صنایع کوچک؛ موتور محرک اما کم سود

یکی از بخش های مهم اقتصاد هر کشوری صنایع کوچک است، واحدهای تولیدی که زیر 100 نفر کارگر را مشغول به کار می کنند. بخش عمده صنعت را قالبا در تمام کشورها صنایع کوچک و متوسط نتشکیل می دهند، صنایعی که در بخش های مختلف تولیدی مشغول به کار هستند. آمارهای 10 ساله منتهی به سال 92 نشان می دهد در بخش اقتصاد صنعتی ایران، بخش قابل توجهی مربوط به صنایع کوچک است.  نزدیک به ٦٧ درصد اشتغال بخش صنعت کشور در بنگاه‌های خرد ایجاد شده‌اند در حالی که فقط ١٩ درصد از کل درآمد حاصل از بخش صنعت در این بنگاه‌ها تولید می‌شود.

نکته قابل تامل این است که بنگاه‌های بزرگ ١٢ درصد کل اشتغال بخش صنعتی را در اختیار دارند اما ٥٣ درصد از کل درآمد صنعت را به خود اختصاص داده اند. اگر به تعداد واحدهای تولیدی موجود در اقتصاد ایران توجه کنیم متوجه می شویم که بخش عمده واحدهای صنعتی کشور مربوط به صنایع کوچک و متوسط است به گونه ای که صنایع بزرگ فقط 4 درصد سهم  بنگاه های صنعتی کشور را به خود اختصاص داده  اما طبق آمارها عمده صادرات کشور توسط همین 4 درصد رقم می خورد. نکته قابل توجه در بررسی عملکرد صنایع کوچک نسبت به صنایع بزرگ میزان بهره‌ وری است که در تولید به دست می آورند. به طور کل بهره وری رابطه‌ای معکوس با اندازه واحدهای صنعتی در ایران دارد. به این معنا که متوسط بهره‌وری در بنگاه‌های صنعتی کوچک به مراتب بیشتر از بهره‌وری بنگاه‌های بزرگ است. اما این سئوال به وجود می آید وقتی بخش عمده تولید و صنعت کشور توسط صنایع کوچک و متوسط تشکیل شده و از نظر بهره وری نیز از صنایع بزرگ عملکرد به مراتب بهتری دارند چرا عمده مشکلات موجود در صنعت و ریزش واحدهای صنعتی در این صنایع رقم می خورد؟ یکی از دلایل کاهش و حتی توقف در تولید به دلیل نبود بازار مکفی در داخل است تا این صنایع بتوانند حداقل هزینه های تولید و سرباری خود را به دست آوردند. به خصوص که سهم این بنگاه‌های تولیدی از صادرات نیز بسیار ناچیز بوده . اگر ظرفیت های موجود این بنگاه ها در تولید صادرات محور تقویت شود و  صنایع کوچک و متوسط بتوانند در بازارهای تجاری بین الملی ورود پیدا کنند می‌توانند سهم خود در این بخش را ارتقا داده و محیط پایدار مورد نیاز برای ادامه حیات را به دست آورند.

استان مازندران با توجه به  ایجاد شهرک های صنعتی متعدد در شهرستان ها که بستری مناسب را برای استقرار صنایع کوچک به وجود آورده است موجب شده تا از اواخر دهه 80 شاهد بروز صنایع متعدد اما کوچک در شهرک های صنعتی باشیم به گونه ای که بیش از 80درصد واحدهای مستقر در شهرک های صنعتی استان از صنایع  کوچک و متوسط (sme) است. بخش عمده و قابل توجه مشکلات صنعتی استان نیز مربوط به صنایع کوچک است که اکثرا از نبود نقدینگی وافزایش قیمت مواد اولیه تولیدی گله مند هستند. یکی از مهم‌ترین نیازهای این بنگاه‌ها برای فعالیت و تولید، تامین نیازهای مالی است. این در حالی است که درصد بسیار ناچیزی از منابع بانکی به صنایع خرد و کوچک اختصاص داده می‌شود.

توجه به بنگاه‌های کوچک و متوسط و فراهم کردن شرابط بهتر تولید برای آن ها می‌تواند عامل موثری باشد که رشد اقتصادی در کشور را تقویت کند. زیرا همان طور که آمارها نشان می‌دهند سهم این عامل یعنی بهبود بهره‌وری، در رشد اقتصادی کشور در چند دهه اخیر برابر صفر بوده است.