور است.

بیماری طاعون نشخوارکنندگان کوچک (PPR) که با عنوان «طاعون بزی» نیز شناخته می‌شود، یک بیماری کشنده حاد با واگیر بسیار بالا است که نشخوار کنندگان کوچک و شترها را درگیر می‌کند. علائم این بیماری تب، ترشحات چشم و بینی، تورم دهان، اسهال، ذات‌الریه همراه با سختی تنفس بوده که گاهی منجر به مرگ نیز می‌شود. این بیماری جزو فهرست بیماری‌های مهم در سازمان جهانی دام (OIE) است و کشورها موظف هستند که در صورت وقوع، بیماری را به این سازمان گزارش دهند.

همه‌گیری PPR بر اساس کنترل جا به جایی حیوانات، دفع صحیح لاشه و استفاده از واکسن قابل کنترل است. مؤثرترین روش برای کنترل بیماری واکسیناسیون است که باید در مناطق بومی قبل از شروع فصول بارانی به صورت سالیانه تکرار شود.